ئی سەردانە کە وەرپرس نویسینگەی بارزانی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وە گرنگ باسی کرد، دویای گەردینیگ فراوان تیەێد لە گفتوگۆ وەرد سەرکردە سیاسییەیل بەغدا، کە لەناویان سەرۆک هەرێم راگەیان کە قۆناغ نوویگ لە پەیوەندی دەسوەپی کەێد.
هەمیش دویای ئەوە تیەێد کە مانگ گوزەشتە سەرۆک کۆمار تورکیا هاتە بەغدا و هەولێر، لە سەردانیگ کە وە میژوویی دریەێدە قەڵەم.
ریشەیل میژووی
پەیوەندییەیل هەرێم کوردستان وەرد ئێران وە پیکهاتەیگ ئاڵۆز تایبەتمەنە کە وە میژوویگ هاوبەش و پەیوەندیی کولتووری و نەتەوەیی و بەرژەوەنی هاوبەش، بیجگە لە تەحەددا و ململانێی جیۆپۆلەتیکی تایبەتمەنە.
هەرێم کوردستان بیجگە لە بویینی لە عراق وە زۆرینەی عەرەبی، کەفتیەسە ناوەین ئیران و تورکیا و سوریایش، کە لە گشت ئی پارچەیل دەورگردە نەتەوەی کوردە.
ئی پەیوەندیەیلە لە سەردەم شۆڕش ئیسلامی ئیران لە ساڵ 1979 پتەوتر بوین، هەناێ کورد لە عراق لە جەنگ وەرانەور رژیم دەسەڵاتدار بەعس لایەنگری ئیران کرد و دویای رمیان رژیم سەدام حسێن لە ساڵ 2003، پەیوەندییەیل ناوەین هەردوگلا هاوکاری دیپلۆماسی و ئابووریی نزیک داشتن.
ھەرێم کوردستان لە سنووریگ ھاوبەشی ٦٠٠ کیلۆمەتر وەرد ئیران بەهرەمەنە، کە لە ری پەنج دەروازەی فەرمی و چەن دەروازەیگ نافەرمیەو جویلەی بازرگانی و جویلەی ئاسان کەێد.
هەرچەن خاڵ هاوبەشیش لە ناوەین هەرێم کوردستان و کۆمار ئیسلامی فرەس، چ لە ناو عراق بوود یا لە هەرێم، بەڵام نووڕینەیل لەبان پرسەیل جویراجویر وە تایبەت باوەتە نیشتمانییەیل، هەمان نەخشەی ناوەین هەردوگلا پەیڕەو نەکردیاد.
سنووردارکردن جوگرافی و چەن سەختییگ
پەیوەندییەیل هەرێم کوردستان وەرک ئیران نموونەی ئەو پەیوەندییە ئاڵۆزەیلە لە ناوچەگە نشان دەن. کە لەلاییگەو جوگرافیا و میژوو هاوبەش و بەرژەوەندی هاوبەش زەمینەی هاوبەش ئەرا هاوکاری دیرن لەلاييگ ترەک سەختی جیۆپۆلەتیکی و جیاوازییە سیاسییەیل سایگ وەبان ئی پەیوەندییەیلە دانەن و زەمینەی فرەیگ ئەرا قسە و شیکاری سازێد.
هەرێم کوردستان کەفێدە وەر سنووردارکردن جوگرافیایی ئاشکرا کە وە نەوەسیانی وە دەریاوە نشان دەێد، لە وەختیگ وە وڵاتەیل خاوەن کاریگەری گەورەی ناوچەیی کەیشت دەوری دریاس، جویر تورکیا، عراق، سوریا، ئیران. ئەم سنووردارکردنە ریگرن لە توانای هەرێم ئەرا جیوەجیکردن ریکارەیلیگ وەبی وەرچەوگردن بەرژەوەندی ئەو وڵاتەیلە، وەتایبەتی ئیران کە کاریگەرییگ فرەیگ لە ناوچەگە دیرێد.
وەرپرسیگ لە نویسینگەی سەرۆک هەرێم کوردستان ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئویشێد: “سەرۆک وە تەواوی لەی دیمەنە ئاگادارە، هەر ئەراوە لەجیای رویوەڕویبوین کەفێدە مینەی چشتیگ بیناکەر وەرد ئیران”.
لە وەختیگ کە دەزگای دیپلۆماسی ئیران ڕێبازیگ وریا و بی گرژی وەرانەور هەرێم کوردستان گردەوەر، هەڵسوبنیش سەربازیی بەشیگ لە دەزگایل ئیرا زیان وە هیز نەرم ئیران لە هەرێم رەسان.
پەلامارە مووشەکەیل بان هەولێر کاردانەوەی سەرۆک هەرێم کوردستانی لەلی بویەو و زوور لەوە کرد کە هەرێم هویچ رخیگ لەبان ئیران دروس نیەکەێد و پەلامارە ئاسمانی و مووشەکییەیل کە خەڵک بیچەک کەنە ئامانج وەگەرد پەیوەندی دووسانەی ناوەین هەردوگلا نیەپووڕێد.
هەمیش دووپات کرد کە "ئیران هویچ بەڵگەنامەیگ نەیرێد کە گوایە بارەگایل ئیسرائیل لە هەرێم کوردستان هەس"، کە ئیران کردەی دەسپیچگ ئەرا پەلامارەیلی.
لە سەختییگ ترەک وەردەم پەیوەندیی ناوەین هەردوگلا لایەن ئابوورییە لە وەختیگ چوارچیوە سیاسییەیل وەرد ئیران قویلترن، بەڵام ئابووری تورکیا لە هەرێم کوردستان فرە گەورەترە لە ئیران.
وەرز کەمکردن فشار دەروینی
ئمڕوو وەرپرسەیل له ئیران یا هەرێم کوردستان کار ئەرا کەمەوکردن گرژییەیل بەرزەوکردن هاریکارییەیل کەن، یەیش وە لێدوانەیل نێچیروان بارزانی سەرۆک هەرێم و خواست وەرپرسەیل ئیران ئەرا ئەنجامدان گردەوبوین فەرمی و بویین ئیرادەیگ جددی لە هەردوگلا ئەرا مقیەتیکردن پەیوەندییە نایابەیل دەرکەفێد.
ئی پیشهاتەیلە نیشانەیگ خاسە ئەرا بانان پەیوەندییەیل ناوەین هەردوگلا.
بارزانی لە بوونە جیاجیایل وت: ئیمە وە بڕیاریمن لاپەڕەیگ نوو لە پەیوەندییەیل وەرد ئیران واز بکەیمن و پەیوەندییەیل ئیسە لە گشت بوارەیل بەرزەو بکەیمن.
بارزانی، لە دیدار ئی دواییە وەرد باڵیۆز ئیران لە عراق، دووپات لە گرنگی پەیوەندی وەرد کۆمار ئیسلامی ئیران جویر هاوسایگ گرنگ کردە، و هەرێم ری نیەێد زەویەیل ئەرا هەڕەشەکردن لە ئیران وەکار بارن.
نێچیرڤان بارزانی لە پەراوێز سەردانەگەی ئەرا کونسوڵخانەی ئیران لە هەولێر، و بەشداریکردنی لە مەراسیم یادکردن قوربانیەیل تەقینەوە تیرۆریستییەگەی کرمان راگەیان؛ “ئیمە رخیگ وەبان هاوسایلمان وەتایبەت کۆمار ئیسلامی ئیران دروس نیەکەیمن، ەە هەر شیوەیگ بوود." و باس ئەوە کرد کە هەرێم کوردستان پابەندە وە ئاسایش کۆمار ئیسلامی ئیران.
فرە جار لە پەیامیگ ئاشکرا راگەیانیە: ئیران هەمیشە لە شانمان بویە هەناێ کەفتیەسە کێشە، ئیمەیش قەرزار ئیرانیمن.
لەلاییگ ترەک، حەسەن قەشقاوی، جیگر کونسوڵ، ئەنجومەن و کاروبار ئیران لە وەزارەت دەرەوەی ئیران لەو وەختە، وت: بویین ئیران و کورد حەتمییە و لە ئەنجام ململانێی هاوبەش بایەسە وەرد ئی دووسیە یەکیگ بویمن”.
سەردان پەنجەم
دوو سەردانەگەی وەرین نێچیروان بارزانی، لە بڕ پەنج سەردان لە ماوەی ١١ ساڵ، هەڵوێستیگ وەرچەو تەهران نشان دا، کە لە ڕێوڕەسم دەسوەکاربوین حەسەن ڕۆحانی، سەرۆک وەرین ئیران و دویاتریش ەە هەڵکردن پەرچەم هەرێم کوردستان پیشوازی لەلی کرد هەناێ سەردانی کرد ئەرا دیدار وەرد ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆمار ئیران، چشتیگ کە رەنگدانەوەی لە میدیایل ئیران نشان دریا.
رەئیسی لە دوایین دیدار ساڵ 2021 وەرد نێچیروان بارزانی، وت: پەیوەندییەیل کۆمار ئیسلامی ئیران و عراق و هەرێم کوردستان رەگ و ریشە دیرێد و لە بنەو سەرچەوە گردگە”.
وە قسەی بەشیگ لە سەرکردە و کادیرە باڵایل حکومەت هەرێمی کوردستان وەتایبەتی پارتی دیموکرات کار کەێد ئەرا تاوانن گرژییەیل و خاسترکردن پەیوەندییەیلی وەرد کۆمار ئیسلامی ئیران، ئەوەیش لەلایەن بەشیگ لە وەرپرسەیل ئیرانیشەو پشتڕاس کریاس کە هەردوگلا تەقەلای وەدەسهاوردنی دەن نزیکتر لە یەکتر چوینکە هەریەکەیان وە تەواوی ئاگادار توانا خاسەیل یا ریگریەیل ئەوەکەن، ئەوان رەسینەسە ئەوە کە ئیسە مەوقەی گونجیاگە ئەرا گفتوگۆ، چشتیگ کە دەنگدانەوە وەرد سەرکردەیل کورد دیرێد.
چەودیاریکەرەیل ئویشن: زانیاس کە ئیران پەیوەندییگ نزیک وەرد یەکێتی لە سلێمانی دیرێد، بەڵام دیارە تەهران وەرد هەولێر کار ئەرا خاسترکردن و پتەوکردن پەیوەندییە هاوبەشەیل وەرد یەکتری کەێد، یەیش نشان دەێد کە ستراتیژی تەهران زیاتر وەرەو پارت دیموکرات چوود، کە ئیران خاس زانێد نێچیروان بارزانی گونجیاگترین کەسایەتیە ئەرا هەر گفتوگۆیگ یا رێککەفتنیگ”.
گلەییگ کوردی
سەرکردەیل لە هەرێم نووڕن کە "ئیران دووسیگ خاستر لە کورد وەدەسی نیەکەفێد"، بەڵام گلەیی لە تەهران کەن کە وەرپرسیگ باڵای لە ئاست سەرۆک کۆمار جویر وەرپرسەیل خوەرئاوا و هەرێمیەیل نەهاتیەسە هەولێر، یا ئەوەگ سەردانەگەی ئی دواییە لەلایەن سەرۆک کۆمار تورکیا بوی.
لەو سەردان وەرپرسەیل کورد ئەرا ئیران، مکیس ئەرا سەردانیکردن کوردستان کردن، ئەرا پتەوکردن پەیوەندی ناوەین ئەو دوو لایەنە، ئایا رەئیسی هەکاتی هاوتا تورکەگەی ئەردۆغان یا ماکرۆن فەرەنسی ئەو کارە کەێد؟.