شەفەق نیوز/ "پەیمانگای قودس ئەرا ئاسایش و کاروبار دەرەکی"ی ئیسرائیلی راگەیان کە جیگیربوین سەربازی تورکیا لە ناوچەگە، لەوانەیش لە عراق و سوریا، کە ڕەنگدانەوەی تێکەڵەیگ لە ئایدۆلۆژیا، نیگەرانییە ئەمنییەیل، بەرژەوەنییە ئابوورییەیل، و تەاحی جیۆپۆلەتیکی، رخداری جەنگ تورکیا و ئیسرائیل بەرزەو کەێد.

لە ژیر ناونیشان "فراوانبوین ئامادەیی سەربازیی تورکیا هەڕەشە لە ئیسرائیل کەێد"، ڕاپۆرتە ئیسرائیلییەگە کە ئاژانس شەفەق نیوز هەڵگەردانیەسەی، ئاشکرا کەێد کە تورکیا لەی چەن ساڵە دواییە جویر یەکیگ لە هازدارە سەربازییە گورجەیل لە خوەرهەڵات ناوڕاس و ئەفریقا دەرکەفتگە، بنکەی سەربازی و هاوپەیمانی نوو لە ناوچە جوگرافییە فراوانەیل دامەزرانیە، لە قوبرسەو لە خوەرهەڵات دەریای ناوڕاس، باکوور عراق و سوریا، تا رەسێدە سۆماڵ و قەتەر و لیبیا و چاد.

وەگورەی ڕاپۆرت ئیسرائیل، ئی جیگیرکردن سەربازییە فراوانە رەنگدانەوەی ستراتیژیەتیگ پەرەسەنین تورکیاس وە سەرکردایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆمار تورکیا، کە ئامانج لەلی دووارە دامەزرانن رۆڵ ئەنقەرە جویر هازداریگ ناوچەیی و تەنانەت ئەوپەڕ ناوچەیی. راپۆرتەگە وتیش: "ئی گامەیلە بی رخداری نین، وەتایبەتی کە هیزەیل تورکیا نزیکەو کەفن، و شایەت تویش ململانێ بوون، وەگەرد بازیکەرەیل ترەک ناوچەگە، لەناویان ئیسرائیل و میسر".

بوارەیل فراوانبوین تورکیا

لە ڕاپۆرتەگە لێکۆڵینەوە لەو وڵات و ناوچەیلە کریاس کە هیزەیل تورکیا لەناویان جبگیرکریانە، سەرەتا لە عراق و سوریاو دەسوەپی کەێد، وتیش؛ تورکیا لە چوارچیوەی جەنگ دژ  پەکەکە، ئامادەیی سەربازیی گەورە و فراوانتر لە باکوور عراق داناس، دەیان شوین و بنکە لە هەرێم کوردستان هیلن ئۆپەراسیۆن سنووربڕ ئەنجامبەێد، یەیش بیجگە لە شوین سەربازی کەتیبەیل تانک و هیز تایبەت لە باکوور خوەرهەڵات عراق، وەرانوەر کەرکوک و سلێمانی.

لە سوریا، ڕاپۆرتەگە دیاری کەێد کە هیزەیل تورکیا لە ری هیزەیل خوەیان یا ئەو باڵەیلە کە پشتیوانیان کەن، بەشیگ لە باکوور کۆنتڕۆڵ کەن، لەوانە عەفرین، جەرابڵوس و بەشیگ لە ئیدلب، کە ئامانجە سەرەکییەیل ئەنقەرە لە سوریا لەبان کۆنتڕۆڵکردنی تەمای کورد و سنووردارکردن رەوت پەنابەرەیل و مقیەتیکردن کاریگەرییەیلی لە هەر یەکلاوەکردن سیاسی بانان خەسەو بویە.

راپۆرتەگە لە درویژەی قسەیلی وتیش: دویای رمیان بەشار ئەسەد، سەرۆک کۆمار سوریا، تورکیا خوەی جویر مقیەتیکەر رژیم نوو وە سەرۆکایەتی ئەحمەد ئەلشەرع لە دژ تەقەلایل ئیران ئەرا رماتن رژیم نوو هاز خوەی نیشان دا.

بیجگە لەوەیش ڕاپۆرتەگە باس قەتەریش کرد کە هیزەیل تورکیا لەورا جیگیرن، تورکیا لە ساڵ ٢٠١٧ەو هیزەیلی ئەرا بنکەی تاریق بن زیاد لە نزیک دۆحە کلکردیە، یەیش دویای ئەوەگ سعودیە و ئیمارات و بەحرەین و میسر گەمارۆ لەبان قەتەر چەسەپانن، ئی، جیگیرکردنە هێمایی و ستراتیژییە، کە زوور  خەێدە نشاندان رۆڵ ئەنقەرە جویر ناوەنگیری و هیزیگ مقیەتیکەر ئەرا هاوپەیمان ئایدیۆلۆژیی خۆی.

لەباوەت سۆماڵیش، ڕاپۆرتەگە وتیش ئەنقەرە گەورەترین بنکەی سەربازی خوەی لە دەیشت سنوورەیل لەورا وەڕیەو بەێد، ئەویش بنکەی تورکسۆم لە نزیک مۆگادیشۆ، کە جویر ناوەندیگ مەشق و ڕاهێنان ئەرا سەربازەیل سۆماڵ و سەکوویگ ئەرا پرۆژەکردن هیز نەرم و سەخت تورکیا لە خوەرهەڵات ئەفریقا.

لە سودان، لە راپۆرتەگە ئاشکرا کەێد کە تورکیا تەقەلای دا دوورگەی سواکین کە وەرجەیە بارەگای بەلەم عوسمانی بویە لە دەریای سوور دووارە دامەزرنێد تا بوودە ناوەندیگ لۆجستی و گەشتیاری کە شایەت وە سەربازی وەکار بارێد، بەڵام ئی پڕۆژه وەگەرد رمیان عومەر بەشیر سەرۆک کۆمار سودان وسیا، هەرچەن چالاکی دیپلۆماسی و بازرگانی تورکیا وە گورجی مەن.

هەرلیوا لە راپۆرتەگە باس ئامادەبوین سەربازی تورکیا لە چاد وە تایبەتی لە شارەیل ئابێچە و فایە لارگۆ لە نزیک سنوور سودان کرد، و بویین سەربازی وەرچەو تورکیا لە باکوور قوبرس لە ساڵ 1974ەو لە سنوورەیل دەریایی و سەرچەوەیل هایدرۆکاربۆن.

چوار تەمای ستراتیژی

راپۆرت ئیسرائیل چوار تەمای ستراتیجی لە پشت فراوانبوین سەربازیی تورکیا ئاشکرا کرد، کە ئایدۆلۆژیا، نیگەرانییە ئەمنییەیل، بەرژەوەنییە ئابوورییەیل و تەمای جیۆپۆلەتیکی تێکەڵ کردگە.

تەمای سەرەکی، وەگورەی راپۆرتەگە، پرێستیژی جیۆپۆلەتیکی و خوو عوسمانیزم نووە، کە ئویشێد؛ سیاسەت دەرەکی ئەردۆغان فرەجار بانگەواز پەیوەندییە میژووییەیل کەێد، وەتایبەتی وەرد ئەو ناوچەیلە کە جاران عوسمانی  بوینە جویر سوریا و عراق، جویر بەشیگ لە دیدگایگ کە ئامانجی گلەوخواردن دەسەڵات تورکیاس، و ئی قسە و باسە پووڕیاس وەرد گامەیلیگ کە نشانەن ئەرا خواست تورکیا ئەرا کارکردن وەسەرخوەی دەیشت لە ناتۆ و خوەرئاوا.

تەمای دویەم، وەگورەی راپۆرتەگە، وە هاوپەیمانی ئایدیۆلۆژی نوێنەرایەتی کریەێد، تورکیا تاتیەێد وەرد رژیم یا بزووتنەوە  ئیسلامییەیل گونجێد، یەیش بەڵگەی پشتیوانیکردنە لە ئیخوان موسلیمین و پەیوەندییە نزیکەیلی وەرد قەتەر، کە خەێدەی روی ئیمارات، سعودیە، میسر و تەنانەت ئیسرائیل.

تەمای سێیەم، پەیوەندی بە ئاسایش و نواگیریکردن تیرۆرەو دیرێد، وەتایبەتی وەرانوەر پەکەکە و هاوپەیمانە سووریەگەی، یەپەگە، بیجگە لە نواگیریکردن لە سەرهەڵدان ناوچە کوردییە ئۆتۆنۆمییەیل کەێد لەبان سنوور باشوور وڵاتەگەی.

وەگورەی راپۆرتەگە، تەمای چوارەم بەرژەوەنی وزە و ئابوورییە، کە ئی ئامادەبوین سەربازییە خزمەت ئامانجە ئابوورییەیلییش کەێد، لە مقیەتیکردن گەزاف سەروەری دەریایی لە خوەرهەڵات دەریای ناوڕاس تا دەسەوەرکردن و دەسڕەسین وە بازاڕەیل ئەفریقا، تا دەسمیەتیدان کۆمپانیا و بەرهەمهاوردنەیل تورکیا ئەرا داگیرکردنی شوینەیل دیاریک لە ناوچەگە.

شوینە گەرمەیل جەنگ ئەگەری

بەڵام لە ڕاپۆرتەگە دەسنشان ئەوە کرد کە لە بڕ سەرجەم جیگیرە سەربازییەیل تورکیا، بویین تورکیا لە باکوور سووریا نوێنەرایەتی بەرزترین توانای جەنگ لە ناوەین خوەی و ئیسرائیل کەێد، هەرچەن گامەیلیگ وەرەو ئاساییکردن پەیوەندییەیل لە ساڵەیل گوزەشتە بویە، بەڵام گومان ستراتیژی لە ناوەینیان مەنیەسەو، پشتیوانی تورکیا لە حەماس، رەخنەی لە سیاسەتەیل ئیسرائیل لە غەززە و قودس و خواستەیل لە سوریا، گشتیان نوێنەرایەتی خاڵ هەڵسیان جەنگ کەن.

 لە ڕاپۆرتەگە هاتیە کە ئەگەر جەنگ سەربازی راستەوخۆ لە ناوەین تورکیا و ئیسرائیل لە ماوەیگ نزیک دویر نییە، چوینکە هەر وڵاتیگ شارەزا دەرکەفێد لە وەڕێوەبردن گرژییەیل لە ری کەناڵە دیپلۆماسیەیل، و ئەوان بەرژەوەندییگ هەرێمی دیرن ئەراک مقیەتیکردن سەقامگیریر بەڵام راپۆرتەگە لە درویژەی قسەیلی وت: وەگەرد کەمەوبوین گرژییەیلیان، هەر شیوانن رەوش غەززە یا نووەوبوین چالاکییەیل تورکیا لە دەورگرد قودس، توەنێد ئی هەڵسەنگاندنە ئاڵشت بکەێد.

راپۆرتەگە لە کۆتایی وت: جیگیرکردن هیزەیل تورکیا لە خوەرهەڵات ناوڕاس و ئەفریقا دووارە قەبورەدانانیگ ویرەدارە ئەرا رۆڵ ناوچەیی خوەی، بەڵام رخداری ستراتیژیش هەڵگرێد، زیایچگن و کاردانەوەی بەد دانیشتگەیل ناوخوەیی و چگن لە وەناو جەنگ وەرانوەر هازدارەیل ترەک، لەوانەیش ئیسرائیل، توەنێد خواستەیل ئەنقەرە بشیونێد.

لە راپۆرتەگە باس ئەوە کرد کە ل ستراتیژی تورکیا ئەرا پرۆژەکردن دەسەڵات هەڵگر تێکەڵەیگ لە دڵنیایی و نیگەرانییە، لە لاییەگەو نشاندان متمانەی خوەی وە توانا گەشەسەنین دیرێد، لە خود وەختەگە نیگەرانی ئاڵشتگاریە ناوچەییەیل هەس کە توەنێد بەرژەوەندییەیلی پەراویز بخەێد، کە سەرکەفتن تورکیا وە توانای وەجیهاوردم هاوسەنگی له ناوەین تەما و خوەیگردن دەرکەفێد، یەیش رۆڵی لەو وڵاتەیل نوو وەدیهاتگە دیاری کەێد.

هەڵگەردان: ئاژانس شەفەق نیوز