شه‌فه‌ق نیوز : هەرچەن باپیرانێ گشتێ هەم دە بەغدا هات‌بینە دی، باوجی ولەو بییەێ تەکریتیێ هات و وت ئیوە دەێشتەکەێلە عراقی نیین و بچنە رێیتانەو.
وەێجوورە بی پانعەراویسمێ وە نام (کومار عەراوی عراق) ک سەددام دوارە بنەڕاێ نا حوکم کرد ک هەر کەسێ ها دە عراق، یا بایەد بویشێ ک عەراوێگە یا لە عراق عەراوی بچێگە رێیەو یا بچێ بمرێ، ئی بیر و رای شڤنیستییە بی ک ئەحلامەێل دۆتانەێ ئەحلام عەسکەر دە ناوبەین بەغدا و تێهران ئاوارەوە کرد، دۆتەڵەێ بێ‌بەش لە ژیانێ ئاسوودە دە ناوبەین دو پایتەخت وەگەرد سنوورەێلێ ک خوەێ و هزارانێ تر جوور خوەێ هیچ نەخشێ دە کیشانێیان نەداشتن.
کوردەێل فەیلی وە خاتر داشتن سەواد، دەوڵەمەنی و جەماور فرەترێ ک دە بەغدا داشتن، کەفتنە وەرلەفەێ بەد‌گومانییەێلەێ دیکتاتوورێ ک خوداییش وە حەق ناناسی کەسێ ک نە هە کەمهووزەێلەگە ک گشت عراق خەرپ هزهازێ بێ‌بن لە قار و قین کرد.
بەغدا، ئەڕا زاڕووەێلەێ خوەێ، ئەوسا هە شار ئەفسانەێل هزار و یەک شەو بی، شار دێو جادوو بی، شارێ ک حەتتا دێوەێلەییش هە ئەڕا هانا داین وە ئایمەێلە لە چراخ جادوو ئەدەرهاتنە دەر.
شارێ ک دە بازارەێلەێ کورد و یەهوودی و عەراو و تورکەمان و مەسیحی و سوننە و شیعە و کاکەئی و سائبی و کەڵد و ئاسووری وەرد یەکتری دژیان و زنەئی دکردن تا سەددام هات و چۆنە ئەو زنجیرەێ بەس و پەیوەنە قەپ‌قەپەو کرد ک هەر قەڵێ لەێ خستە یەکێ یەک وڵات، ئوو هەر ئایم بەغدادیێگیش، لە وەولا دی بەغدا بی وە شار هزار و یەک شەوە و کابووس، شار هزار و یەک جوور مردن و رەنجەڕوویی ئەڕا مناڵەێلەگەێ خوەێ.
باوگ ئەحلام یەکێ لە کوانەکارترین بازەڕگانەێل بەغدا دە (سوق الصفافیر) بی و ناسنامەێ عراقییش داشت بێ یە ک هیچ کارێ وە دژمنی عراق و دەوڵەت عراق بکردا، تووش نژادپەرستی عونسورییەێل سەددامی هات.
سەددامێ ک دە ژینووسایدێ بێ‌هچان و چل ساڵەێ خوەێ، خەڵکێ ک تەنیا جورمێیان یە بی ک کوردەێل فەیلی بین و بەس، چۆچانە یەکا ئوو دەس نا مل گشت ماڵ و مینەێلەیان و ئەڕا ئەو باوگە فەقیرە لە گشتێ سەختتر یە بی ک کوڕەگەێ ک نمامێ هڤدە ساڵان بی وەرد بیس و دو هزار نمام و نوونمامێ تر وە دیلی برد، نمامەێلێ بێ‌تاوان ک ئستخبارات دزییەیان و تا ئێسەیش گووڕخەریون و شوون‌گومەو کریاگ مانە.
لە بنەماڵەێ ئەحڵام، چەن دوکان دە سەوقەگە ئوو وەرد ماڵێ دە شارع فلسطین و دە نزیکی (ساحە بیروت) لەیان بریا، دو دۆت شوو کردگێیان دە عراق مانە جی ئوو ناسنامەێلەیانیش باتڵەو کریا و کوڕە نمامەگەیانیش وە ئەسیری بریا و کوژریا و خوەیانیش کریانە دەر وەر ئەو ئێران.
لەێ‌وا بی ک ئەحڵامەێلەێ ئەحلام نوونمام، هە وە خاتر کورد فەیلی بیین، فڕە دریا وە نام دنیاێ لە چاوئنتزاری و چەمەڕێ ماین دیین برایێ ک بێ‌شوون و نوونەو کریاگە، دو خوەشک هەنین و خوارزاێلێ ک دڵێ هەنەێ دیدارێیان ئەکرد ئوو ماڵێ ک پڕ بی لە مناڵییەێلەێ ک گشتێ گومەو بی دە نام بێ‌دەنگییەێلەێ درووزنەێلێ ک هە وە دروو باس حوقووق بەشەر ئەکردن، دە دنیایێ ک چمان موتەمەدنە گومەو بییە ئوو هێمان ک هێمانە نە دنیا ئوو نە عراق نووی بیریش لەێ نەکردگە.
چارەنووس ئەحلام خوەێ، براگەێ، خوەشکەێلەێ، ئوو باوگێ ک دە دوورەوڵاتی مرد و داخ دیدار کوڕەگەێ و هەر دو دۆتەگەێ وەرد خوەێ و ماڵ و مین و کەسب و کارەگەێ برد وە قەور، ئوو چارەنووس داڵگێ ک نازانێ خەم دۆد کوڕەێ بخوەێ یا دووریەگەێ دۆتەێلەێ یا داخ مردن شووەگەێ، تراژدییەێلێگن ک بایەد گووش دنیا کاسەو بکەن لە بەس ک فیلم دە بانێیان بسازرێ و داستان و رومان و شێعر دە ملێیان بنووسرێ یا هزاران هزار نمایێشگای نەقاشی و عەکاسی ئەڕایان بنرێ ک وەداخەوە نە هە بغەیران کورد ک ئیمەی کوردیش ئوو حەتتا چالاکەێل کورد فەیلی خوەییش کووتاهی کردیمنە ئەڕا ناسانن و نووساننێیان.
هیواداریمن ک شەفەق، وە بەش خوەێ بتوانێ قەیرێ لەێ نەزان‌کاری و مسیوەت و عەزاو و خەزاوەێلەێ ئی خەڵکە ستەمدیدەگەمانە بنووسنێ بەشکەم ئی نووساننەێلە نواێ واژا کردن و دوارە هاوردنێیان وە سوو و تکرارێیان بگرێ. دەمتەقەمان بخوەنن وەل ئەوی.
گوڵ سوو: تو یەکێ لە ژنە چالاکەێل کورد فەیلییەێتە دە تێهران ک هەمیشان هە دە سەرساڵ بیس و دو هزار شەهید کورد فەیلی بەشداری دکەی، ئەڕا چە؟
: م، بیر و رایم یەسە ک گشت ئەو جوانمەرگەێل شەهیدە برامن ئوو (ئەرکان عەسکەر) براگەمیش یەکێگە لەو هزارانە ک تا وە هەێ هە داخدارێیان ئەمینیمن و چۆچشتێ ها دە ملمان ک ئەڕا هەمیشە رێز لەیان بگریمن و بیرێیان زینگەو بهیلیمن تا ئی چینە و چینەێل ئایەندە لە بیرەو نەبەن ک دە ئی ژینووساید بێ‌هچان چل سالە هەم لە لا بار فەرهەنگ و زوان، هەمیش ماڵ و مین و دارایی و زار و زەمین و هەم ناسنامە و شۆناسمان ئوو حەتتا وە گیانمان چەنێ وازی کریاگە، هە ئەڕا یە ک ئیمە عەراو نه‌بیمنە و کورد فەیلی بیمنە، چشتێ ک باوڕ کردنێ ئێقەرە سەختە ئەڕا ئەوانەێ ک لەێ‌وا رەنجەڕوویی نەکیشانە وەڕاسی سەختە و ئەر هەمیشە خوەمان هە نەوێژیمنەێ هەم لە بیر وڵات ئەچێ هەمیش لە بیر خوەمان ئوو هەم لە بیر دنیا ئوو کەسێ دە بانان دی باوڕ ناکا ئیچۆنە جنایەتەێلێ وە سەر بڕێگ هاتگە ئەوەیش وە بێ‌سووچ و بێ‌تاوان و وەخاتر یە ک و زوانێ تر قسە کردنە نە زوان حاکمەێلەگە.
گوڵ سوو: خوەت دە کام هنازەێ فەرهەنگی ئەدەبی چالاکی دکەیت؟
:م هە لە جارانەو کار ئەدەبی ئەکردم چ ئەوسا ک دە بەغدا بیمن و چ وەختێ ک لە عراقەو تاڕاننەمان، هەرچەن ک دوماێ یە ک کریامنە دەر لە زێد و ماواێ هەمیشانی کورد فەیلی، شارەگەم بەغدا، فرەتر بیرەوەری و خاتراتم وە بان رەنجەڕووی کورد فەیلی نووسانمەو شێعرەێلەمیش هە لەی بارە وتمە.
بێ‌ژە ئەوەیش جوور چالاکێک مەدەنی ئوو وە بێ یە ک چاوداری بکەم لە سیاسەت و باس سیاسی، دە سووشیاڵ میدیاێلە ئوو شەواچەێلێ جوور فەیسبووک نامە دە مل خوەم ک گشت خوەشکەێل کورد فەیلییم ک جوور گەڵاڕێزان، سەردەوایێگ وە نام رژیم بەعس سەددامی دە دنێا چۆچێیان داگە، کووەو بکەم تا ئەر دی ناتوانیمن یا ناخوازیمن یا ناهیلنەمان ک وە بەغدا ک فرەیش دووسێ دیریمن وە دڵ و وە گیان ئەڵگەردیمنەو لاوەکەمێ دە ئی ماڵگەێ مەجازییە گڕێ دە دەور یەک ببیمن ئوو هەرچەن ک کورد فەیلی وتنە (بێ‌سەرزەمین‌تر لە با)گە و هیچ وڵاتێ وە خوەێ ناخڕێگەێ دە دنیاێ راسکانی، دە دنیاێ درووکانی و مەجازی وڵاتێگ ئەڕا خوەمان بسازیمنەو ک دۆتانەگی ژنەێل کوردەێل فەیلیێ ک پڕە لە داخ و دۆد و ئێش و ژان و مەینەت دوورەوڵاتی و مناڵییەێلێ ک دریانە وە بای و دە ژێر رمەێ تووپ و گرمەێ تێیارە و نڵاتەێ سارووخەێلە شێویاگەسە یەکا، لەو هەمگە شەڕ و شووڕە دوورەو بخەیمن، هەرچەن فرە سەختە باوجی دیریمن هانا ئەدەیمنە یەکتری ک لە وەرەقەتێ ئەڵایمن، همیرمان یەسە.
شه‌فه‌ق نیوز: وە چ زوانێ؟ ئەنووسنی
: م کوردم و وه کوردی قسه کردن ئەڕام ئاسانتر و ده لام شیرینترە باوجی وەداخەوە چوون م لە زاڕووییەو تا وە لیسانس ئامار ک دە بەغدا گرتمەێ گشتێ وە عەراوی بییە، هە هووکارەێ نووسانن وە عەراوی بیمە و بەس.
فرە سختمە ک بیژم م شێعر و خاترەێلەمان دیرم وە زوان عەراوی ئەنووسنم ئوو سەختییەگەێ هن یەسە ک خوەم ئی زوانە ئەڵنەبژاردمە ئوو لە ده‌س زوور بییە چوون مناڵی ئیمە دە بەغدا وە ترس و لەرز و قرچەێ چگەو سەر وە نام (تەعریب) و (کورد بگیر)ی و سەوق کردن لە عراق و ئخراج کردن لە زانکۆ، گشتێ وە تاوان و جورمێ ک جورم ئیمە نەبی، ئوو مناڵێگیش ئەزانێ ک ئەسڵەن تاوانیش نەبی ئوو گشتێ زادەێ زەێن بیمار دیکتاتوورەێلێ وە نام سەددام و براسەددام بی ک عەراو نەبیین وە جورم ئەزانستن و ئیمە چارمان ناچار بی ک وە عەراوی بنووسنیمن و بخوەنیمن. دەس‌دوماجار حەتتا وەو هەمگە وەرچاوگرییە و زوان‌قورتاننەێلە ک ئیمە داشتیمن ک هوویەت کوردی فەیلی خوەمان ئەوبشاریمن لە بەعسییەێلە وەداخەوە لەمان ئەوڕەسین و براگەم گلەو دان و بێ‌سەر و شوونێ کردن و منیش لە زانکۆ کردنە دەر ئوو یە وە بیر هاوردنێ هەم فرە سەختە ک براگەت بکوشرێ ئوو خوەتیش نەهیلنەت دەرسەگەت تەمامەو بکەێ وە خاتر یە ک زوانت و هووزت جیاسە لە زوان و هووز حاکمەێلە، وەداخەوە.
شه‌فه‌ق نیوز: ئه‌ڕا هە یە؟ هە لەێ باوەتە ئەنووسنی و بەس؟
: ئەڕا چە ئەڕا؟ مەر ژینووساید چشت کەمێگە؟ دە گشت دنیا خۆ هەر ئایم ئنسان‌دووسێ ژینووسایدێ ببینێ بێ‌دەنگ نانیشێ م خۆ خوەم لە دڵ ئیجوورە ئاگرێ دەرهاتمە، زایە و پەروەردەی یەمە، چوون ئەتوانم بێ‌کشە بنیشم؟ و باسێ نەکەم حەتتا وە قیژەیێگ، وە قیڕەیێگ، وە هانا و هاوارێگ، چۆن ئەبێ؟
شه‌فه‌ق نیوز: لەو رووژەێلە ک لە عراق کریانە دەر چشتێ ها وە بیرت؟
: چوون ئەبێ ئەو هەمگە تراژدییە لە بیرمەو بچێ؟ گڕ وە گڕێ جوور فیلم ها بیرم، ئەو ساتەێلە ک وە زوور ئەتاڕاننەمان لە ماڵ و لە شار و لە زێدگەێ خوەمان، ئەو وەختەێلە ک براگەمان وە زوور جیاوە کردن لەمان، هەر چێ بیژم لەو سات و کاتە، کەم وتمە.
شه‌فه‌ق نیوز: ئەو بەێنەێلە خوەت چەن ساڵت بی؟ ماڵتان چەن کەس بین؟
: ئیمە ساڵ 1361 هه‌تاوی کردنه‌مانە دەر، ئەوسا م بیس و چوار ساڵان بیم، هە باوگم بی و داڵگم، نوور دە قەورێیان بوارێ، ئوو خوەشکە‌م و برا بووچگەڵەم و ژن‌براگەم وەرد مناڵەگەێ ، دو گلەێ تر لە براێلەم ک ئەوڕەسین و واین وە کوردستان و لەورەو هاتنە ئێران و دە ئێرە یەکا گرتیمن، ئەو برامەیش خۆ گرتنە و بردنە، دو خوەشکمیش ک شوو کردبین بێ‌خەوەر لە ئیمە دە عراق مان.
ها بیرم ئەو رووژە ئاخرەگە سەربازەێلەێ بەعس و ئستخبارات هاتن و وە باوگم وتن ک بەدیتان کریاگە و ئیوە کورد فەیلیین و حوکم دریاگە دە ملتان و ئیوەیش بایەد لە عراق بچنە رێیەو ئوو بنەماڵەگەت بەێمن ئەڕا سنوور ئێران، برا شەهیدەگەم ک بێ‌خەور دە مەدرەسە بییەێ ئەو براگەمیش دە زانکۆ بی دە شار بەسرە و برا گەپگەمیش دە ماڵ نەبی و هە ژنەگەێ وەرد مناڵە چوار مانگانەێ ک تڵفاڵگێ شیرەخوەر بی دە باوش داڵگێ دە ماڵمان بین، وەختێ بەعسییەێلە رژیانە ناو ماڵەگەمان ئیمە لە زیەڵییەری و ترسیان گری ئەکردیمن ک سەربازێ قونداغ تفەنگێ بردە بان و وت کەم گری بکەن و زووترێ گردەو ببن تا ببەێمنەتان ئەڕا سنوور ئمجا بێ یە ک گرد و ورد بکەیمن تەپاننەمان دە ماشینێگ و کلمان کردن وە ماڵێ ک بڕێ تر کورد فەیلی لە تێ بی، ئەوانیش ئەخواستن وەرد ئیمە بتاڕننەیان.
ئەو ماڵە چمان زندان ئیمە بی ئەڕا گشتمان، برا شەهیدەم بێ‌خەوەر لە گشت چشتێ لە مەدرەسەو چگ بی ئەڕا ماڵ ک وەداخەوە تەقیابی وە یەکێ لە هامساێله ک بەعسیێ بی ئوو دابێگەێ دەس بەعسییەێلە و دیمن هاوردنەێ ئەڕا شوونەگە، ئیمە وە راسی فرە خوەشی کردیمن ک سەروەخاون کریاگە و یەکا گرتیمن هەرچەن دە هووڵ یە بیمن ک نەکا یە مەرگ هاوماڵ‌جەمێ ببێ باوجی تاکمەجارێ ئایم ئاوەخت وە بڕێ لە مردنەێلە ئەخوازێ ک هزار جار لە قەێرێ لە ژیان و ژان کیشانەێلە ئاسانترەکن.
ئێوارەلێڵێ بی ک ئەمنییەێلە هاتن و گشت نمام و نوونماێڸە جیا و شییەوە کردن ک براگەێ منیش دە ناوێیان بی و وە گشتێیان دە ناو قیژوواڵنگ و گریوەگری ئیمە و خوەیان، وە زوور بردنەیان و وەداخەوە ک ئەوە رووژێگەو ئمڕوو رووژێ ک ئیمەێلە دی نەدیمنەیان هەرچەن ک گشتێ چاوەڕێ دیدارێیانیمن و هیچ، هەکاتی مەسڵەتەگە ک ئێژێ (کوور تا ئەمرێ ها تەماێ چاو).
ئەو رووژەگەێ بی ک بردنەمانە جیێگ تر، شوون فرە تەنگ ئەڵهاتڴێ بی جوورێ ک ناتوانستیمن قولمان دابکیشیمن ئوو باوگم و ئەو پیاگەێلە فەقیرەێلە دە سۆکێ لە وتاخەگە کرج‌ئەڵهاتن تا ئیمە، مناڵەیلە و ژنەێلە بتوانیمن بنیشیمن. وتنێ وە دەم ئاسانە، وەڕاسی ک شەو فرە سەخت و تەحقیرکەرانەێ بی ک هیچ وەختێگ لە بیرمان ناچێ. لە جاتێ نان و غەزا چشت ئاوەکین بووگەن هاتێگ وە تووک باقلە کوڵان‌بین و دە نام تەنکەێ هێژدە کیلوویی جی روون هاوردنەێ ئەڕامان ک دڵ ئایم ئەڵئەشێوان و چوون دڵ و دەرۆن گشتمان قەڵوەو ئەکرد کەسێ نەتوانست لەێ بخوا لە بەس ک فرە دەروەس و چرکن بی.
دو هەفتە هە لەێ‌وا تەحقیر و سووکمان ئەکردن و وە برسی و تیەنی و بێ‌خاو و پڕ لە دڵەڕکی و ئسترس ئەبردیمنە سەر.
شەوەکیانێ بڕێ لە ئەمنییەگان هاتن و دەفتەرێ وە دەسێیان بی و بنەماڵەێلە وە ناوەو ئەچڕین، ئێقەرە ئەو وەزیاتە گەن بی ک بڕێ لە بنەماڵەێلە ک ناوێیان نەخوەنستن داوا ئەکردن ک ئیمەێش ببەن و لەێرە خڵاسمان بکەن، هەرچەن ک وەڕاسی کەسێ نازانست ک ئەبەنەمان بکوژنەمان و زنەچاڵمان بکەن یا دە سنوور ئێران ولمانەو بکەن؟
ئەو رووژە ئیمە گشتمان بردن وە مەیدان تووپانێ وە نام (ملعب الشعب)، بەرزان تەکریتی براگەێ سەددام هاوردن تا خوەێ وە چاو خوەێ ببینێ ک یەکە یەکە بنەماڵەێلە ئەچڕن و سوار ماشین ئەکەنەیان و ئەبەنەیان، وەختێ ک ئەوی هات گشت چرچ کەفتە زگێیان و چاو خریا ک یە هاتگە گشتمان قلارەو بکا، دوماجار سوار ماشینەێل گەپ ئەرتشی کردنەمان و دە ئەو خوه‌ر بان سۆر و نیمەڕوو زیڕەکەرە وە تەق و لووقەو هاوردنامانە سنوور سەرپێڵ زەهاو و دە لێو سنوور ولمان کرد و دە ئەو ناوچەێ جەنگییە یەک رووژ ئازگار وە پاپێیا رێ کردیمن تا رەسیمنە سەرسنوور ئەو بەێنەێڵە گشت وەێ وڕینە ک نەکا لە پشت سەرەو شەنگ بخەن وە پێمان و لە قەسی تا سەر سنوور نه‌بردبینەمان. لە گشتێ گەنتر یە بی ک نازانم چە بی ک داڵگم ولەو بی لەمان و هەر چێ گەردیمن نەکردیمنەێ وە دی، دی ناچار دڵ لەێ نابیمن و کەفتیمنە رێ هەر چەن هە وڕینەێ داشتیمن چمان رووژ قیامەت بی و کەسێ ناتوانست بیر لە کەسێ تر بکرداگا و هەر کەسێ هە دە هووڵ خوەێ بییاتا.
ئێسە دی باوڕێ سەختە ئەڕا بڕێ وەلێ وە راسی چمان فیلم و تراژدی سەختێ بی ئەڕاێ خوەێ. ئەو هەمگەێ ژن و زا وەو زاڕووەێل گەر دەسێیانە وە برسی و تیەنی و وە پاێ پەتی وەرە نابیمن دەو ناو هەڵەت و بیاوانەێلە ئوو دە ژێر ئەو تیشک تێژ خوەرهەتاوە، بان هێژدە ساعەت وە پاپێیا چگیمن ک رەسیمنە سەرسنوور، دە نام رێ لە وەشت گەرمی و برسی و تیەنگی چەن کەێوانوو، بەسەزوانەێلە مردن ک پیاگەێلە ک خوەیانیش شەکەت و وڵەکەت بین لەشێیان گرتنە کووڵ و هاوردن وەرد خوەیان.
ئیمە ک رەسیمنە ئوردووگاگەێ کرماشان گەردیمنە شوون داڵگمان، یەکم‌جار لە تەنگی ناو تەرم مردگەێلە گه‌ردیمن تا بزانیمن داڵگمان مردگە یا هەسەێ ک نەدیمەێ ئوو وڕینەمان فرەترەو بی ک نەکا تەرمەگەێ لە بێ‌کەسی دە ناو رێ هیشت‌بینە جی وە بێ‌خاون، ئەو وەختەێل سەختەێش وە وڕینەێ داڵگمان بردیمنەێ سه‌ر. دوماێ قەیرێ ئیمە سوار مینی‌بووس کردن وەراو ئوردی‌گاێلێ دە شار جیرفت، دەورەێلە سێ رووژ کز کردگ دە ژێر چادرەێلەێ شیر و خورشید (هڵاڵ ئەحمەر) نیش‌بیمن ک ژنەفتیمن داڵگم دە ناو بڕ ژن کریاگە وە دی ئوو هەر چەن دەس لەێ شووردیمن ئوو ئەوتیمن ک هاتێ مردگە و دیدارمان کەفتگەسە قیامەت، پەیداوە بی ئمجا چمان دنیا دان و پێمان ک زینگ دیمنەێ‌وە.
وەو قسەێ پڕ لە خوسەێ داڵگمە ئوو خەریوی ئوردی‌جاگە بردیمنە سەر ک دوماێ قەێرێ ئامووزاگەم ک دانیشتەێ تێهران بی، هات و بی وە زامنمان و بردەمان ئەڕا تێهران.
شه‌فه‌ق نیوز: مەر ئیوە ناسنامە نەداشنن؟
:ئیمە هەم جنسیە داشتیمن هەم شەهادەێ جنسیەێ عراقی، وە بان یەوە تا ئەوڕەسین لەمان ک کورد فەیلیمن گشتێ لەمان سەنن و باتڵێیان کردن و کردنەمانە دەر.
شه‌فه‌ق نیوز: ئەگەر زەمان وە دوماوە ئەڵگەردییا چە دکردی؟
: ئاخین و داخینمە ک زەمان هەر ئەڵناگەردێگەوە هیچ وەختێگ باوجی ئەر گلەو بخواردا خوەزەوم یە بی ک هیچ وەختێگ حزب بەعس و سەددام و حەسەن ئەلبەکری نەهاتا ئوو گشت وڵاتوەندەێل عراقی، جوور جاران و وە دووسایەتی وەل یەکا بژیان وە خوەشڵەخوەشی و مێهرەبانی و هەنینی. ئەگەریش یە نەتوانستام لاوەکەمێ کارێ دکردم ک براگەم نەگرتان، هێمان هەم تاسەێ دیدارێ دە بان دڵمان ماگە ئوو ئەر بتوانستام نواێ گشت ئەو چشتەێلە ک وڕینەدار و ئاڕووەدار مەردم ئەکرد ئەگرتم، وڕینەێلێ جوور وڕینەێ ئەو دو براگەم. ها بیرم هەر چەن ک ئەو دو برامە ک لە ئەوی گەپترەک بین واین و رەسین وەمان باوجی هووڵ و وڕینەێ ئەوانیش ک یە هانە کوو؟ و گیریانە یا نە؟ خوەێ، هەر چەن گشتێ هە مانگێگیش نەبی، پیرمان کرد، ئیمە و ئەوان فرە گیریابیمنە ژێر چاو، باوڕێ ئەڕا هەر کەسێ ک وە سەرێ نەهاتگە فرە سەختە ک ئایم دە ئەو بەێنه‌ێلە سەڕێ ئەمینێ ک چە بکا؟ خوەێ ئەوبشارێ؟ گیان دەربکا؟ خەوەردار قاوم و کارەێلەێ خوەێ بكا؟ یا بترسێ ک ئەر هەواڵ ئەوان بپرسێ نەکا ئەوانیش بکرنە دی و شەڕ بپێچێ وە پێیان، فرە فرە سەر سڕ ماین سەختێگە ک هیچ کارێ لە دەس کەسێ نایا نە ئەڕا خوەت نە ئەڕا هیچ کەس و کارێ.
شه‌فه‌ق نیوز: ئیوە فرە داخ و دۆد ئازیز مردن دینە و خەریوی کیشانە، ئایا تەعریب و ژینووساید فەرهەنگی سەختە؟ یا ئەوانە
:خۆ هەر کام سەختییەێلەێ هن خوەێ دیرێ، مردن ئەوەێش جوانەمەرگی برا فرە ئەڕا خوەشک سەختە، مردن باوگ و داڵگ ئەوەیش دوور لە دۆتەێلەیان و زێد و ماوایان ئوو دە خەریوی و پڕ لە ئەزرەتمەنی، باوڕ بکەن ک ئەڵگرتن ئی میراتەێلە فرە سەیینە ئەڕا بان شان دۆتێ تەنیا و دەردەدار، باوجی هەمجا ته‌عریب و دیین مردن زوان داڵگی ئەوەێش وە دەس زوور و چەکداری سەربازەێلە و قرچە و لەرەت ئەڕا شاردن شۆناست دی یە فرە ستەمە، وە بان یەوە ئیمە دە هووزەێ خوەمان هەمیشان هە زوان کوردی زینگەو هیشتیمنە و هەر چەن فرە سەخت بێ ک وە زوان کوردی دە ماڵ قسە بکەیت و ویریا ببیت ک لە پڕگ نەچیت و ماڵهامسایلەت نه‌زانن ک کورد فه‌یلییت نەکا بەدییت بکەن ئەڕا بەعسییەێلە، باوڕ ناکەن ک فرە سەخت بی ئوو ئیمە چوون ناخواستیمن ک وە پێمان بیژن موستەعرەبن هیچ وەختێگ ناهیشتیمن و وە ژێر ئەو زوورە نەچگیمنەیش. ئێسەیش ئەڕا کوورەو نه‌بیین ئەو هەمگە مەێنەت و رەنجە لە گشت ئەدیب و شاعر و رووژنامەوانەێلە و چالاکەێلە جوور خوه‌شکێ بووچگتر ئەخوازم ک دە بان تاریخ و زوان کورد فەیلی بنووسنن ئوو نەترسن لە یە ک کەسێ بزانێ کورد فەیلیین چوون ئێمام عەلی وتگە ک ترس براگەێ مردنە ئوو هەر چێ بترسیمن و زوان و فەرهەنگ و بنچینەێ خوەمان لە وڵات ئەوبشاریمن ناخواستە کارێ ئەکەیمن ک دوارە دیکتاتورێ تر دە عراق دیکتاتورخیز زهیر بکا ئوو دەوڵەت عونسوریێ تر ئەڕا شڤنیستی‌کردن و ژینووساید كردنمان بیاێگە دی ئوو کار فەرهەنگی ئیمە و نیشان داین یە ک عراق فدراڵ و بەغدا و رووژهەڵات دەجڵە هە شوونەێلێگ فرەدەنگی ئوو فرەزوانی و فرەفەرهەنگییە، ئی کارە خوەێ جوور بەربڕ کردن زوور گرتن کەمتارەێلێ ئەکا ک وسانەسە مکوڵ تا دوارە پەت و دەرفەتێ بکەفێ ئوو نزام فدراڵی و دموکراسی و ئی ئازادی نیمەوایە ک ها دە عراق ئەڵدڕن و دوارە گشت وڵات بشێوننەو وە دڵخواز خوەیان، ئەڕا یەسە ک م ژینووساید فەرهەنگی و مردن زوان کوردی فەیلی ک چەنە دریژاێ تاریخ عراق وە گشتی گەور و گەوراسە، وە ستەمێ سەختتر و بێ‌هچان و هەمیشانی ئەزانمەێ، هەر چەن ک فێشتر کوردەێل فەیلی عراق، لە راسی و پشت ئەڵ پشت عراقیین و دانیشتەێ بەغدا و هە وە پێیان وتنە کورد دەجڵە، هەمجا م ئێژم ئەو بڕە ک لە ئیلام و لە ئێران چگنەسە عراقیش یە ئەونەشارن ک لە بنچکەو ئیلامیین چوون وە بان قانوون ناودەوڵەتانی و ماف مرۆڤ جەهانی هەر کەسێ چەن پشت دە جیێ دانیشێ دی وڵاتوەند ئەو وڵاتەسە ئیمە لە جاتی شاردنەوەێ ئی مەتڵاوە داخواز بکەیمن ک حەق و بەش راسکانی ئیمەیش هەسە ک دە عراقێگ وەێ گەپییە بژییمن. ئەوشاردن دەردێ دەوا ناکا ئوو خوازین بەش و حەق‌خوازی تەنیا رێگەێ چارەسەر کردنە و یەکلا کردن ئی دەوخەسە نە هشارهشارەکی و وایین.
شه‌فه‌ق نیوز: کەلیمەێ دەبارەێ ئەنفاڵ بیژ؟
:ئەڕا ئیمە ئەنفاڵ ک زنەچاڵ کردن دە (مقابر الجمعی) بی فرە دڵتەزن بی ئوو پرسیارییەێلێ ک ئیمە لە دایەێ نێشتمان خوەمان، عراق عەزیزمان یەسە؛ ئەڕا لەێ‌وا وەل ئیمە کردیت؟ ئیمە ئەگەر عراقی نه‌بیمن ئەڕا بیس و دو هزار کوڕەکیمان دزی و بێ‌سەر و شوونێیان کردن و حەتتا تەرمێگییش یا قەورێگیش لەیان وە پێمان نەدا؟ ئەوانە وە گرەوگان چە گرتەیان و کوشتەیان؟ ئیوە خۆ هە ئەوتن ئەیانە ئێرانیین؟ خۆ ئەوانیش وەرد بناماڵەێلەیان بکردانە دەر.
شه‌فه‌ق نیوز: ئێسە جیگاێ کورد فەیلی دە عراق چۆن ئەبینی؟
: دە دەوران سەددام خۆ گەنترین و تیەریکترین دەوران ژیان کورد فەیلی بییە، ئێسەیش وە بڕێ لە کوردەێل فەیلی هێمان ناسنامە نەدریاگە ئوو بڕێ لەیان نە عراق ئەوخڕێگەیان وە خوەێ نە حەتتا ئێرانیش، هێمان ماڵ و مین و زار و زەمینەێلەیان نەدریاگە و ئەر بدەنەیان وە پێیان ئەدین ک کورد فەیلی خاون راسکانی عراق بییە و دەێشتەکی و لائییە نەبییە، لە گشتێ بەدتر ئیمە هێمان نمایەندەێل راسکانی ک دە گشت شارەێلێ کورد فه‌یلی دیرن وە پێمان نەدانە.
شه‌فه‌ق نیوز: سەددام، ئی ناوە ئەخەێگەتە ویر چە؟
:سەددام ناوێگە ک دە تاریخ ئەمینێگەێ ئەڕا شەرمەساری و رووڕەشێ، سەددام یەکێگە جوور زەحاک ک نمام و نوونمامەێلە ئەکوشت، جوور هیتلر ک بڕ بڕ کەمهووزەێلە ئەکوشت حەتتا لە ئەوانیش فرە گەنترەکە چوون ک گشت جنایەتێ وە یەکا ئەهاوردە سەر وڵات و هیچ بووێگ لە ئنسانییەت و ئایمەتی نەبردبی، دە حەق گشت وڵاتوەندەێل عراق و ئێران و حەتتا کووەیتیش گەن کرد لە گشتێ فرەتر هەرچێ ستەم بی دە دنیا هاورد وە سەر کورد فەیلی هەر چەن هیچ زوڵمێ پایار نامینێ ئوو ئی قسە حەقە ک (یهمل و لا یهمل) ک خودا پەت و دەرفەت ئەدا باوجی لە بیرەو نابا ئوو ئاخرسەر خوێن رژیاگ داوان خوێن‌ڕێژ ئەگرێ ئوو سەددام ک لە خوەێ‌یەو پەسا بییە وە قارەمانێگ میللی ئەڕا گشت عەراو، ئێسە گشت دنیا تف و ناڵەت ئەکەن و سەخۆن وە پێ ئەدەن و خریاگە دە ناو زواڵەدان تاریخ.
شه‌فه‌ق نیوز:گەپترین شادی ژیانت چە بییە؟
:هاتێ گریوەخەنەێ بی ک وەختێ دوماێ بیس و سێ ساڵ دوماێ وە دەر کریان ئەڵگەردیایمنە عراق، ئەوە یەکێ لە شیرین‌ترین بیرەوەری منە.
دوماێ یە ک سەددام گیریا و عراق ئازادەو بی وەل بڕێ لەێ قاومەێلە ک گشتێ لە عراق تاڕان‌بینەمان کردیمنە یەکەو و ئوتوبووسێ گرتیمن و لە رێ کوردستانەو بان گرتیمنە وەر ئەڕا باوانمان، وڵات و زێدمان عراق.
وەختێ ئەڕا یەکم گڕ دش کردیمنە ناو سنوور عراق گشتمان دەس نایمنه گری، گریوەخەنە‌یێگ رەیین بی ئوو لە خوەشی ئەڵگەردیان وە نێشتمانمان و رمیان سەددام، لە خوەشی ئوو جوور لێوە وە وەر خوەمانەو گری ئەکردیمن.
چوون ئیمە کوت‌وپڕ و بێ‌خەوەر چگیمن، دوماێ بیس و سێ ساڵ ک سەردایمن ئەڵە خوەشکه‌ێلەمان باوڕ ناکردیمن یە خوەمانیمن ک دەس خستیمنەسە مل یەکتری ئوو شووڕ شووڕ لە خوەشی گری ئەکەیمن یا چووزانم شین ئەزرەتمەنی ئەو هەمگە ساڵە دووری و دوورەڵاتییە ئەکردیمن دە مل یەکترەکی. ئمجا خوەشکەێلەم وتن ک بچیمنە زیارەت بارگاێ ئێمام عەلی و قەورەگەێ برا شەهیدەم، خوەشی کردیمن ک لاوەکەمێ وە ئەوان تەرمەگەێ دانە و ئێسە ئەر خوەێ نییەسەێ دە ناومان، قەورەگەێ هەسەێیە. م ک مەرج و نەزر و نیاز کردبیم ک وە پای پەتی بچمە زیارەت، زیارەتەم کردم ئوو ئەوسا گشتێ وەیەکا چگیمنە سەر قەور ک خوەشکەێلەم وتن ئی گووڕە خالییە و ئیمە وە دزییەو ئی قەورە ئەڕا براگەمان سەنیمن تا یادگاریێگ هەرچەن چووڵ و هووڵ لەێ بداشتووبیمن.
فرە سەخت بی ک دە مل قەورێ ک بزانێ چشتێ دە تێ نییە شین و وەێ بکەیت و رووڵە ڕوو، گڕێ سەفنەم برد ئاخرێ چمان ئەوە قەور ک هیچ چمان ئەو سان بان قەورە، جەسەێ براگەم خوەێ بی، باوش دام ئەڵەێ و گری کردم و گشتمان پرسەێ شووڕێ کردیمن.
گوڵ سوو: ماڵ و دوکانەێلەتان ک دەس نابینە ملێیان، چە وە سەرێیان هات؟
: دوکانەێلەمان چگن و چگن و هێمانیش نەتوانستیمنە ک زینگێیانەو بکه‌یمن باوجی ماڵەگەمان ک شەش‌سەد متر بی دە شارع فلسطین بەغدا، پوولەێ وە پێمان دریا .
شه‌فه‌ق نیوز: لە برا شەهیدەگەت دی خەوەرێ نەبی؟
:خوەشکەێلەم وتن ک تا وە هڤدە ساڵانیێ جار وە جارێ هەواڵێ لەێ گرتنە ئوو دوماێ ساڵ 1986 وەداخەوە دی هەواڵ و وەێ‌هەواڵێ لەێ لە زندان نەدریاگە وە پێیان و چمان دی گومەو بییە دە دڵ تاریخ وەرد ئەو بیس و دو هزار نمام و نوونمام جوانەمەرگەێ تر کورد فەیلییە ک جاویدانەو کریانە دە نام دڵ تاریخ ئەڕا بانان.