لەوەر لاتی نەداری، هەزاران لە زاڕووەیل عراق ناچار کارکردن بوون، تا تیکە نان خیزانەیلیان درارن، لە وەختیگ پسپۆڕەیل دووپات کەن کە کارکردن زاڕووەیل زەرەد لەش و دەروینی لەلیەو دەرچوود، چوینکە فرەیان کار سەختە وەگورەی تەمەنیان نەپووڕیاس، وەگەر هوشداری لەو چشتەیلە کە ئەرا بانان مناڵەیل گەنە.
بەرزەوبوین لاتی لە عراق کارکردن زاڕووەیل زیایەو کرد کە لە فرەی شارەیل وڵاتەگە لەی دوو ساڵ گوزەشتە شمارەیل نوویگ توومار کریا.
بکوش و کوشیاگ
وەگەرد ئەو مناڵ چەقووکیشە لە باب شەرجی، قوربانیەیل ئەو مناڵەیلە دەرکەفێد کە کار کەن، و هویچ کوناهیگ نەیرن مەگەر تەنیا ئەوە بووک کە کەفتنە ناو بنەماڵەی لاتیگ، لەلییان ئەو زاڕووە، محمد لە تەمەن ١٢ ساڵان، کە لە سەڵاحەدین ئاوارە بویە، و نان سێ خوەشک و داڵگی دەێد، ئەوەیش وە کارکردن لەناو دوکانیگ لە بازاڕ رەزەوی لە شار سەدر (سەورە)، لە بەغداد پایتەخت.
کوڕەگە ئویشێد: دویای کوشیان باوگی وەدەس داعش لە سەڵاحەدین، و خوەی و خیزانەگەی خوەیان رەساننە لای کەسوکاریان بەغداد.
مناڵەگە رخی چووک خیزانەگەی ئەراک سەڵاحەدین گلەو بخوەێد، و دیاری کەێد کە لەورا کەس نیەزانێد چە روی دەێد.
ئویشێدیش؛ واز لە مەکتەو هاورد چوینکە ناچارە کار بکەێد، و وەخت کاریش هەر شەوەکیان خاسە، و دی چشتیگ نەیرم ئەرای تەقەلا بیەن دویای مردن باوگم، و ئەوەگ لەی کارە کەفێدە کەسی بەش تیرکردن خیزانەگەی نیەکەێد، وەلێ بەشیگ لە هاوسایل دەسمیەتییان لە خوەراک و دڵنگ دەن، و گشتیان هانە ناو ژووریگ بویچگ لە ماڵ یەکیگ کەسوکاریان.
لە دەورگرد بەغداد، دویکەڵ کارخانەیل خشت ئاسمان شار نەهرەوان خوەرهەڵات بەغداد پووشیە، و دەیان خیزان لەناو ئەو کارخانەیلە کار کەن وەمینەی تیکە نانیگ، و دەیان مناڵیش وەگەردیان تا وەختەیل دیریگ کار کەن، کە واز لە مەکتەو تیارن، و هویچ پشتیگ نەیرن لەنوای ئەو پیسی ژینگە و سەختی کارە.
زاڕوویگ وەناو عەلی لە تەمەن ١١ ساڵان ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئویشێد: رووژانە زیاتر لە ١٠ ساعەت کار کەێد ئەرا ٦ دۆلار، کە واز لە مەکتەو هاوردیە تا بڕەسێدە هانای خیزانەگەی.
راپۆرت دەسەی رزگارکردن ناودەوڵەتی ئویشێد ٨٥٪ لە مناڵەیل کارکەر دڵنیا نیین لە بیوەیی لە شوینەیل کاریان، و کەفنە وەر دەسدرویژی و چزداین و کەرەستەی مقیەتیکردن خوەیان لەناو کارخانەیل یا لەناو جادەیل نەیرن.
راپۆرتەگە وتیش: عراق هاناو ئەو دەوڵەتەیلە کە واژوو لەبان رێککەفن مافەیل مناڵ لە نەتەوە یەکگرتگەیل کردنە، کە دەستوورەگەی ئویشێد بایەسە گشت مناڵیگ خوەنەوارری سەرەتایی تەواو بکەێد، وەلێ لە راسیەگە لیوا نییە.
ئەڕا چە مناڵەیل کار کەن؟
سەرۆک کۆمەڵەی دەروینی عراقی، قاسم حسێن لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئویشێد: چشتە سەرەکیەگە کە هیلێد مناڵ لە عراق کار بکەێد چوودەو ئەرا جەنگەیل هەرلە ساڵ ١٩٩١ تا ٢٠٠٣، و لەوەر سزایل لەبان وڵاتەگە و نەداری مەردم، تا رەسیە ١٣ ملیۆن لات وەگورەی قسەی وەزارەت پلانسازی، و هەمیش کلتوور مەردمیش گاڵ مناڵ دەێد بچوود مینەی کاریگ بکەێد.
رخ کارکردن زاڕووەیل لە عراق
فازڵ غەراوی سەرۆک ناوەند ستراتیژی ماف مرۆڤ لە عراق وت: زیاتر لە ٢٠٠ ملیۆن مناڵ لە جیهان لە تەمەن ٦ تا ١٧ ساڵان کار کەن، ٨٠٪یان کوڕە.
لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز غەراوی دیاری کەێد کە عراق کەفتیەسە پلەی چوارەم لە کارکردن زاڕووەیل، ئەوەیش دویای یەمەن و سودان و میسر.
پسپۆڕەیل هووشداری دەن کە کارکردن زاڕووەیل رخ گەورەیگ دیرێد، وەگەرد ئەو کاریگەرییەیل بەدە لەبان ئی کارەیلە، کە هاتێ بکەفنە وەر دەسدرویژی سێکسی، هەمیش خیزانەگە لەیەک چەکیەێد، و لە مەکتەو واز تیارن، کە بایەسە دەوڵەت رەنجی خەسەو بکەێد تا ئی چشتە کەمەو بوود.
ناوخۆ: ئیمە شوین ئیوەتکردن نییمن
سەرچەوەیگ لە وەزارەت ناوخوەی عراق دووپات کەێد کە کیچەڵ کارکردن زاڕووەیل کاریگ کۆمەڵایەتیە نەک ئەمنی، و کار ئەرا مقیەتیکردن ئەو مناڵەیلە کەیمن کە لەشیان هن کار و سەختی نییە، جویر کار لە کارخانەیل خشت یا گەشتکردن لەناو جادەیل وەی تاوسان سویەرە.
ئویشێدیش؛ ئەرک ستراتیژی ئیمە ئەوەسە مقیەتی چینە لاوازەیل کۆمەڵگا بکەیمن لەناویان زاڕووەیلە، وەلێ کەفیمنە وەر گیچەڵ زیایبوین شمارەی مناڵەیل کارکەر لەناو جادەیل، کە هەناێ وەزارەتەگە کار ئەرا نواگیێب کارکردن زاڕووەیل کەێد و گەیاکەرەیل دەسگیر کەێد و ئەرا بەش ناخاڵەیل هەواڵەیان کەێد یا ئەرا وەزارەت کار، نووڕیمن وە ئاسانی مەرەقەز بوون.
سەرچەوەگە دیاری کەێد کە وەڕیەوبەرایەتی پولیس ناخاڵەیل چەوی هابان دوکانەیل مەی فرووشی تا ئەرا ناخاڵەیل نەفرووشێد، و چەوی هابان ئەو شوینەیلە کە نەبایەس ناخاڵە لەناویان بوود، و وەڕیەوبەرایەتی مقیەتیکردن خیزان و مناڵ کار لەبان بەد ڕەفتارکردن وەرد مناڵەیل کەێد وەگەرد پولیس کۆمەڵایەتی.
لەلای خوەییش، سەرچەوەیگ لە وەزارەت کار و کاروبارەیل کۆمەڵایەتی دووپات کەێد کە ماڵەیل ئیوەتکردن لە وەزارەتەگە شوینیگە ئەرا مناڵەیل، وەلێ یاسایگ نییە ناچار مناڵەیل بکەێد لەناوی بمینن، چوینکە زیندان نییە.
یونیسێف و پابەندیە ناودەوڵەتیەیل عراق
وەرجەیە یونیسێف مەزەنەی بڕ کارکردن زاڕووەیل لە عراق کرد، کە رەسێدە نزیکەی یەک ملیۆن مناڵ.
وەگورەی یونیسێف، یەک لە سێ کوت مناڵەیل عراق کەفنە رەوشەیل ئابووری سەخت، خەێدەیانە وەردەم کارکردن ئەرا دەسمیەتیدان خیزانیان، و دیاری کەێد کە مناڵەیل عراق کەفنە وەر بەرزترین ریژەی نەداری، کە لەناو هەر پەنج مناڵ یەکیگیان بانە.
"بایەسە مناڵ هوکارە بوود و بازی بکەێد نەک کار بکەێد"، غوڵام ئیسحاق زەی هەماهەنگکار نەتەوە یەکگرتگەیل لە عراق وەیجویرە ئویشێد، و ئویشێدیش: "ئەوان شایستەی دەرفەتیگن ری وە ئەوزەڵکردنیان بەێد و بیناکردن بانانیگ خاس".
وتیش: ئەرا قورتاربوین لە کارکردن زاڕووەیلر بایەسە وەردەوام کار وەرد حکومەت و گشت لایەنە پەیوەندیدارەبل بکەیمن، و توانای دامودەزگایل دروس بکەیمن ئەرا چارەسەری ریشەیی کارکردن زاڕووەیل.