ده‌يشته‌ی عيلام و دڵتای عێراق وه‌ل يه‌كا دروس بوينه
له سه‌ره‌تای باس كردن له سه‌رده‌م ئمپراتووری ئاشووری دويم(٧٤٤ تا٦١٢ وه‌رجله زايين)، باسێگ هاته‌و وه‌ر ك پارسه‌يل له باكوور ئه‌را باشوور وه‌ره‌و نزيكی كويه‌يل به‌ختياری كوچ كردنه‌و هاتنه. بوود بويشيمن ك سنور عيلام له باشووره‌و ره‌سيده چه‌م به‌سره و دوورگه و زه‌نجيره كويه‌يل زاگرۆسيش به‌شێگه له سنور باكوور عيلام، ئمجا يه‌يشه باريمه‌و وه‌ر ك كويه‌يل به‌ختياری(به‌شێگ له زه‌نجيره كويه‌يل زاگرۆس) سنور خوه‌رهه‌ڵات عيلام پێك هاورديه، ئمجا له لای خوه‌رئاوه‌و تويه‌نيم له‌يوا كڕيگ ئه‌را بكێشيمن ك سنوره‌گه‌ی تا چه‌م كه‌رخه‌سه(ئمجا چه‌م كه‌رخه ها له كويه‌يل پشتكو تا وه شار خوڕه‌مشار درێژی دێرێد).
ئه‌ی سه‌رزه‌مينه‌گ باسێ كرديمن ها له شان زه‌وی شاره‌يل دوچه‌مان وه شێوه‌ێگ سروشتی وه‌رده‌وامه تا ره‌سيده دوورگه‌و ته‌نانه‌ت تا ناوراس خوه‌رئاوای ئيرانيش چوود وه تايبه‌تی له نزيك شار ده‌ير( ئه‌ی ناوه ناوه‌ێگ كوينه‌سه) ك وه پێ ئويشن: گرده ته‌په‌يل عه‌قه‌ر ك ئيسه ئه‌ی ناوه ها له بانێ و ها له شان شار به‌رده ك ها له سنور ئيسه‌ی عيراق و ئيران و ها له پارێزگای واست.
مێژوو جيۆلۆجی وه گێشتی له‌يوا ئويشێد ك ده‌يشته‌ی عيلام و ده‌يشته‌ی دڵتای عيراق هه جوی يه‌كن. ئه‌ی سه‌زه‌يمه‌نه‌يله له يه‌ك وه‌خت و سه‌رده‌م ئه‌وه‌يشه وه مه‌مر نيشتن خوه‌ڵ له دڵتای چه‌مه‌يل دجله و فورات و كه‌رخه‌و كارون و په‌له‌يلێگ له‌ی چه‌مه‌يله گه‌ورا، ئه‌ی ده‌يشته‌دروس بويه و ئه‌ی سه‌رزه‌مينه كردنه يه‌ك جۆگرافيای تايبه‌ت. له وه‌ختێگ سنورێگ سروشتی له ناوه‌ينان نييه تا بتويه‌نيم ئه‌يه باريمه وه‌ر ك ناوچه‌يگ تۆپۆگرافێك يا ئاوهه‌وايی جيا له يه‌كن(له ناو ئه‌ی باسه له‌يوا هاوردنه ك ئه‌ی جووره به‌ڵگه‌يلێ له سه‌ر قسيه‌ی گۆردن هستد و تقی ده‌باغ و جاسم محه‌مه‌د ئه‌لخه‌لف هاوردنه‌سه).
ئه‌ی ده‌ر و ده‌يشت عيلامه‌گ باسێان كرديمن له باوه‌ت كويه‌و ئاو هه‌وا و سروشت سه‌ونزه‌لانێگ دێرێد، هه‌چوی ده‌يشته‌يل شاره‌يل باشوور دوچه‌مان و باشوور خوه‌ر‌هه‌ڵاتيه(ئه‌ی باسيشه هن ميسيو ماسپروه، له ناو كتاو تاريخ المشرق هاتيه ك ئه‌ی كتاوه وه ده‌ست ئه‌حمه‌د زه‌كی وه عه‌ره‌وی ئه‌ڵگه‌ردانيه‌سه‌ی).
سه‌ره‌تای ده‌يشته‌يل عيلام هه له ئه‌يلاو ئه‌ولای دجله ك زه‌وی پڕپيتگه ك له وشكه‌و بوين ئه‌ی دڵتا وه جييه‌و مه‌نيه، ئه‌ی ده‌يشته‌ی عيلامه له باوه‌ت پڕپيتيه‌و هه جوور ناوچه‌يل دوچه‌مانه، ته‌نانه‌ت له پڕپێتی ك دێريد هه‌ر خويشه‌ی جوی و گه‌نمێگ له‌يره به‌رتيه‌يد يه‌كێ سه‌د به‌رده‌يدو هه چوی ناوچه‌يل دوچه‌مانه‌و جياوازی نه‌رێد.
ئمجا به‌ش دويم ده‌يشته‌ی عيلام، پێكهاتيه له زه‌ويه‌لێگ وه‌رده‌واميان چوود ئه‌را ناو ناوچه‌يل به‌رزه و شاخاوی ك هانه خوه‌رهه‌ڵات و باكوورخوه‌رئاوای ئه‌ی ده‌يشته و يانه به‌شێگن له كويه‌يل به‌ختياری و وه‌رده‌واميان و درێژيان ك وه‌ره‌و خوه‌رهه‌ڵات چوود وه‌ل كويه‌يل لوڕستانا(به‌شيگه له كويه‌يل زاگرۆس) و ئمجا ئه‌ی په‌ينه‌و بوينه و درێژه‌يشه تا خوه‌رئاوا و باكوور خوه‌رئاوا، ته‌ماميان وه‌ختێگ ره‌سێده ئه‌ی ده‌يشته ته‌مام هاماره‌و بوون.
ئمجا بڕيگ له شيه‌وكه‌ره‌يل و زانايه‌يل ئويشن ك ره‌چه‌ڵه‌ك عيلاميه‌يل له كويه‌يلێگ هاتيه ك ها له لوی ئه‌ی ده‌يشته ك ها له باكوور و خوه‌رهه‌ڵات ئه‌ی ده‌يشت ك جی نيشته‌جی بوين تێره‌يل لولويی و گوتی و كاسه‌يه‌يل بويه. گێشت يانه‌يشه‌گ ناويان هاروديمنه يه‌ك زووان ديرن و ته‌ماميان له درياچه‌ی كاسپين(قه‌زو‌ين) هاتنه، وه‌لی فره سه‌خته ئه‌رامان له شوون ئه‌ی جووره هويرێگ بچيمن و چوين ك قامۆسێگ له سه‌ر زووانه‌يله ئه‌ی تێره‌يله يا ته‌نانه‌ت به‌ڵگه‌يش نييه تا م خوه‌م باوه‌ڕ وه پێ بكه‌م، وه‌لی له زووان عيلاميه‌يل گله گله‌ی قسيه‌ی كاسيه‌يل كه‌فتيه‌سه ناو زووانيان و وه تايبه‌ت له‌وانه تويه‌نيمن ناوه‌يل تايبه‌ت كه‌سه‌يل و شاره‌يل و چێشته‌يل به‌رجه‌سته باريمن، به‌شێگ له په‌ێجوريه‌يلێگ له سه‌ر ئه‌ی زووانه‌گ عيلامه‌يه‌يل وه پێ قسيه كردنه، چه‌ن قسيه‌ێگ له زووان هند هاله‌تێ(وه‌لی ئه‌ی جووره په‌ێجوورێگ و وه‌تنێگ كه‌م سووه‌و و جه‌خت له سه‌ريه‌و نه‌كرياس).
برێگ له په‌يجووره‌يل باس له يه كه‌ن ك وه ئه‌ساس زووان عيلامی مه‌ردمان عيلامی ناسينه، يه‌يشه زووان گله‌گله‌ه ئايه‌مه نه هن گێشتيان و نه‌تويه‌نيم له‌يوا بويشم ك وه‌ل زووانه‌يليگا ئيسه هه‌ن، په‌يوه‌ندید دێرێد. ئه‌ی زووانيشه چوی زووان سومه‌ريه‌يله ك تا ئيسه نيه‌زانيه‌يد بنه‌مای له‌كوه‌و هاتيه‌و له كام بنه‌ماڵه‌ی زووانييه!؟.
له‌وه‌ايوه‌ر ئه باوه‌ڕه‌يله‌گ له سه‌روه هاورديمن، مه‌رج نييه ئه‌ی چه‌ن قسيه‌گ له بێگانه‌يل هاتيه‌سه ناو زووانيان بوود مه‌مه‌ر و هاوكار يه‌گ ئه‌ی زووانه بنه‌مای له ئه‌و زووانه‌يله‌سه، مووده‌يل تره‌كيش چوی جه‌نگ و بازرگانيش و هاتن و چێن مه‌ردمان تره‌ك وه ناويان، ئه‌ی چه‌ن قسيه‌ی بێگانه هاتيسه ناو زووانيان و نيه‌تويه‌نيم چوی به‌ڵگه‌ی يه باريمن ك ئه‌ی چه‌ن كه‌ليمه ك هاناو زووانيان له‌و باوه‌ته‌سه ك ريشه و ڕه‌چه‌ڵه‌ك زووانيان هن ئه‌و مه‌ردمانه‌سه.
ئمپراتوور ئاشووری له ساڵ ٨١٣ وه‌رجله زايين سوپای له وڵاته‌يلێگ هاوپه‌يمانێ بوينه‌و هاتنه‌س وه‌ليا و له ناوچه‌ێگ ك هاله نزيك(دور -بابسۆكاڵ) ك ها له پارێزگای دياله‌ی ئيسه، وه‌ل سوپای بابل و عيلامیا جه‌نگ كرديه. له‌ی جه‌نگه ئمپراتوور ئاشوور برديه‌سه‌و. له‌ی جه‌نگ كوشتار گه‌وراێگ بويه و فره له بابليه‌يل و عيلاميه‌يل ده‌ستگير كريانه. ئمجا له زووان شمشی عه‌دد ك ئمپراتوور بويه(ئه‌ی قسيه‌يليه له سه‌ر خشته‌يل برشيای خه‌ڕگين دوينياسه) هاوردنه:
مه‌ردۆخ بلاصو ئاقبی وه سوپای خوه‌ی باوه‌ڕداشتيه ك پێكهاتوی له سه‌ربازه‌يل چوار سوپای كه‌ڵدو، عيلام، نامری و ئارومۆ ك وه‌ل سوپای خوه‌يا گرديانه‌و كردويد، هاتن وه‌لما جه‌نگ بكه‌ن، ئه‌ی جه‌نگ له سه‌ر چه‌م دابان كريا(دابانيش ها له وه‌رايوه‌ر بابسوكاڵ)، له‌ی جه‌نگه م بردمه‌و وه په‌نج هه‌زار له‌ليان كوشتم و دوهه‌زار كه‌سيش دستگير كردم و سه‌د ئه‌ڕابه له‌ليان گرتم و دوسه‌د ئه‌سبيش له‌ليان گرتم.
ئيسه م ئه‌را يه ئه‌ی باسه هاوردم ك دويای ئه‌ی كاره‌ساته ناو عيلام له نه‌خشه‌ی سياسی له ناوچويد.
