عراق وەدەس کەمی بەرهەمەیل نەفت جویر بەنزین و گازۆیل و غاز سروشتی ناڵێد، ئەراوە ساڵانە وە بەهای 3 ملیار دۆلار ئەو چشتەیلە هاوردە کەێد، وەگورەی قسەی پسپۆڕەیل.
پسپۆڕەیل دووپات کەن کە ئەگەر عراق پاڵاوگەی خوازیاگ بیاشتاد ئەرا هەڵگردن زیایبوین بەرهەمکردن و وە کارایی بەرز کار بکەێد، وەنە توەنست واز لە هاوردەی گشت ئەو هەمگەی بەنزین (موحەسەن یا عادی)ە و گازۆیل - بیجگە لە غاز- بارێد تا وەپی بڕەسێدە خوەیژیەیی.
هەرلیوا توانای هەناردەکردن نەفت ئەرای بوود وەبی هویچ سنووردارکردنیگ، کە هویچ سنووریگ ئەرا هەناردەکردن بەرهەم نەفت نییە، وە وتەی پسپۆڕەیل، زوور لەوە کەن کە قازانج هەناردەکردن بەرهەمەیل نەفت زیاترە لە هەناردەکردن نەفت خاو.
بەڵام رەوشەیل سەختی ئەمبارکردن عراق و نەویین پاڵاوگەی خوازیاگ و دویاکەفتن تەواوکردن بڕیگ پاڵاوگە وەو ئەنجامە بوی کە بڕ زیایەی بەرهەمەگە لەناو چاڵەیل میننەو، و بەش کەمیکی چوودە کەرت پاڵاوگە، وە قسەی پسپۆڕەیل.
کەمکردن بەرهەم
هاوپەیمانی ئۆپێک+ لە مانگ تەشرین یەکەم ساڵ 2022، بڕیار دا، ریژەی هەناردەکردن وڵاتەیل ئەندام وە بڕ 3.6 ملیۆن بەرمیل لە رووژیگ کەمەو بکەێد و ئی کەمکردنیشە وەبان وڵاتەیل بەشەو کریا، وەگورەی وتەی پسپۆڕ نەفت کەوفد شێروانی.
شێروانی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: “بەش عراق لەوە 200 هەزار بەرمیل لە رووژیگ کەمتر بویە، عراقیش پابەندە وەو بەشە، و دروس نییە رووژانە زیاتر لە 3 ملیۆن و 400 هەزار بەرمیل هەناردە بکەێد، ئەگەر 5 ملیۆن بەرمیلیش لە رووژیگ بەرهەم بارێد."
ئویشێد: "هەر زیایبوینیگ کە سوودی ئەرا هەناردەکردن بوود توەنێد سوود لەلی بگرێد ئەرا بەرزکردن توانای پاڵاوگەیل، بەڵام عراق وەدەس نەویین پاڵاوگە ناڵێد ئەرا هەڵگردن ئی زیادبوینە لە بەرهەمی".
ئەو پسپۆڕە نەفتییە لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئویشێد: توانای ئەو پاڵاوگاەیلە کە ئیرنگە کار کەن کەمە، چوینکە بەشیگیان لەوەخت جەنگ لەناوچین، وەتایبەتی پاڵاوگەی بێیجی کە توانای 300 هەزار بەرمیل لە رووژیگ داشت، و مەزەنە کریەێد گلەوخواردنی ئەرا کار وە توانای 100 هەزار بەرمیل لە رووژیگ بکەفێدە ناوڕاس ساڵ ئایندە”.
بەرهەمەیل نەفت
دووپات کەێد کە “عراق کەفێدە وەر کەمیی بەرهەمەیل نەفت جویر بەنزین (موحەسەن یا عادی)، گازۆیل و غاز سروشتی، ئەراوە هاوردەیان کەێد، ئەگەر پاڵاوگەی خوازیاگ بیاشتاد و وە کارایی بەرز کار بکردان، وەنە توەنستیاد واز لە هاوردەکردنیان بارێد و بەسبوین ناوخوەیی لەلیان وەدەس بارێد، بیجگە لە غاز چوینکە باوەتیگ جیاوازە”.
هەمیش ئویشێد "توەنیەێد بەرهەمەیل نەفت وەبی هویچ سنووریگ هەناردە بکریەێد، هویچ بەشیگ ئەرا هەناردەکردن بەرهەمەیل نەفت دیاری نەکریایە، قاجانز هەناردەکردنی زیاترە لە قاجانز هەناردەکردن نەفت خاو".
شێروانی باس ئەوە کەێد کە “وەکارهاوردن ناوخوەیی 700 تا 800 هەزار بەرمیل لە رووژیگ خوازێد، ئەگەر بەرهەم زیاتریش بوود وەنە زیایەگە لە بەش هەناردەکردن و بەش پاڵاوگە رەد کەێد، کە بایەسە هەڵبگریەێد یا بخریەێدە پیشەسازی پترۆکیمیایی”.
وتیش: “بەڵام ئیرنگە پیشەسازیی پترۆکیمیایی لە عراق نییە، پڕۆژەیگیش هەس کە کار لەبانی کریەێد، بەڵام فرە کەفتە دیر”.
ئەو پسپۆڕە نەفتییە وتیش: "وڵاتەیل جەهان پەنا بەنە هەڵگردن ستراتیژی ئەگەر بەرهەمهاوردن نەفت فرە بوود و نرخەگەی بی پاداشت بوود، یا ئەرا پاڵاوگەیل و بەرهەمکردن نەنت کلیان بکەن، یا بخریەێدە پیشەسازی پترۆکیمیایی".
لە قسەیلی وتیش "ئەراوە فرە لە وڵاتەیل، جویر چین و هیندستان کە پاڵاوگەی فرەیگ دیرن، نەفت هەرزان لە رووسیا سینن و دووارە فلتەری کەن و کەنەی بەنزین و گازۆیل و هەناردەی ئەوروپا و تەنانەت ئەمریکایش کەن".
زیادکردن بەرهەم
وەڕێوەبەر ناوەند ناودەوڵەتی ئەرا لێکۆڵینەوەیل گەشەپیدان لە شانشین یەکگرتگ، دکتۆر سدیق ئەلریکابی هاوڕاس وەگەرد قسەی شێروانی لەباوەت نەوین پاڵاوگە ئەرا هەڵگردت بڕ بەرهەم هەناردە نەکریای، دەسنشانە ئەرا ئەوە کە تەقەلا هەس ئەرا زیایکردن شوینەیل هەناردەکردن نەفت عراق.
ریکابی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: “عراق تەقەلا دەێد لە ساڵەیل ئایندە بەرهەم خوەی ئەرا نزیکەی ٦ ملیۆن بەرمیل لە رووژیگ زیای بکەێد، لە وەختیگ مەزەنەیل دەسنشان زیادبوین خواست جەهانی ئەرا نەفت وە ریژەی دوو ملیۆن بەرمیل لە رووژیگ لە ساڵ ئایندە کەن”.
ئویشێدیش: "وەکارنەهاوردن ئیسەی عراق لە بەرهەم زیایە، مانای ئەوە نییە کە گشت داهاتەیلی لەدەس بیەێد، چوینکە قەرەبووکردن لە بەرزبوین نرخەیل هەس کە عراق وە زیایکردن داهاتەیل لە نەفت وەدەس تیەرێد".
ریکابی لە کۆتایی قسەیلی ئویشێد: “بەڵام ئەگەر خواست زیای بکەێد وەبی ئەوەگ بەرهەم عراق بڕ خوازیاگ زیای بکەێد، وەنە زیانیگ پەیا بوود، و یەیش هیلێد ئەوە روی نیەێد”.
پلاتفۆرم نوو
لای خوەییش، ئەندام دەسەی نەفت و گاز لە پەرلەمان، کازم جرو، ئاشکرا کەێد کە “بەرهەمکردن ئیسە بڕ 5 ملیۆن بەرمیل لە رووژیگە، و یەیش تونیێد هەناردە بکەێد، چوینکە سەکووەیل بارکردن ئیسە لە بەندەرەیل بەسرە توانای تەنیا 3.5 ملیۆن بەرمیل لە رووژیگ دیرن، یەیش دروسکردن سەکوو نوو خوازێد”.
جرو ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز دووپات کەێد کە "بەندەر فاو، کە ئەگەر تەواو بکریەێد، توەنێد بەرهەمەگە تا 10 ملیۆن بەرمیل لە رووژیگ زیای بکەێد. لە بودجەی ساڵ 2023 پلان زیایکردن سەکوو هەناردەکردنیش هاناوی. سەرۆک حکومەتیش لەلای خوەیەو، دەسەیگ دروس کرد کە ئەرک مقیەتیکردن و خاسەوکردن سەکوو ئیسەس، لە خود وەختەگە زیایکردن توانای تەکان و هەناردەکردنیان”.