سه‌ره‌تاێ سه‌رهه‌ڵداین كومه‌ڵه‌یل و جمشته‌یل ڕوشنهوێرى كوردی له سوریه 4
یانه‌ێ كوردستان ، یانه‌ێگ وه‌رزشى بوێ و ئامانج له دروس كردنێ گرده‌و كردن جوانه‌یل كورد و به‌رزه‌و كردن هه‌ست نه‌ته‌وایه‌تى كورد له ناو ئه‌و جوانه‌یله و واز كردن ده‌وره‌یل هوكار كردن زوان كوردی ئه‌ڕایان بوێ.
یانه‌گه له ڕێ چالاكیه‌یل وه‌رزشی توێه‌نست جوانه‌یل كورد وه‌ره‌و لاى خوه‌ێ بكیشێ و تائیسه‌یش به‌عزێ له‌وانه له حه‌یل ئه‌كراد مه‌ننه و زینگن .
موعه‌لق وه‌رزشى ناودار سوری ڕه‌حمه‌تى (عه‌دنان بوزو) ك له هه‌مان وه‌ختیش له یانه‌گه توپان كردیاد ، له یاده‌یل نه‌ته‌وه‌یى یانه‌گه به‌شداری كردیاد و یانه‌گه خوه‌ندكاره‌یل كورد ك له شاره‌یل كورد نشین ئه‌ڕا كار و خوه‌نستن هاتیان ئه‌ڕا دمه‌شق گردیاده خوه‌ێ.
له ساڵ 1932 كومه‌ڵه‌ێگ له شار حه‌سه‌كه دامه‌زریا وه‌ناو ( كومه‌ڵه‌ێ هاوكارى و كومه‌ك كردن كورده‌یل)
دامه‌زرێنه‌ره‌یل ئى كومه‌ڵه یه‌كم ده‌سه له ئه‌ندامه‌یل كومه‌ڵه‌ێ (خوه‌یبون) بوێن ك له شوون هه‌ره‌س هاوردن شوڕش شیخ سه‌عید و ئاگری په‌نا بردنه ئه‌ڕا ناوچه‌ێ جه‌زیره له (باكورسوریه) له‌وانه‌یش (حه‌سه‌ن حاجو ئاغا ، عارف عه‌باس ، جگرخوێن ، دكتور ئه‌حمه‌د نافز ، خه‌باتكار عه‌بدولره‌حه‌مان عه‌لی یونس ، حه‌مزه بێگ ، ئه‌مین ئه‌حمه‌د بریخانی ، عوسمان سه‌بری و هتد...) ئامانج ئێ كومه‌ڵه خاسه‌و كردن بار ژیان و گوزه‌ران كورده‌یل هه‌ژار بوێ له بواره‌یل مه‌عیشه‌تی و ته‌ندروستی و هوكاره كردن و بایخ داین وه پرسه كومه‌ڵایه‌تیه‌گان جور ( دروس كردن نه‌خوه‌شخانه ، واز كردن قوتابخانه ، سه‌ندوق هاوكارى نیازمه‌نده‌یل).
كومه‌ڵه‌گه له لاپه‌ڕه‌ێ یه‌كم گوڤار (هاوار) ژماره 2 به‌روار 1 حوزه‌یران 1932 ئامانجه‌یل خوه‌ێ ئاشكراوه كرد و له ده‌وڵه‌مه‌نه‌یل كورد داواى هاوكاری كرد تا له ڕى لقه‌یل كومه‌ڵه‌گه‌وه ئه‌ڕا حه‌سه‌كه كلێ بكه‌ێگ و لقه‌یل كومه‌ڵه‌گه له زورم ناوچه‌یل جه‌زیره و ناوچه كورد نشینه‌گانتر دامه‌زریا و نوێنه‌ر كومه‌ڵه‌گه له دمه‌شق دكتور ئه‌حمه‌د نافز بوێ.
ئێ كومه‌ڵه نه‌خش گه‌وراێگ داشت له هانداین جوانه‌یل كورد ئه‌ڕا واز كردن خوله‌یل هوكاره كردن زوان و بڵاوه‌و كردن هوشیارى له ناو ڕوڵه‌یل كورد و واز كردن یانه‌یل ڕوشنهوێرى و وه‌رزشی و به‌رزه‌و كردن هه‌ست نه‌ته‌واێه‌تى له ناونی جوانه‌یل كورد و نه‌وجوانه‌یل له قوتابخانه‌گان.
شه‌وه‌كیان گشت ته‌له‌به‌یل سرود كوردى خوه‌نستیان و ئاڵاى كوردستان له ئاسمان قوتابخانه‌گان به‌رزه‌و كردیان و جنگیان یه‌ك جور بوێ و وه‌پێێان ووتیان (كه‌شافه) ك له بوونه‌یل نه‌ته‌وه‌یی له شه‌قامه‌یل شاره‌گان بڵاوه‌و بوێان و شعره‌یل حه‌ماسی جگر خوێن خوه‌نستیان و له جومڵه‌ێ ئه‌و ته‌له‌به‌یله ڕه‌حمه‌تى سه‌یدای تیریز و ره‌حمه‌تی ئبراهیم قه‌جو و چه‌ن كه‌سێگتر بوێن.
یه‌كمین یانه‌ێ كوردی وه‌ناو (یانه‌ێ جوانه‌یل كورد) له‌شار ئامودا و له ناوڕاس ده‌ێه‌ى سى دروس كریا و كاره‌یل یانه‌گه له ژێر چاودێرى محه‌مه‌د عه‌لی شویش جیوه‌جی كریا و شاعر ناودار كوردیش (جگرخوێن) ئداره‌ێ یانه‌گه كردیاد و شعر كوردى هوكاره‌یان كردیاد و ژماره‌ێگ له ماموستاێه‌یل زوان كوردی وه پیته‌یل لاتینی و هه‌میش میژوو و جوغرافیه هوكاره‌ێ ته‌له‌به‌یل كردیان.
ماڵ ژماره‌ێ فه‌ره‌ێگ له خه‌باتكاره‌یل شار (ئامودا) بوێه یانه و جێ گرده‌و بوێن ڕوشنهوێره‌یل و قوتابخانه‌یل جێ هوكاره كردن خوه‌نستن و نویسان وه‌زوان كوردی و به‌رزه‌و كردن هوشیارى نه‌ته‌وه‌یی و زینگه‌و كردن بوونه‌یل نه‌ته‌وه‌یی جور (عه‌ید نه‌وروز) و وه‌رپا كردن سمیناره‌یل سیاسی و ڕه‌وشه‌نگه‌رى.
ماڵ مه‌لاگانیش بوێه قوتابخانه‌یل ئاینی ئه‌ڕا په‌روه‌رده كردن (پیاوه‌یل ئاینی) وه‌لێ هه‌ست نه‌ته‌واێه‌تى له لای ماموستاێه‌یل ئاینی و نیشتمان په‌روه‌ره‌یل و ڕوشنهوێره‌یل جور یه‌ك بوێ ، و زورم خوه‌ندكاره‌یل ك له‌و قوتابخانه‌یله په‌روه‌رده كریان له جمشت ڕوشنهوێرى و ئه‌ده‌بی و سیاسی كوردی به‌شداری كردن.
له جومڵه‌ێ ئه‌و شاعره‌یل و نوێسه‌ره‌یل و مێژوو ناسه‌یله و ئه‌وانه‌گ بایخ دیانه ڕێزمان زوان كورد ئه‌یانه بوێن : جگر خوێن ، مه‌لا نوری ، مه‌لا ئه‌حمه‌د نامی ، مه‌لا تاهر بوتی(بنكى) ، مه‌لا ئه‌مین و هتد..... و توێه‌نستن وه‌ل ژماره‌ێگ له ڕوشنهوێره‌یل و خه‌باتكاره‌یل له ئامودا جور مێژوو ناس حه‌سه‌ن هوشیار و زوانناس ڕه‌شید كورد جمشتێگ چالاك له شار ئامودا شار شه‌هیده‌یل بخه‌نه ڕێ وه‌تایبه‌ت له ناو نه‌وه‌ێ تازه ك شعره‌یل جگر خوێن و ئه‌حمه‌د نامی و قه‌دری جان كاریگه‌رى ناێوگه بانیان.
هه‌ر وه‌ێ خاتره شار ئامودا وه‌شار خه‌باتكاره‌یل و سیاسه‌تمه‌داره‌یل و ڕوشنهوێره‌یل كورد تێه‌یگه ئه‌ژمار و جایگاێ تایبه‌تێگ له دڵ نیشتمان په‌روه‌ره‌یل دێرێ و ئێ شاره لاپه‌ڕه‌یل پاك و بێ خه‌وشێگ له خه‌بات دژ وه‌داگیركه‌ره‌یل فه‌ره‌نسی له سوریه دێرێ ئه‌ویش وه‌خاتر چالاكی چڕوپڕ هێزه‌یل مقاومه‌ت كوردی ك شان وه‌شان مقاوه‌مه‌ێ نیشتمانی سوری دژ وه‌داگیركه‌ره‌یل جه‌نگ كردیان و خوازیار ده‌رچگن هیزه‌یل فه‌ره‌نسی له سوریه بوێن و هه‌ر وه‌ێ خاتره فه‌ره‌نسیه‌گان كینه له ئامودا گردێونه دڵ و سه‌ره‌نجام له ساڵ 1937 ئاگرێ دان . له شوون سه‌روه‌خوه‌یی سوریه له ڕوژ دوشه‌ممه 13ى تشرین دوێم 1960 سینه‌ماى شار ئامودا له لاێه‌ن وه‌كرێگیراوه‌یل فه‌ره‌نسه ئاگردریا و ژماره‌ێ فه‌ره‌ێگ له مه‌ردم شاره‌گه وه‌تایبه‌ت مناڵه‌یل له‌و تاوانه شه‌هید بوێن ك ته‌مه‌نیان ده ساڵان بوێ.
دلاوه‌ر كوردی
ج ك
