ئسفایێگ وە هام‌پەیمانی شانگهای
شەفەق نیوز/ یەکێ لە هەواڵەێل گرینگ ک دە ئی چەن وەختە ژنەفتیمنەێ رێ داین ئێران وە هام‌پەیمانی شانگهای بی.
ئێران، دۆمای سێزدە ساڵ ئاخرێ توانست شوون پاێ خوەێ دە نام مامڵەێل نەفتی و هه‌ر ئاڵ‌ووێیەرەێل تر خوەێ وەرد بلووک شەرق سفتەو بکەێ.
دو وڵات هند ئوو چین ک هەر دوگیان لە بەترەف‌کەرەێل و خڕیارەێل گەوراێ نەفت و گاز دە دنیان، لە ئەندامەێل ئی پەیمانەن ئوو لە یەولاو ئی تەمادارییە هەسە ک ئەوان و ئەو دووەێ کشوەرەێلە دە ئایەندە بتوانن دڵنیاێ ئێران بکەن ئەڕا وە فرووش چگن نەفت و گازەگەێ چوون ک ئێران لەێ چشتەوە هەمیشە زێف دەس وڵاتەێل رووژئاوا بییە و هەمیشان هە دە ژێر هەڕەشە و ترس و مەترسی دەس‌وەیەکی کردن عراوەێلە و غەرب بییەسەێ.
کشوەرەێلەێ ئی جەرخە؛ 35 لەسەد هشکەڵانی گشت دنیا دیرن ئوو 42 لەسەد ئایمەێل و جەماوەرێ گشت دنیا دە ئی چەن وڵاتە کووم‌ئەڵهاتنە ئوو یە خوەێ یانێ دە ژێر سەر ناین بازار خاسێ ئەڕا ئێران.
ئی کارە ئەڕا ئێران لە بوار ئەمنییەتی و ئاسایشیش وەرچە‌م‌گرە چوون ک چوار ئەندام ئی هم‌پەیمانییە یانێ رووسیە، چین، پاکستان ئوو هندووستان لە هێز و دسهەڵاتدارەێل خاون بومب ئەتومی و ئنرژی هەستەئیین دە دنیا، بێ ژە یەێش دو گلە لە وتۆکەرەێل جەرخەێ ئەمنییەت دنیا، یانێ رووسیە و چین هەم هانە نام ئی هام‌پەیمانییە و دە ئی دانیشتنەوەیش فرە پێشتەوانی کردن و پاملە بین تا رێ وە ئێرانیش بدرێ و بچووگە نام ئی جەرخەی ناوچەئییە.
ئمڕووژە دە دنیا، "تەولید ناخاڵس میللی" نیشاندەر یەسە ک یەک یا چەن وڵات یا یەک ناوچە وە تەنیایی، چەنێ دەسهەڵات دە دنیا دیرن ئوو ئی چشتە چۆچشتێ شوون هێز و دەسهەڵات سەربازی و چەکداری و شەڕخوازیەێلەێ جاران گرتگە. بەش گرووپ هامکاری شانگەهای ئێسە 25 لەسەد لە گشت تەولید ناخاڵس میللییە دە دنیا ک یە ئەڕا خوەێ هن فرە بانێ دیاێگە ژمار و پەیوەندی ئێران وەرد ئی تەوانمەندییە دتوانێ ببێگە چین خەیرێ ئەڕا ئقتسادەگەێ.
هەر چەن ئی هام‌پەیمانییە لە سەرا، هە پەیمانێگ چەن لایە ئەڕا ئەمنییەت بییە باوجی ئێسە بییەسە پەیمانێگ ئستراتژیک و قوتبێگ دە ئێقتساد ئوو وە پێشتەوانی چین، توانستگە دنیا لە ژێر دەسهەڵات بولووک غەرب دەرهاوردگەسە دەر.
یەکێ لە هەدەفەێل SCO هامترازی ناین دە نامنی پەیمان ناتو و بلووک شەرقە ک یە ئێقەرە دیارییە ک جاران؛ ئامریکا داخواز کردگە ک بچووگە نام ئی جەرخە ک دە ساڵ 2005 جواوێ کردنە و نەهیشتنەسەێ وەگرد.
ولادمیر پووتین، سەرۆک‌کۆمار رووسیەیش دە ئی دانیشتنەوە وتگە ک دەوڵەتەگەێ دخوازێ روو خوەش وە دەوڵەت تاڵبان نیشان بدەێ و وەردێیان هام‌وشوو بکەێ.
ئەوی وتگە ک دتوانیمن بویشیمن ک داگیر کردن ئەڤغانستان وە دەس تاڵبان، بێ خوێن‌ڕشانن فرە بییە ک یە خوەێ خاسیێگە ئەڕا خوەێ.
ئەوی لە ئامریکا و غەرب وە سنگەێ یە ک داراییەێلە ئەڤغانستان بلووکەوە کردنە ئەڵتەژیاگە و واریاگە وەیان و وتگە دووکەڵ ئی کارەێلە دچووگە چەم وڵاتوەندەێل ئەڤغانی نە هووز تاڵبان وە تەنیا.
ئیجووره قسەێلێ هە دە نام ئی دانیشتنەوەێش، بڕێ نواوس و نواگر دیرێ ک یەکێ لەیان دەوڵەت تاجیکستان، مێواندار ئی دەورە لەێ دانیشتنەوەسە.
تاجیکستان فرە قورس و بڕ و بتاو دە وەراوەر تاڵبان وساگە و بییەسە گەپترین پێشتەوان هووز مەسعوود و جەرخەێ میللی راوسیان، ده دەروەن پەنجشێر.
فارسی‌زوانی تاجیکەێلە و هامخوێنی ئەوان وەرد بڕێ لە ئەڤغانییەێلە ک تاڵبانەێل پەشتوو نانەسە سەرێیان و هالیجاریش هە چووچزەیان ددەن، یەکێ لە دەسپێچگانەێل تاجیکستانە ئەڕا نواگری لە هووز تاڵبان.
"شی جینک پینگ" سەروک‌کومار "چین"یش وتگە: ئەڕا جیگر بیین ئاسایش دە ئەڤغانستان، بایەد گشتێ وە "رەوەندێگ نەرم" ئەڕا دەس وە دەس کردن دەسهەڵات کومەک بکەیمن ئوو گشت هانا بدەیمن تا دەوڵەت ئەڤغانستان وە ئێعتداڵ دە لا سیاسەت دەرەوەو و نام‌خوەێ بڕەسێ ئوو بکرێگە دەوڵەتێگ گشتی ک گرد ئەڤغانییەێلە دە نامێ بەشدارەو بکرن.
