هێشتا جیهان خۆی لەگەڵ کاریگەرییە کارەساتبارەکانی شەڕی روسیە - ئۆکرایین، هاوئاهەنگ نەکردبوو، کە چەخماخەی شەڕی غەززە ئاگرێکی دیکەی خستە ناو کۆشی مرۆڤایەتییەوە. شەڕی روسییە و ئۆکرایین، ئەگەر لەدەرەوەی سنورەکانی ئەو دوو وڵاتە، تەنیا تامی برسیبوونی زیادتر و چزەی سەرمای زیادتری بۆ هاوڵاتیانی جیهان بەرهەم هێنا، جەنگی غەزە راستەوخۆ هێزە مەزنە جیهانییەکانی خستووەتە ناو مەیدانی شەڕێکی سینگ بە سینگ و روو بەڕووی گەرم و خاکڕێژ و مەتەرێزی یەکەمی شەڕەوە، کە ئێستا دەرکەوتنی نیشانەکانی جەنگێکی جیهانداگر، زۆر لە نیشانەو هۆکارەکانی دەستپێکردنی شەڕەکانی یەکەم و دووەمی جیهانی بەهێزتر و بەرچاوترن.
ئایا لەو گریمانەیە نزیک دەبینەوە، کە لێکەوتەکانی ئەو دوو شەڕە سیما و نەخشەی ناوچەی ئێمە دوچاری گۆڕان بکەن و ئەو حاڵەت و دۆخە ئیدارەدانە مەیو و چەقبەستووە سیاسییە مێژووییە بشلەقێنن، کە زیادتر لەسەدەیەکە کوردیان لە کۆت و بەند و بندەستیێکی جیهانکرد هێشتۆتەوە؟ ئەوەیان دبێ لە وەڵامدانەوە و هەڵوێست وەرگرتنی ئەمریکا، لەبەرابەر خوێنی رژاوی سەربازەکانی لەو ماوەیەی رابردوو چاوەڕوان بکەین. چونکە بەپێی یاسا و دەستوری بنەڕەتی ئەمریکابێت، ئەوە هەر لە ئێستاوە، نەوەکوو سیاسەت و تاکتیکی ئیدارەی ئێستای ئەمریکا، بەڵکوو ئەمریکا وەکوو دەوڵەت کەوتووتە ناوەڕاستی وەڵامدانەوەی کردەیەکی حەتمی سەربازی و رووبەڕووبوونەوەیەکی جەنگییەوە.
بەڵام لە بارێکی دیکەدا، گەرچی ئەو میلیشیا چەکدارانەی هێڕشیانکردە سەر سەربازانی ئەمریکی، عێراقیبوون، بەڵام ئایا سنوری تۆڵەی ئەمریکا دەگاتە ئەو رادەیەی کە بە بەهای سەری دەستەڵاتی ئێستای عێراق تەواو ببێت، ئەوەیان گریمانەیەکی زۆر لاوازە، لێ ئەگەر واشبێت، خۆ کورد و کێشە و دۆزەکەی دیسان بەهەمان شێوە دەکەوێتەوە بەرابەر سیاسەتی ئینکار و دانپێدانەنانی دەوڵەتێکی دیکەی عەرەب لە بەغدا، کە خودی رۆژئاوا و نەتەوە یەکگرتووەکان، بنیاتنانەوە و بەهێزکردنەوە و پاراستنی دەکەنەوە ئەرکێکی یاسایی لەپێشینەی خۆیان.
لەنێوان بەرداشی بەغدا و قەیران و ئالنگارییەکان، کورد بەچییەوە سەرقاڵە؟
لەوکاتەی توێژی سەرتۆپی زانست و رۆشەنبیریی ناو جڤاکی کوردستانی باشور، لە نیوەی وڵاتەکە، لە رێگای تاقیکردنەوەی رێکاری دیموکراسی نیوەی ساڵی خوێندن، لەجیاتی ناو لەپۆڵ بێت، لەسەر شەقامە، لەجیاتی وانە گووتنەوە، سەرقاڵی دروشم گووتنەوەیە.
هەر لەم دەمەدا حکومەتی ناوەندی عێراق هەر بەپێی یاسا و دادگەی ئەو سیستەمە دیموکراسییەی، کە ماموستا تێیدا لەسەر شەقامە، خەریکی هەڵچنینی شورەیەکە، کە بەها جیۆپۆلیتیەکان، سەرچاوە داراییەکان، پەیوەندییە ژیانییەکانی ئەم هەرێمە، بەمووچەی رازی و ناڕازییەوە دەورەدەدا و وشک دەکا و لەناو دەبات، کە ئەوەش نەوەکوو تاکتیکی سیاسی کورت مەودا، بەڵکوو مینا پلانی دژبەرییەکی هەمەلایەنەی ستراتیژی حسابی لەسەر کراوە.
لە لایەک درێژە کێشانی بایکۆتی ماموستایان و کلۆمدانی دەرگای زانست و پەروەردە و فێرکاری قوتابیان، لە نیوەی هەرێم و ئەو پێداگری و سور بوونە حه‌ماسیەی لە لایەن مامۆستایان پێشان دەدرێ، لەو بەرەیدیکە بەرچاونەکەوتنی دانوستانکاری جدی، دانبەخۆداگر و بە حۆسلە، لە لەیەن وەزارەتی پەروەردەی هەرێمەوە، هەتا ئێستا و دوای بەفیڕۆچوونی نیوەی ساڵی خوێندن، رێگا و بەردەبازێک بۆ دەربازبوون لەو زۆنگە نەدوزراوەتەوە، کە پێکهاتەیەکی لە ڕقی برسیبوون و مافی رەواو و مەرجی پێشەیی و کەم تازۆرێک مەیل و مەرامی سیاسی و گروپی و ئیدۆلۆژیشی تێدا بەرچاو دەکەوێ. بۆیە ئەمە لە لایەن چاودێر و شرۆڤەکارانی سیاسییەوە، لەو دۆخە ئالۆزو پڕ لە قەیرانەدا، کە هەرێمی کوردستانی پێدا تێدەپەڕێت، نەوەکوو پرسێکی مەدەنی و پێشەیی و مافخوازی، بەڵکوو هەندێک جار گومانی ئەوەی دەخرێت سەر کە حکومەتی عێراق لەو بایکۆت و خۆپێشاندان و ناڕەزاییەی ماموستایان، وەکوو پارچەی تەواوکاریی پازێلی دژایەتی بەرابەر هەرێمی کوردستان کەڵک وەربگرێ، ئەوەش کێرڤی نیگەرانییەکانی بەڕادەیەک بردۆتە سەرەوە، کە هەم لێکۆلینڤان و چاودێرانی سیاسی، هەمیش بەرپرسانی هەرێمی لە لێدانی زەنگی مەترسی و راگەیاندنی دۆخی مەترسی تا پلەی رەنگی سور نزیک کردبێتەوە.
ماکیاویلی دەڵێ: دەسەڵاتەکان بە پێی بارودۆخ هەندێک جار خسڵەتی شێریان هەیە و هەندێک جاریش، خسڵەت و فێڵبازیی رێوی. بەڵام دەسەڵاتی ناوەندی لە بەغدا، لە بەرابەر کورد ئەوەشی تێپەڕاندووە.
پێدەچێت حکومەتی ناوەندی لە بەغدا، لە چوارچێوەی ناکۆکی و دژایەتییەکانیدا، هەمووناڕازیبوون و خۆپێشاندانێک لە کوردستان، وەکوو گرژییەک دژی حکومەتی هەرێم لێکبداتەوە و وەکوو دۆمینۆیەک بیانبینێ و کەلکیان لێوەربگرێ، کە ئەگەر کەوتن و روخان لە کەرتێک و لە بەرەیەک رووبدات، ئەوە بەرە و چین و هێزەکانی دیکەش، یەکە بە یەکە بەریەک دەکەون و یەکتر دەڕوخێنن، تا رادەیەک کە هەڵوەرین و رژان و لەرزینێکی گشتی لەسەرلەبەری کۆمەڵگە و لە ناو هێز و توخمە پێکهێنەرەکانی حکومەتی کوردستان روو دەدات.
سەرباری ئەوەی لە ناو جڤاکی کوردستاندا، هیچ دەنگێک و رایەک لە ئارادا نییە، کە گومان بخاتە سەر داخوازی و تێکۆشانی مافخوازیی ماموستایان و بە ڕەوای لەقەڵەم نەدات، لێ بەردەوامیدان بە داخراوەیی هێشتنەوەی دەرگای قوتابخانە، لەهەماندەم کە داواکردنی مافی توێژێکە، هەر لەو دەمیش لەناوچوون و سوتاندنی مافی چینێکی دیکەی کۆمەڵگەیە بەناوی قوتابی.
لەهەموو هەلومەرجێک و بەهەموو پێوەرێکی لۆژیکی نابێت ماموستایان دەرگاکان بەشێوەیەک دابخەن، کە حکومەت هیچ کلیلێک بۆ کردنەوەی شک نەباو نەدۆزێتەوە. هەروەک بە پاساوی نەبوونی کلیلی ئامادە و بەردەست، نابێ حکومەت دەست لە هەوڵدان و گفتوگۆ بۆ دۆزینەوەی رێگا چارەیەک هەڵبگرێ کە بە هاوبەشی و هاوفکری ماموستایان خۆیان بێت. گەرچی ماموستا لەوبەری دەرگا و حکومەت لەم بەری دیکەی دەرگاش بێت، مادەم دەنگەکان بەیەک دەگەن، هێشتا گفتوگۆکان سودبەخشتر لە بڕیار دەبن. چونکە لە کراوەیی و دایلۆگدا، کورد دەبێ بیسەلمێنێ کە فۆڕمێکی نوێی دەسەڵاتدارییە و شێواز و نەریتی ئیدارەدانی ناوچەیی دەوروبەری خۆی تێپەڕاندووە.
بۆ ئەوەی ماموستایان دڵنیا بن لەوەی دوای قەیرانی دارایی هەموو مافەکانیان دەستەبەرە و جارێکی تر نیازیان بە گەڕانەوە بۆ بۆرۆکراسی ئیداری و حکومەت نییە، زۆر گرنگە حکومەتی هەرێم لە ئێستاوە دان بەهەموو داخوازییە یاساییەکانی داواکراودا بنێ و بە پێی یاسا جێگیریان بکات.
داوای مافی خۆ کردن، لە ئەوپەڕیدا رەوا و لۆژیکی و مرۆڤانەیە، کە لە یەک سەدەی رابردوودا، یەکێک لە بنگە جەوهەری و مێژووییەکانی بزاڤی رزگاریخوازی کورد بووە. لێ داواکردنی گەڕانەوەی هەیمەنەو دەسەڵاتی ناوەندیی عەرەب، لە رێگای موچە و پارە و پلە و پۆست بەخشینەوە، تا ئەوپەڕی ناڕەوا و نالۆژیکی و بە مانای سەربڕینی ئازادی کورد و خۆکوژی نەتەوەییەوە دێت.
باهەموومان بە بەرپرسان و هاوڵاتییەوە، بە رازی و ناڕازییەوە، لەوە دڵنیا بین، کە ئەگەر لە دۆخی سیاسیی ئێستادا سەرباری هەموو جیاوازی و ئاریشەکان، هەوڵ نەدەین لە چوارچێوەی دەسەڵات و سیستەمێکی خۆبەڕێوەبەری کوردیدا بەیەکبوون و یەکسانی بژین، رەنگە گۆڕانکاری و ئاڵنگارییە هەڕەشە ئامێزەکان دەرفەتێکی درێژمەودای رەهامان بۆ نەهێڵێتەوە، کە جارانی دیکە نەداواکاری و دروشم بەکوردی پێشکەش بکەین و بەرز بکەینەوە، نە بەکوردی بڕیار و رێنمایی و وتار پێشکەش بکەین.