وەزارەت سامانە ئاوییەیل عراق دووپات کەێد کە یەدەگە ستراتیژییە بڕوا وەپیکریای ناو دەریاچە دەستکردەیلە، کە لەلایەن بەنداو و ستوین چەمەیل دابین کریەن، و دەریاچە سروشتییەیلی جویر سرسار و حەبانیە، مقیتەتی کریانە.

 داهات لە خوار 50%

لەی باوەتە، خالد شەماڵ، قسەکەر وەزارەت، ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز زت “ئەو ئەمارەیل ئیسە لە 10 ملیار مەتر سێجا نزیکە، ​​وە وەزارەت کار فرەیگ کەێد ئەرا  مقیەتیکردن و پەرەپیدان و زیادکردنی، و ئومید دیرێد بڕەسنێدەی نزیکەی 15 ملیار مەتر سێجا لە کۆتایی وەرز  لافاو.” لە یەخ و وەفر و واران و داهاتەیل ترەک.”

شەماڵ وتیش؛ “وەزارەت سامانەیل ئاو ریکارەیل جیوەجی کەێد ئەرا بەرزکردن ئەمارەگە، گرنگترینیان لاوردن دەسدرویژی و دەریاچەیل ماسی، و پیسکەرەیل ئاوە، کە زیاتر لە 80 مەتر سێجا لە چرکەیگ خستیەسە پشتدەس”، و وەزارەتەگە کار کەێد ئەرا دابینکردن ئاو فورات لە دەریاچەی سەرسارەو وە ڕێژەی 100 مەتر سێجا لە چرکەیگ، و لە چەم دیجلە ڕاستەوخۆ لە بان بەنداو سامارا لە ری دەرچەیل ئاویاری وە ریژەی نزیک لە 150 مەتر سێجا لە چرکەیگ.

 پلان کشتوکاڵی

 لەباوەت پلان زمسان و تاوسان، قسەکەر وەزارەت ئاشکرا کرد کە “هویچ گیچەڵیگ لە پلان کشتوکاڵی زمسان نییە، کە ئاو سەرزەوی، ئاو واران، و ئاو ژیر زەوی دەسەوەر کریاس، ئەرا پلان کشتوکاڵی تاوسان ئایندە، وەزارەت سامانەیل ئاو ئومیدخوازە ئەرا وە ڕێککەفتن لەبانی وەرد وەزارەت کشتوکاڵ.

یەکیگ لە گرنگترین نیشاندەرەیل کە لە مەوقەی ئامادەکردن و ڕێککەفتن لەبان پلان کشتوکاڵ لەزەرچەو کریەێد، ئاو لە ئەمبارکردن ستراتیژی یا لە دەریاچەی ئەمبارکردن سروشتی، کە توەنێد لە وەخت خوازین وەکاری بارێد ئەرا تەواوکردن کارەیل ئاویاری، وە قسەی شەماڵ، لەباوەت نیشاندەر دویەم، بریتییە لە "داهات وەدەسهاتگ لە دڵنیایی نزیکترە لە "چەوەڕیکریای"، کە داهاتەیل ئاو سەرزەوی، واران، یا تاویان وەفرە، بەڵام نیشاندەر سێیەم  بازاڕ جەهانی و چەمک بنەمایل دابینکردن، داواکاری، پێویستی، و ئاسایش خوەراکی جەهانی و ناوخوەیی خوازێد.

قسەکەر وەزارەت سامانە ئاوییەیل لە کۆتایی وت: پلان کشتوکاڵی گریەبەسە وە سیاسەت کشتوکاڵی و ڕادەی وەڵامدان گشت سێکتەرەیل ئەرا ڕێکخستن وەکارهاوردن ئاو و حوکمڕانی ئاو.

کەرت کشتوکاڵ، چ درەخت و ئاژەڵ، کاریگەریی ئەو ئاڵشتیبوین کەشوهەوا هابانی کە عراق و ناوچەگەی گردیەسەو، یەیش بویە مدوو داوەزیان بەرهەم ئی کەرتە وە گشتی.

 بەرهەم درەختی 

لەباوەت بەرهەم ڕووەک، شارەزای کشتوکاڵ، خەتاب ئەلدامن، وت “بەرهەمهاوردن درەخت وە شیوەیگ وەڕچەو کەم کردگە لە ئەنجام کەمەوبوین ڕووبەرە چنیاگەیل چ وە بەرهەم ئاویاری چنیاس یا وە بەرهەم کشتوکاڵی کە پشت وە ئاو باران بەسێد”.

 ئەلدامن ئەرا ئاژانسمان وتیش “واران و ئاست ئاو لە چەمەیل وە شیوەیگ وەرچەو کەم کردیە، یەیش ناچار حکومەت کرد پلان کشتوکاڵی کەمەو بکەێد کە وە ئاو چەمەیل یا بیرەیل ئاویاری کریەێد لەوەر رووشنایی نەوین بڕیگ گونجیاگ لە واران.”

 وەقسەی دامن یەیش بویە هوکار کەمەوبوین ناوچە چنیاگەیل، و وسیان بەشیگ فرە لە ناوچە ئاساییەیل کە وە گەنم کاڵیانە (واتە بەرهەمهاوردن و کارەیل کاڵین لەناوی وسیان)، یەیش لەوەر کەمەوبوینە لە واران، بیجگە لە بەشیگ ناوچەی باکوور، کە هیمان بڕیگ خاس لە واران وارێد، بەڵام کارەیل کشتوکاڵی ئۆرگانیگ وە تەواوی وسیانە لە پارێزگایل سەڵاحەدین، ئەنبار، کەرکوک، دیالە، و بەشیگ فرە لە نەینەوا، لە ناوەند، و لە باشووریش.

دیاری کرد کە "خود چشت ئەرا کشتوکاڵی ئاویاری گونجێد، واتە کاڵین سەوزە و پەتاتە و تەماتە و باینجان و بەرهەمە خەەراکییە سەرەتاییەیل ترەک، لەو ناوچەیلە کەم کردگە، وە وەزارەت سامانەیل ئاویش ئاو بەشیگ ناوچە چنیای دەیشت ئەو پلان کشتوکاڵیە لە ماوەی ساڵ گوزەشتە، کە بویە مدوو ه هشکەساڵییان”.

 ئەلدامن لە قسەیلی وتیش: "خود چشتەگە لە بوار گوڵەم ئیوەتکردن ماسی ڕویدا، جویر ئەوەگ وەزارەت سامانەیل ئاو ئاو لەی بڕییە، وەتایبەتی لە باکوور و باشوور بەغدا، و هەزاران کێڵگەی ئیوەتکردن ماسی بوین" وسیان و وە تەواوی هشکەو بوین."

 بەرهەم ئاژەڵ

لەباوەت بەرهەم ئاژەڵیش ریژەی زیانەیلی کەمترە وە بەراورد  بەرهەم درەخت، کە دەسنشان کەێد کە زیانەیل وە ئاژەڵ کەم نییە، بەڵکم کەمترە وە بەراورد زیانەیل بەرهەم درەخت، و ئی زیانانەیش کە ئاژەڵەگە وەپی رەسێدە کەرت یا ئیوەتکردن ئاژەڵ گلەو خوەێد ئەرا کەمەوبوین واران، یەیش بویە مدوو ئەوە کە ئاژەڵەیل بیبەش بزون لە لەوەڕ سروشتی، وەگەرد بەرزەبوین نرخ لەوەڕ لە بازاڕەیل وە هوکار گریەبەس وە کەمی واران و شەپۆل هەڵاوسان ناودەوڵەتی.

وەگەرد بەرزەبوین نرخ خوەراک، ئاژەڵدارەیل بیبەش بوین لە وەدەسهاوردن ئاستیگ گونجیاگ و خاسی خوەراک، ئەوەیش بوسە مدوو کەمەوبوین بەرهەمهاوردن (لەڕوی زاوزێ و بڕ گووشت بەرهەمکریاگ و شیر)، لەوەر نەوین لەوەڕگەی سروشتی، کە نرخ گووشت وەردەوام بەرزەو بوود لەوەر کەمی بەرهەمهاوردن و یەیش هاووەختە وەرد یە وەگەرد وەردەوامی گەشەی خواست لەبانی لە ئەنجام ئەو زیایبوین وەرچەو دانیشتگەیلە کە عراق ساڵانە وەخوەی دوینێد.

وەکارهاوردن ئاو

کشتوکاڵی عراق تەنیا 75-80% لە هاوردەکردن ئاو وەکار تیەێد، یەیش وەمدوو تیۆر کویەنەی ئاویاری لە بنەمای ئاویاری گەشتیارییە، لە وەختیگ ئەو بڕە پویلە کە مینێدەو وەکارهاوردن مەدەنی و پیشەسازییە، و نەفتییش، وە لەوەرچەوگردن ئەوە کە نەفت 3 مەتر سێجا ئاو سزنێد ئەرا یەک بەرمیل لە نەفت.

 یەیش لەلایەن شارەزای ئاو و ژینگە، ئەحمەد ساڵح بڵاو کریاس، کە ئەرا ئاژانسی شەفەق نیوز باس گرنگی وازهاوردن لە ئاویاری گەشتیاری و ئاڵشتکردنی ئەرا تەکنەلۆژیای مۆدێرن بۆ عەقڵانیکردن وەکارهاوردن ئاو لەڕی ئاویاری تکەتگ، ئاوڕەشە، کشتوکاڵ بەسیاگ، شیوەی هایدرۆپۆنیک کرد، کە لە ماوەی ئی ساڵە عراق دەسوەپی کەێد وە وەکارهاردن ئی تەکنەلۆژیایلە لە پارێزگای کەربەلا.

وتیش: “عراق وڵاتیگ خوارەوەیە کە وەدەس کۆنترۆڵ وڵاتەیل یان (سوریا، تورکیا، ئێران) ناڵێد، چوینکە پەیماننامەی ئەرا وڵاتەیل کەنار دەریا نییە، کە ئی سێ وڵاتە هویچ پەیماننامەیگ وەرد عراق واژوو نەکردنە، ئەراوە ئاوەگە وە گومرگی وەرەو عراق رشێد نەک وە یاسا و هەر لەوەر ئی مدووە ​​عراق نەتوەنست گلەیی بکەێد.'' ئی وڵاتاتەیلە بایەسە بچنە کۆڕ و گردەوبوینە ناودەوڵەتییەیل یا ئەنجومەن ئاسایش ئەرا وەدەسهاوردن مافیان، کە هویچ مافیگ نەیرن”.

دیاری کرد کە “ئەراوه بایەسە وە شیوەیگ دیپلۆماسی کارکردن وەرد ئەو وڵاتەیلە و دروسکردن پەیماننامەیگ، چوینکه پەیماننامەگه پابەندە و هەر کەسیگ سەرپیچیی بکەێد لەلایەن ئەنجومەن  ئاسایش سزا دریەێد”، وتیش؛  “عراق کانیاو ناوخوەیی دیرێد کە 30 لەسەد داهات ساڵانەی ئاو دەێد، لە وەختیگ ئەوەی ترەک لە تورکیاوە تیەێد وە ریژەیگ زیاتر.'' و ئیران تا ڕادەیگ کەمتر.

ساڵح وتیش “ریژەی هشکەساڵی کاریگەری لەبان ناوچەیل ناوڕاس و باشوور داشتیە، هەرچەن ئاراستەگە وەرەو باشوور بوود، زیانەیل زیاتر بوون، وە لەوەرچاوگردن ئەوە کە سەرچاوەیل ئاو لە ناوچەیل باکوور و ناوڕاسن”، وتیش: “ریژەی خشکەساڵی کاریگەری لەبان لەدەسدان سەدان هەزار هەل کار گریەبەس وە ئاو” جویر پیشەی کشتوکاڵ، ڕاوکردن و ئیوەتکردن ماسی و باڵندە.”

 هەمیش وت "قەیران ئاو کاریگەری لەبان کێڵگە و باخەیل ئەنار لە ناوچەیل فورات ناوڕاس بویە بەڵام لە باشوور عراق ئەرا نموونە پارێزگاری میسان ەە ڕێژەی 100% تاڵاوەیل لەدەسدا لەوەر هشکەساڵی، دی تاڵاوەیلی ئامارە نەمەنیە". ، ناسریە وە ڕێژەی لەسەدا 80، و بەسرە وە خود شیوە." بابل لە روی کشتوکاڵ و تا ڕادەیگ کەمتر ئاژەڵداریش کاریگەری لەبانیان بوی.

وتیش "نرخ خوەراک لە 200 هەزار دینارەو ئەرا هەر تەنیگ بەرزەو بویە، تا رەسیەسە یەک ملیۆن و چارەک ملیۆن دینار ئەرا هەر تەنیگ، و گلەو خوەێد ئەرا ئاست 600 هەزار دینار ئەرا هەر تەنیگ"، وتیش "هشکەساڵی کاریگەری لەبان گەشتوگوزارییش بویە".

 لە سەدەی گوزەشتە عراق وەدەس بەرزەبوین ئاست هشکەساڵی و بەرزەبوین پلەی گەرمی ناڵێد، یەیش بیجگە لە داوەزیان ئاوەیل و کەمەوبوین ریژەی واران و کەمی ئاو وە گشتی، تا بویەسە یەکیگ لەو پەنج وڵاتە کە فرەترین کاریگەریی کەشوهەوا لە جەهان هابانیان، کە بویە مدوو هشکەوبوین 70% زەوییە کشتوکاڵییەیل، و ئاوارەبوین دانیشتگەیلیان وەرەو ناوچەیلیگ شارییەیل ترەک تا لەناوی بژیەن.

 ڕاپۆرت: شەفەق نیوز