شەفەق نیوز/ لە وەختیگ ئەهوار عراق لە ماوەی رژیم وەرین کەفتە وەر هشکەوکردن، لەمەوقەی دژایەتی بزووتنەوەیل  ئۆپۆزسیۆن لەناو سرووشت جوگرافی ئەهوارەیل، لەو مەوقەو تا ئیسە، لەبان ئەو تەقەلایلە ئەرا ئەوزەڵکردنیان، ئەهوارەیلە ئەرا سرووشت خوەیان نەهاتنەو، و هەرچەن تەقەلا دریا بخریەێدە ناو لیست ئاسەواری جهانی جوور شوین گرنگیگ ئەرا زینیکردن مێژوویان.

ئەهوار عراقی

ئەهوار، گوڵەمەیلیگ ئاوی فراوانیگە، لە ناوبەین پارێگایل زیقار و میسان، و هەمیش بەشەیل فراوانیگ لەی هالە واسیت، و چینەیلیگ لە ماسی و ئاژەڵ و مەلەوەر لەناویان هەس، وەگەرد جیگربوین ئێڵەیل عەرەو ئەهوار لەناوی جوێ (شغانیە، کەرامشە، بو محمد) ک وە شیوەی گەورایگ لە ژیان و گوزەرانییان پشت وەپیان بەسن.

لە ئەهوارەیل ئیوەتکردن گامیش لەناویان باوە، ک بویەسە سەرچەوەیگ ئەرا فرە له‌ خەڵک ئەهوار، وەگەرد سامانەیل ماسی و مەلەوەر.

دانیشتوەیل ئەهوار وەشیوەی گەورەیگ پشت وە ئیوەتکردن گامیش بەسن، ک گیا ئەرا لەوەڕ پەس لەناوی سەوز نێەوود، و فرەیی ئاوەگەی ئەوسا لە سەدان ساڵەو هیشت ئی شوینە ئەرا ئیوەتکردن ئیجوور ئاژەڵیگ خاس بوود.

لەبان ئەوەیش، دەیان یا سەدان لە مەلەوەرە کۆچکەرەیل وە جووراجور چینەیلیان زمسان گەرمیگ لە ئاوەیل ئەهوار گوزەران کەن، و هەمیش چینەیلیگ لەو ئاژەڵەیل دەیشتەکیە ک هانە ژیر هەڕەشەی فەوتان.

مه‌ترسی و رخەیلیگ راسی

دویای ساڵەیل دریژیگ، رخەیل راسییگ  لەلای خەڵک ئەهوار ئاشکرا بوین، لەو هشکیە ک داگە زەویەلیل فراوانیگ لەوەر داوەزین ئاوەگە، لە دروسکردن بەنداوەیل لەلای دەوڵەتەیل هاوسا، و کەم وارانی لەی ساڵەیل گوزەیشتە. وەلێ هووکاریگ سەرەکی تر هەس، ئەوەیش لە پشتگووشخستن لایەنە حکومەتیەیلە ئەرا ئەهوارەیل ک لە جووراجور ئاستەیل شارستانی و ئابووری گرنگی فرەیگ دیرێد.

ئی ئاڵشتکردنە هەڕەشەی هەسی ئەهوار  لەبان لیست کەلتوور جیهانی دەێد ک وەی دوو کارە گرنگی ئەهوار نشان دەن.

داوەزین رخبەریگ

دەربارەی ئی قەیرانە، جاسم ئەسەدی پسپۆڕ لە ژینگە و ئەهوار دیاری کرد ک چین و شیوەی ئاوەگە لە ئەهوار وەشیوەی گەورەیگ خراو بوی، ک ئاست شووریەگەی رەسیە ١١ هەزار بەش لە یەک مەلیۆن، ک خوەی ئاستەیل بکوشیگە ئەرا ژینگە لەناو ئەهوار، و دیاری کرد ک ئی ئاستە لە پلەی یەکەم گامیش لەناو دەێد، ک دویای ئاست ٦ هەزار بەش لە یەک مەلیۆن نزیک ئاوەگە نێکەفێد چوونکە چەوەیلی کوور کەێد.

ئەسەدی لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: پلان پووشانن ئەهوار وە ئاو ک لە ساڵ ٢٠٠٥ دانریا، کەمتر لە ٧٠٪  لە پلانەگە جیوەجی کرد، وتیش؛ ئاست بەرزەوبوین ئاوەگەی ئیسە رەسێدە ١٣٧ سانتیمەتر دویای ئەوە ک لە وەرجە چەن مانگیگ لە ١٨٠ سانتیمەتر زیاتر بوی، وتەنیا لە ماوەی ١٥ رووژ گوزەیشتە وەشیوەی رخبەریگ داوەزیا تا رەسیە ١٤ سانتیمەتر.

دەربارەی ئیوەتکردن گامیش، پسپۆڕەگە وت: جموجووڵ گەورەیگ لەلایەن خاوەن گامیشەیل هەس تا شوین خوەیان وە مینەی ئاو گونجیاگ ئاڵشت بکەن تا مقیەتیان لە مردارەو بوی بکەن، و ئەوەسا ئی جموجووڵ لە ماوەی دوو مانگ ئایندە زیایەو بوود ئەگەر چارەیل زوییگ لەلایەنە وەرپرسەیل لە دەوڵەت عراق نەوود.

وتیش؛ رخ گەورەیگ لەبان ماسیەیل ناو ئاو ئەهوار هەس، لەوەر زیایبوین ئاست نمەک لە ناوی، و شایەت ماسیەیلە لە ئەهوار بچنە ڕی وەرەو قویلایی چەمەیل، و مەزەنە کرد ک ئی تاوسانە لە ئەهوار کارەساتی بوود، ئەگەر حکومەت وەرد ئی نەهامەتی ئەولا نەوسێد.

کووچبردن نیگرانکەریگ

لەبان ئەوە، کیفاح شناوە قایمقام قەزای چبایش ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: کووچبردن ئەرا بڕیگ لە خیزانەیل قەزاگە لەوەر هشکی چەن ناوچەیگ لە ئەهوار هەس، و هەمیش داوەزین ئاوەگە  زەرەدەیل گەورایگ رەسانە ئەهوارەیلە.

شناوە باس لە نیاز خوەی کرد تا بنیشێدە گەرد فەرمانگە پەیوەندیدارەیل ئەرا باوەتەگە وەباسکردن وەگەرد وەزارەت سامانە ئاوییەیلە ئەرا مەرەقەزکردن بەشەیل ئەهوار ک گوایە خوەی  هالە ژیر مقەیەتیکردن ناودەوڵەتی و بەش ئاوەگەی وەگورەی  یاسای ناودەوڵەتی مقەیەتی کریاگە، و نەبایەت کەمەو بکریەێد.

وتیش؛ پاپا نەوین بەغداد وە داوای مەرەقەزکردن بەش ئاوەیل ئەهوار وە زویترین وەخت، ناچار قایمقامیەت چبایش کەێد لە راگەیانن ئەهوار جوور ناوچەیگ  كاره‌ساتبار و نەهامەتی، وتیش؛ بایەتە گشتی وەرپرسایەتی خوەی وەرانەوەر ئەهوار لەوەردەم کۆمەڵگای ناودەوڵەتی هەڵگرێد.