دزەگە بناس
شه‌فه‌ق نیوز/ ئەو کەسەگ تووش دزیکردن هاتگە، ک دەسی وەدەس خوەی نیە، مەرج نیە ئەو چشتەیلە ک خوەی فرە خوازیدەی بدزێد، یا ئەرا ژیانوگوزرانی خوەی یا خیزانەگەی بوود، بەڵکم تەنیا جوور هەستیگ شیتانە وە ئازایی بکەێد لە دزیکردن هەرچشتیگ، تەنانەت ئەگەر جاجگیگ بوود یا چشتیگ موفت خوەی توانای سەنینی دیرێد، ئەراوە ئی جوور دزیە شیواشیویگە لە تەندروسی مەغز، یا بیماری دەروونییگە، وشایەت بوودە کارەیل مەترسیداریگ.
باوە ک ئەو کەسە دزی کەێد تەنیا ئەرا دزیکردن، کەفێدە وەر یاسا، ئەو یاسا ک هیمان توانای وسانن ئەو رەفتاریە نەیرێد.
یەکیگ لە تایبەتمەندی ئی رەفتارە، خوەی مەلهڕیە وپەککەفتنە لە توانای کۆنتڕۆڵ رەفتار، وشایەت ئی هاندەر دەروونیە روژیگ بخەێدەی پای زیانیگ گەورا ئەرا خوەی وكه‌سه‌یلیگ تر.
وفرەجار کابرای تووشهاتگ وەی بیماریە هاوکاریەگان ئەرا چارەسەریی رەتکەێد، لەوەر خەجاڵەتی لەو گرفتە ک ژیه‌یدەی، هەمیش چارەسەریگ سیحری یا دەرمانیگ ئەرا لەناوبردن ئی بیماری مەغزیە پەیا نەویە، شایەت خاسترین چارە ئەرا وسانن ئی هەستە شیتانەی وە خواست دزیکردن، لەناو وەکارهاوردن چارەسەر رەفتاری بوود.
ئەو کەسەیلە ک تووش خواست وخوەشی لە دزیکردن هاتنە، جیوازن لە دزەیل دوکانەگان، چوینکە ئەوەی دزی کەێد تەنیا هەر ئەرا خوەشی، خوەی نێخەێدە مەترسی یا تەقەڵا ئەرا قانجاز پویلی، بەڵکم ئارازو وەهێزیگ دیرێد ئەرا دزی چشتیگ، تا رادەیگ نێەتوێنێد وەرخودان ئی خواستە بکەێد، وهەمیش پلانیگ نێەنەێد ئەرا ئەو کارەیلە، وەپێچه‌وانەی ئەو دزەگان ک وەرجە دزیەگە نیشن پلان ونەخشە دانەن.
فرەجار بیمارەیل وە شیوەیگ ئاسایی دزیکەن، وکەم هەس ک تویش یەکیگتر لە تاوانەگەیان بارن، ئەراوە دزیەگان خوەیان لە شوونە گشتیەگان وەجیتیەرن، لەجیای ئەوە دزی لە برادەریگ بکەن، وفرەجار دزی ئەو چشتەیلە کەن ک وەئاسانی سینیەێد.
وینۆنا ویندەر، بویە یەکیگ لە بریەقەدارەیل ئەکتەرەیل هۆڵیۆد، ویەکجا سەرسام جەماوەرەگەی لە جهان کرد، وەختا بڕیگ چشت جوراوجور دزی، زیاتر لە بایی ٤٧٠٠ دۆلار، لە دوکان ومۆڵه‌یل جوراوجور لە لۆس ئەنجلوس، وکەفتە وەر دادوەری لەماوەی شەش روژ، لەتی تاوانبار کریا وەگشت تومەت دزیەگان.
وینۆنا هویچ نیازیگ نەیاشت ئەرا فروشتن ئەو چشتەیلە ک دزیەیان، بەڵکم شاردەیانەو جوور ئەو کەسەیلەگ تووش ئی شیواشیوە هاتنە.
بڕیگ بۆچون هەس دەربارەی ئی نەخوەشی دەروونیە، وەلی هووکارەگەی هیمان نادیارە، بەشیگ لە پسپۆڕەگان دوینن ک ئی گرفتە دروس بوود لە ئەنجام بڕیگ ئاڵشتەوبوین لە مەغز، ئەراوە بایەسە توێژینەوە زیاتر بکریەێد، تا بڕەسیەیدە هووکار هەستیان وە گرنگی دزیکردن، وئەو بۆچونەیلە:
١/ کەمەوبوین سیرۆتۆنین
نا هاوسەنگی کیمیاوی لە مەغز، فرەترین هووکارە ئەرا رەسینەوە لە ئی رەفتارە، وەختا سیرۆتۆنین، ئی گواستنەوەکەر گرنگە، کەمەوبوود یا هاوسەنگ نەوود، کەسەگە کەفێدە وەر گرفت ملهڕی.
٢/ شیواشیو ئاڵودە
دۆبامین، گواستنەویگ دەماریە ک پسپۆڕەیل ئووشن پەیوەندی دیرێد وە ئی شیواشیوە، چوونکە ئی پێکهاتەی کیمیاویە وەرپرسە لە پەیاکردن هەستەیل خوەشی، وشایەت تێکەڵبوود وەل سیستم پێشکەشکردن لەمەغز کەسەگە، ئەراوە کۆمەڵە پزشکیەگان ئووشن ک تێکجوون ئی پێکهاتە دەوریگ لە گرفت کۆنترۆڵ توانا دیرید.
٣/ وەرگرەیل ئەفیۆن
مەغز سیستمیگ ئەفیۆنی دیرێد ک خواستەگان کەسەگە رێکخەێد، ئی سیستمە کاریگەری دوونێد وەختا کەسەگە دەرمانەیل نا یاسایی خوەێد، ک وەرخودانی ئەرا وەکارهاوردنی سەختەو بوود، وئەو مەوقە ئەفیونەگە کەفێدە دەیشت کۆنترۆڵ.
دزیکردن لە شوونە بازرگانیەگان ساڵانە زیاتر وە دەیان مەلیۆن دۆلار مەزەنە کریەێد، لەبان ئەیەیش، نە گشت دزەگان تویش بیماری دەروونی هاتنە، وەگورەی گۆڤار لافیدا لۆسیا تەنیا ٥%لە دزیەگان تیەێدەو ئەرا کەسەیلیگ تووش دزی ئەرا خوەشی هاتنە، ومەزەنەیە ک ١.٢ % لە دانیشتوەیل ئی بیماریە دیرن.
پسپۆڕەیل تیشک خه‌نە بان راسییگ ک ئووشێد: هاندان لەبان دزی فرەجار لە ناخاڵەیی دەسکەێدەپی، و یەک لە سێ لە ئی تووشهاتگەیلە ژنە، وشایەت باوگ یا داڵگ یا برای کەسەگە ئەو تووش هاتگە ، دەرفەتیگ زیاتر دەێد وە گەشەکردن بیماریەگە، وتوێژینەوەگان ئاماژەدەن وە ئەوە ک فرە له تووشهاتگەیل ئی بیماریە شیواشیو تەندروسی مەغزی دیرن، وهەمیشە بڕیگ نەخوەشی هاوەلیەو جوور نیگەرانی ودڵتەنگی وشیواشیو خواردن یا شیواشیو لە کەسایەتی.
خواست وەردەوام ئەرا دزی چشتەیلیگ بی ئەرزش بیماری مەغزیە، ئەگەر وەبی چارەسەری بمینێد بوودە هووکار گرفتەیلیگ گەورا لە ژیان پیشەیی وکەسایەتی، هەمیش گرفت یاسایی ودارایی بی کۆتایی.
کەسە بیمارەگە خوەی زانێد ک ئی کارە خاسنیە، بەڵکم توانای دژایەتی خواستو هاندەرەگەی نەیرێد ک لەناخەو هەست وەپی کەێد، وفرە جاریش ئەو کابرا لەناو مەردم وە راسگویی ناسریاگە، ئەراوە فرەجار هەست وە خەجاڵەتی کەێد وەختا رەفتارەگەی ئاشكرا بوود.
ئاسان نیە ک برادەرەیل و کەسەیل خیزانەگە نیشانەگان خوەشی دزیکردن لەلایان ئاشکرابوود، تا وەگەرد روزگار بوودە چشتیگ دیاری ک رەت نێکریەێد، وکەسیگ شروستی وەئاسانی توێەنێد ئارازو خوەی لە دزیکردن بووسنێد، بەڵکم شیواشیو دەروونی گیچەڵ خەێدە ناو رەوشەگە، و باوە ک نیگەرانی و دڵتەنگی و شیواشیو کەسایەتی یا هەر گرفتیگ پەیوەندی وە تەندروسی مەغزی بیاشتوود بوودە گەوهەر بیماری دزیکردن ئەرا خوەشی. وئی بڕه له رەفتارەیل فرەتر باون ک ئاماژە دەن ئەرا تووشهاتن وە بیماری خواست دزیکردن ئەرا خوەشی:
١- ناچارکردن لەبان دزی لە مناڵی.
٢- نۆرەی نیگەرانی سەخت.
٣- شیواشیو فرە جوولەکردن
٤- جەخت سەخت ژیان.
5- سەختی لە کۆنتڕۆل ملهڕی.
6- وەکارهاوردن مادده هووشبەرەگان
7- خراوی هەڵسەنگاندن خوەیەتی.
8- گرفتەیل خۆڕاگردن.
9- بیماری مەغزییگ تر.
