فەیلی دە لای ئیمە یەکێ لە سیاسی‌ترین وشەێل کوردییە
شەفەق نیوز- هه‌ژان بابامیری لە نزیکەێ سی ساڵ وەر ژە تا وە یەمە، وەختێ ک دانشجووێ بی، هاتە نام کار چالاکی ئەدەبی و فەرهەنگی.
هە لە سەرەتاوە وەرد گشت کوردەیل، دوفێشتر کوردەێل فەیلی، هامشوو داشت.
ئێسەیش بنگەێ چاپ و بڵاوگەێ ناگە دە زێدەگەێ و بەرپرسی ئەنجومەن ئاواتیش گرتگەسە مل و ئاواتێ یەسە ک بتوانێ وەرد ئاوات، میژووی ئەدەبی سەقز بنووسنێ.
تەنیا رێگەێ دەرچگن لە نەهات و نەهامەت وە یە دزانێ: چکانن نمامەێل فرەیێگ وە نام (نەهادەێل مەردمی) و پەل و وەچ وەشاننێیان ئەڕا یە ک جگێ لە کەل و کووسەێل پازل فەرهەنگی دنیاوەندی، دە کوردستان پڕەو بکەن.
یە ئیوە و یەیش دەنگ و باس ئیمە وەگەردێ‌یا.
-هەژان گیان، خوەش هاتیتە، ئەڕا چە؟ میژووی ئەدەبی
: م دە ساڵ 1348 هەتاوی دە بنەماڵەێ لە هوز فەیزوڵڵابەیگی سەقز هاتمەسە دی، هووزێ ک دو چشت ئەڕایان هەمیشە گرینگ بییە.
ئەوەڵیەکەگەێ بنچینە و میژوو هووزەگەمانە، دوێمیەکەگەێ پارێزگری و نواێ چۆچیان ئی بنیات گرتن، وە بنیات‌سازی، ئی دارێشتە هە لە جارانەو دە نام بنەماڵگەمان جوور رەمزێ نادیاری دە بنیات گلە گلەمان شاریاگە.
ئەو برا و خوەشکەێل ترمیش دە ئەنجۆمەنەگە هە لەێ‌وانە، گشتمان چۆچشتێ لە یە ئەوڕەسیمنە ک ئەر دخوازیمن گەرتەچۆچیان ولێ بن و بنچینەێ ئی بنیاتە ک بنیاتێ کردیمنە نەڕمنێگە مل سەرمان، بایەد وە یەکەو بنەواگەێ بڕ و بتاو بڕشنیمن. بنەوای ئی بنیاتە، هەر چێ ریشگ بورنێ دە بن تاریخ ئی وڵاتە ئەڵنەدکنرێ، ئەڕا یە بی ک گشتمان وە یەکەو ئات بەسیمنە ک ئاواتمان بکەیمنە یە ک بتوانیم بن و بنچەک تاریخ ئەدەبیات وڵاتەگەمان بکەیمنە بنەواێ ئی کاخ ئاوات شاعرانەمانە ئوو ئی بانگەوازییە کردیمن و بانگەوازییەگەمانیش تەوەڕک کردیمن وە نام بمارگ ماموستا سەی کامیل ئێمامی زەمبیلی ک نام نازارییەی (ئاوات)ە.
بنگەێ (ئاوات) کار تازەیێگە، دخوازیمن بنەماڵەێ ماموستا ئاوات بچڕیمنە ئێرە تا رەسمەن ئی بنگە بچەکنیمن و هیواداریمن ک ئی گوشن کردنە خوەێ، رێگەێ تازەیێگ بنێگە وەر پامان ئەڕا کووکردن تاریخ ئەدەبیات کوردی دە سەقز و نوامان هامارترەو بکەێ.
ئی هەواڵ خوەشەیش بدەم وەتان ک ئیمە ئمڕوو ئەساسنامەێ (بنگەێ سەقزناسی) نووسانیمن ک هایمنە شوون ئەوەیش.
-ئی هەمگەێ بنگە، سەر نەدشێونێ لە وڵات؟
: نە، ئی بنگەێلەێ هەر کامەیان ئەڕا خوەێ یەک کار دگرنە مل و هەر کەس خوەشێ لە هەر سەرڕێشتەیێگ هات وەر ئەو پیری ئەوە دچوو ئەڕا خوەێ، وەیجوورە هەر کەسێ دە هەر لقێگ و هەر پسپوورێ خزمەتێ وە وڵات دکەێ، ئی پەل پەل بیینە خوەێ تەخەسوسی تر کارەیلە دکەێ.
-ئەڵگەردیمنە دۆما، ئەو دیار شێعر و شاعری بچیمن، تو له کوو؟ شێعر لە کوو؟
:چەق ئی ئاگرە، باوگم خستە گیانم، باوگم هەم زەوق شێعر ئەڵوەسین داشت هەمیش شێعر شاعرەیل تر فرە حفز کردبی.
ها ویرم کڵاس دو بیم یەکێ لەو تەک بەیتەێلە ک باوگم لە دەمێ کەفت و م ئەڵچانمەێ دە پەڕ لاپەڕەێ لە کتاو فارسییەگەمان نووسانمەێ موعەلمەگەمان دییەێ فرە خوەشێ لەێ هات، چڕییەم ک بچمە پای تەختەگە بخوەنمەێ. ویر خەیرێ ببێ ئی شێعرە بی؛
قلم گفتا کە من شاە جهانم
قلم زن را بە دولت می‌رسانم
منیش وه شه‌وق و زەوق چگمە پای تەختەگە و وە زیق و واڵەو خوەنستمەێ، خانم ئامووژکارەگەمان فرە زیق ئەڕام کرد و وت وەم "ئافەرم، کوڕم، لە یەو لا هە لەێ کارەێلە بکە"، منیش یە بی وە کارم و جار و بار واژاێ ئی شێعرەێلە دکردم و یە خوەێ بی وە هنازەیێگ ک رووژ وە رووژ هە دکیشایەم وەر ئەو خوەێ.
-شێعر کوردی چە؟
: ئەوەیش جوور یە، شێعر کوردیش گەپترین میرات باوگم بی ئەڕام، وەختێ تازە شا لە ئێران وای و ئنقڵاب پیرووزەو بی، کڵاس چوار بیم چمان، باوگم وەم وت "رووڵە، قاقەز قەڵەمەگە بیار" منیش جی‌ئەڵ‌جی هاوردمەێ ، باوگم شێعرێ ئەڵوەسی:
کەنرا ریشەی ئیستبداد
تێکڕووخا قەڵای بێداد
لە شارستان، لە دێهات
برایەتییمان پێک هات
-خوەت چە؟ لە چ ساڵێگەو دەس کردیتە تایا و شێعر وتیت؟
: ئەڵەم سی و سێ ساڵ وەر ژە یە بی ک م دەس کردمە شێعر ئەڵوه‌سین وەختێ ک چگمە بازار و گوڤار سروە سەنم، یادێ وە خەیر ماموستا هێمن هێمان بییەێ.
-وە شێعر کوردی؟ یا فارسی؟
: وە کوردییەو دەس كردمە شێعر وتن هەر چەن جارجارێگیش شێعر شێعرێ وە فارسی دئەڵوەسیم.
-ئمجا وە چ شێواز و قاڵبێ؟
:کڵاسیک بین شێعرەیلەگەم، ئوو وە کیشەێ هجایی کوردی.
-دۆمای ئەوە چە؟ شێعرەیلەت وەر ئەو کوو چگن؟ دە قاڵب؟ دە نامتووک؟ دە زوان؟
: دە لا هەر سێگێیانەو گۆڕیا. هەر چێ فرەتر خوەنیم و زەمان چگ دە لا هەر سێ لاوە شێعر منیش وەر ئەو نوا چگ. زوانم فرەتر جی کەفت و شێعرەیلەم موحتەوایان چگ ئەو بان. هەر جارێ چمان دیمەنێ تازەتر دە وەر چەمم وازەو بی و منیش هەپ و هەوڵ کردم ک وێنەیێگ لە ئی دنیا بکیشم دە نام شێعرەیلەم.
- وەز و وەزیات شێعر کوردی چوونە دە لای تو؟
: شێعر کوردییش جوور گشت شێعرەیلەێ جەهان ئەڵگوڕیان داشتگە و دیرێ و ئی گوڕیانەێلە وە جوغرافیا و تاریخ و فەرهەنگ و ... هەر میللەتێ کەفتگە ئەڵوەت شێعر کوردی خوارین پەڵتاف و جەهێشتەێل فرەترێ داشتگە چوون لە یەک‌لاوە ریشگ دە سوننەت شێعر گووران و زوان گووران دیرێ لەو لایشەو ئێقەرە گەڵواز بڵنێ گرتگە و بەرزەفڕی داشتگە ک چمان دیرێ رونسانس گەپێ دنێگە پێشت سەر.
-نه‌سر چە؟ دە لا پەخشانەو توانستگە بچووگە نوا؟
: دە نەسریش رێ و رەوەن خاسێ گرتگەسە وەر و فرەتر لە جاران پێش‌کەفتگە. ئێسە هەواخوازەێل فرەتر و جدی‌ترێ دیرێ و دەس‌کەفتەێل فرەترێ هاوردگەسە دەس.
-ئایەندەێ شێعر کوردی چۆن دبینی؟ دوفێشتر شێعر کوردی خوارین؟
: شێعر وسان نەدیرێ، یەکجار جوور نزەێ ئاوێگە ک رک‌ڕک دکەێ تا رێگەێ بکە دی، یەکجار بان دگرێگە وەر و وەختێ یەکەو گرت وەرد لف خوەێ، دبێگە لافاوێ گەپ.
شێعر کوردییش هەر چەن ک تاکمەجارێ رکوود بگرێگەێ هەمجا سەر وسان نەدیرێ و ئێسەیش هەم شاعرەێل و نویسەر خاسێ دیریمن ک دیرن خزمەت وە زوان و شێعر و ئەدەب و فەرهەنگەمان دکەن، شێعر کوردی خوارینیش وەێجوورەسە و ئێسە وەردەنگەێل فرەیێگ کردگەسە دی ئەڕا خوەێ، شێعر کوردی فەیلییش، شێعرێگە ئەڵەێ کەفتگ ک هەرچەن هێمان نەناسریاگ ماگە دە نام کوردەواری باوجی شاعرەێلەێ و فرەتر رووژنامەوانەێل و سیاسییەێلەێ نەهیشتنە ک ئی زوانە مەهجوور بمینێ. فەیلی دە لای ئیمە یەکێ لە سیاسی‌ترین وشەێل کوردییە ک بەس و پەیوەن خواردگە وەرد سیاسەت و کوژریان و ئەنفاڵ و ژینووساید فەرهەنگی و تاڕیان و دوورەوڵاتی.
-قسەێ ئاخرت؟
: ئاواتەخوازم ک رووژێ لە رووژان، بتوانم وە ئاسوودە دە نام کوردەێل خوارین بژییم، لە گڵاڵ زوڵاڵ شێعرەیلە‌یان، مەتەڵەێڵەیان، مەسڵەتەلەیان، چەوچەێلەگەیان، داستانەێلەیان کەڵک وەر بگرم و لە نزیکترەو بناسمەیان و ئەڵس بنیش وەردێیان بکەم.
