شەفەق نیوز/ پەیمانگای "بروکینجز" ئەمریکی هوشداری دا ک ناوچەی خوەرهەڵات ناوڕاس لەناو فرەترین شۊنەیل جەهانه ک کەفێدە وەر کاریگەری ویرانکه‌ر ئەرا ئاڵشتبۊن کەشوهەوا، ک زیانیگ لەناوچەیگ (عراق گرێدەو) دروس کەێد، ک وەڕاسی لەناو قەیران و ژاوەژاو کۆمەڵایەتی و ئابووری و تونڕەوی و تیرۆر تمیایە.
"بروكينجز" لە راپۆرتیگ ئاژانس شەفەق نیوز هەڵگەردانی کرد وت: هەر دەوڵەتیگ لەو زەرەدەیل ویرانکەرە ک ئەوەسا ئاڵشتبۊن کەشوهەوا لەبان ئاو و خوەراک لە ناوچەگە قورتار بوود، و ئەوەگ لە شۊنی بوودەو لە زینگەی نەختیگ ئەرا تیرۆر و تونڕەوی، ک ناوچەی خوەرهەڵات ناوڕاس و باکوور و باکوور ئەفریقا فرەترین ئەو شۊنەیلەسە ک کەفنە وەر ئاڵشتبۊن کەشوهەوا لە جەهان.
راپۆرتەگە دیاری کرد ک دەوڵەتەیل كه‌نداو(خەلیج ) ئەوەسا لەماوەی پەنجا ساڵ ئایندە سامان ئاویان لەدەس دەن، لە وەختیگ عراق ململانە تەرفتۊنی کەێد، ئەوەسا بەرزەوبۊن وە دوو یا هەفت پلەی گەرمی وەخوەی دۊنێد. و وڵات شام لە سیستەم خوەراک و ئاوی نزیکە بڕمیەێد.
راپۆرتەگە وتیش: بایەتە حکومەتەیل ناوچەگە ئەرا چارەسەرکردن گرفتەگە، وەگەرد ئاڵشتبۊن کەشوهەوا جوورتر رەفتار بکەێد ، جۊر باوەتەیگ لە سیاسەت گشتی، و ئەوە رەنجەیل نوویگ خوازێد ئەرا دابینکردن خزمەتگوزاری و هاوسەنگی ناوبەین تاریکە کوڵماوەیل ئابووری و گرنگی ریکارەیل کەمخەرجی و چاکسازی لە جیوەجیکردن دانایی، وتیش: گرنگییگ هەس وەخاتر "بیناکردن توانا لەبان خوەیڕاگری تا تونوتیژی و تیرۆر وە ئاسان ئەوزەڵ نەکەێد".
راپۆرتەگە دیاری کرد ک پێکهاتەی کۆمەڵایەتی ئەرا ئەو دەوڵەتەیلە ک زیاتر لاوازە ئەوەسا لە کەمەوبۊن وەردەوام بوود، باوجی ئەوە نیە ک حکومەتیل توانای پەیاکردن میکانزم کەمەوکردن گەردەلۊل خراوبۊن نەیرن.
وەگورەی راپۆرتەگە، کەم ئاوی لە خوەرهەڵات ناوڕاس گرفت گەورەیگە، ک ١٣ لە ١٧ دەوڵەت لە جەهان زیان لە کەم ئاوی وەخوەیان دۊنن.
راپۆرتەگە نشان دەێد ک ئەو مەزەنەیلەگ نیگەرانی پەیا کەن، ک مەزەنەیل بانک ناودەوڵەتی باس ئەوە کەێد ک کەم ئاوی خەرج لە ٦% تا ١٤% لە بەرهەم ناوخوەیی خەێدە بان دەوڵەتەیل خوەرهەڵات ناوڕاس تا رەسین وه ساڵ ٢٠٥٠.
راپۆرتەگە هەمیش باس رەنگدانەوەی رخبەریگ کرد وەماوەی نزیک لەبان ئارامی نیشتمانی و هەرێمی، ئەرا نموونە، تورکیا دەسنایەسە بان، یاتر لە ٩٠% لە سەرچەوەی ئاوەگەی چەم فورات، و ٤٤% لەبان دیجلە، ک ئەویش کەفتیەسە وەر توومەتەیلیگ وەکارهاوردن ئاو جۊر چەکیگ.
و دیاری کرد ک بەنداوەیل تورکیا لە کانوون یەکەم ٢٠٢٠ تەکان چەم فورات وەرەو دەوڵەتەیل هاوسا جۊر عراق وەئاست ٦٠% بڕێە، و هەمیش هیشت کەم خوەراکی و کەم وزە بوود لە سوریا، وەگەرد زیایبۊن قەیران ئاو لە عراق، ک شایەت ئەوە زەرەدیگ دروس بکەێد ک لەلای کەمەو بڕەسێدە ئەوە ک هەفت مەلیۆن کەس توانای رەسینیان ئەرا ئاو نەمینێد.
لە چینیگ هاوشیوە، بەنداوەیل بان سەرچەوەیل ئاو لە ئیران، بۊە هووکار کەمبۊن ئاو چەم دیجلە، ک هیشت تەکان ئاوەگە لە دیالە کەمەو بوود، ک دەریاچەی حمرين نزیکەی ٧٠% لە ئاوەگەی نەما، ک کارەساتیگ مرۆیی و ژینگەیی لەو پارێزگای عراقیە دروس کرد.
باوجی راپۆرتەگە دیاری کرد ک ئاڵشتبۊن کەشوهەوا هەڕەشیگ لەبان گشت دەوڵەتیگ لە ناوچەگە دیرێد، و باس ئەوە کرد ک کۆمەڵەیل فریاکەفتن وەرجەیە هوشداری دانە ک زیاتر لە ١٢ مەلیۆن کەس لە عراق و سوریا کەفتنەسە وەر رخ لەدەسچگن ئاو و خوەراک و کارەبا لەوەر بەرزەوبۊن پلەی گەرمی و کەموارانی، و هەمیش سیمای بیاوانی دەێدە ناوچەیلیگ ناوبەین عراق و سوریا و ئوردن و ئیران.
وتیش: لە دەیشت ئەو دەوڵەتەیل کەم ئاوە، دەوڵەت ئیماراتیش هەس ک بەرزترین ئاست دیرێد لە وەکارهاوردن ئاو ئەرا کەسەیلی لەجەهان، باوجی ملهڕی کەێد وە خەرجکردن سەرچەوەیل ئاو رووشن لە پەنجا ساڵ ئایندە، ئەوەیش لەوەر زیایبۊن شمارەی دانشتگەیلی و زیایبۊن وەکارهاوردن ئاو لە ماڵەیل.
و دیاری کرد ک رخەیلە لە هەسی دامەزراوەیلیگ لاواز لە دەوڵەتەیلە دیار دەێد، و رەسێدە ئەوە ک شۊنەیلیگ جوگرافی هەس ک نیە ژیر دەسەڵات، لەناویان کۆمەڵە چەکدارەیل تونەڕەو و تاوانکار ئەوزەڵ کەن، ک هیلێد دانیشتگەیل ئاوارە بوون و پەنا بوەن، ک رەسێدە گشت وڵاتیگ لەی ناوچە.
راپۆرتەگە وتیش: بەڵگەیلیگ هەس لەبان پەیوەندی قەیران کەشوهەوا وەگەرد ئاژاوەی کۆمەڵایەتی لەوەر کووچکردن کەشوهەوایی، و دەسنشان کرد ک یەکیگ لە هووکارەیل جەنگ ناوخۆیی سوریا هشکەساڵی بۊ، ک تا ماوەی پەنج ساڵ هەرلە ساڵ ٢٠٠٧ وەردەوام بۊ، و سیمای نەداری زیای کرد، و ری ئەرا رۊکردن مەردم وەرەو دەورگرد شارەیل وڵاتەگە خوەش کرد، ک زوور زیایبۊن شمارەی دانشتگەیل بۊ، و ئەوە زوور هاوردە بان بینا ژیرینە ک خوەی شەکەتە، و هیشت ستەمدیدەیی پەیا بوود، ک بۊە هووکار سەرەکی ئەرا ڕاپەڕین ساڵ ٢٠١١.
راپۆرتەگە هوشداری دا ک کۆمەڵە چەکدارەیل و تیرۆریستەیل لەبان شکست دەوڵەت و کووچکردن بەڕەڵایی و ناوچەیل دەیشت دەسەڵات دەوڵەت ئەوزەڵ کەن، وتیش: گرانی و ئیدارەکردن بەد و زیایبۊن شمارەی دانشتگەیل، رەوشەیل سەختیگ لەبان خەڵکەگە دروس کەێد، وئەوە لە ناڕەزایی و ژاوەژاو لەئاست ناوچەگە ئاشکرا بوود، هەکاتی ئەو خوەینشاندانەیلە ک دەسەڵاتەیل لە ئیران تا لوبنان لەرزان.
راپۆرتەگە لە کۆتایی قسەیلی وت" باوەت ئاڵشتبۊن کەشوهەوا تا رەسێدە خشتەیل کار نیشتمانی حکومەتەیل، زیان فرەیگ وەخوەی دۊنێد، و بەرزەوبۊن رخەیلە دروس کەێد، ئۆ شایەت ژاوەژاویگ پەیا بکەێد تا زیانەیل گەپیگ لەبان ناوچەیگ دروس بکەێد ک خوەی لەناو قەیرانەیل کۆمەڵایەتی و ئابووری و تونڕەوی و تیرۆر نوقم بۊە.