شەفەق نیوز - بەغدا/ دیمەشق/ ئەنقەرە/ تەهران

لە مەوقەی بنبەسی سیاسی، کە قەیرانە هەرێمایەتییەیل وەرد ئاڵووزییەیل ناوخۆ یەکەوگرنەو، نێچیروان بارزانی، سەرۆک هەرێم کوردستان، جویر یەکیگ لەو دەنگە کەمەیلە کە لە ژوورەیل بڕیاردان ئامادەن، دەرکەفێد. زیاتر لە دوو دەیە وە ئارامی لە ری گفتوگۆ دەر بەسیاگەیل و گردەوبوینەبە ئاڵووز ئامادەبوینیگ  چەسپیانە کە چەوەڕی نەکریا سەرکەفتنیگ بوون، بەڵام فرەجار وە یەکلاییکردن ناسک رەسینە پایان.

ئی رۆڵە لە سەختیەیل نەوڕیاسەو. لە گشت چرکەیگ کەفێدە فشارە ناوخۆییەیل و داوەزیان متمانە وە دامەزراوەیل و ناهاوسەنگی وەردەوامی پەیوەندییەیلی وەرد بەغدا و نائارامی لە هاوسای هەرێمایەت بویەو. یەیش هیشت وەردەوام وەشوین هاوسەنگییگ سەخت بگەردێد لە ناوەین  خوازین چاکسازی ناوخۆیی و مقیەتیکردن پێگەی دەرەکی خوەی جویر ئەکتەریگ باوەڕکریای لە ناوەین هیزە دژبەرەیل.

لە زیاتر لە بوونەیگ نێچیروان بارزانی وە ئاشکرا قەناعەت خوەی نشان داگە، ئەرا نموونە کە  هەڵوێست دوژمنکارانەی هەمیشەیی وەرانوەر بەغداد خزمەت وە بەرژەوەندییەیل کوردستان نیەکەێد. ئەو فامێد کە ململانێ وەرد حکومەت فیدراڵی، یا وەرد وڵاتەیل هاوسا، هەرگیز مدوویگ نەویە ئەرا دروسکردن بانانیگ ئارام ئەرا گەل کورد. بەڵکم فرەجار بویەسە زنجیرەیگ نووو کە ئیسە وە گوزەشتەو گریە دەێد و ریگریکردن لە دەرچگن لە کڕەیل قەیرانەیل کەێد.

ئی فامستنە نەکریا دروشم، بەڵکم بویە ئامادەبوینیگ سیاسی لە بنەمای کەمکردن گرژیەیل، نەک پەرەپیدانیان. لەبان پرسە دڕکدارەیل جویر نەفت و مووچە و خاکە جیناکۆکەیل، بارزانی وریا بویە کە ناکۆکی نەوودە دوژمنایەتی.

رێبازیگە کە بەغدا جویر هاوبەشیگ سەنگین دوینێد نەک نەیاریگ هەمیشەیی و هاوسای هەرێمایەتی جویر سەرچەوەیگ ئەرا هاوکیشە کە بایەسە ئیدارەبکرێد نەک بشکیەێد.

ناوبژیوان لە پڕۆسەی ئاشتی تورکیا و کورد

ساڵانیگ وەرجە ئەوەگ میدیایەیل دەسبکەن وە قسەکردن لەبان ئەگەر زنیەوکردن پڕۆسەی ئاشتی ناوەین تورکیا و پارت کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)، بارزانی وەرجەیە دەسکردوێد وە رۆڵیگ بیدەنگ لە پڕکردن بۆشایی ناوەین هەردوگلا. لەسەرەتای ساڵ 2022، وەگەرد پەرەسەنین قسەوباسەیل لە کیشانەوەی باڵ پەکەکە لە گۆڕەپان چەکداری، زانیاری لەبان رۆڵیگ سەرەکیی سەرۆک هەرێم کوردستان لە میوانداریکردن دانوسەنین ئاشکرا نەکریاس ناوەین نوێنەرەیل تورکیا و کورد لە هەولێر دەرکەفت.

وەگورەی ئەو دیپلۆماتکارە ئاگادارەیلە کە قسە ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز کردنە، بارزانی میوانداری خول قسەکردن ناسک کردگە، لەو ماوە تەقەلا داگە  قەناعەت وە پەکەکە بارێد کە چەک دی ئامرازیگ قایلکەر نییە و  بەرژەوەنیی گەل کورد لە تورکیاس کە لە ناو رژیمەو خەبات ئەرا مافەیل خوەی بکەێد نەک لە دەیشت رژیمەو.

ئی تەقەلایلە لەی دویایبە تاجیان سەرکەفتن بوی، هەناێ باڵ چەکدار پەکەکە لە مانگ ئایار گوزەشتە هەڵوەشانن خوەی راگەیان، گامیگ کە وە میژوویی باسی کریا. سەرچەوە کوردەیل تورکیا باس لەوە کردنە کە ئی گامە وەبی "گەرەنتی ئەخلاقی و سیاسی" روی نەیا، کە لەناوی نێچیروان بارزانی رۆڵ ناوەندی داشتیە.

"ئەو تەنیا ناوەنگیر نەوی، گەرەنتی بوی"، وەرپرسیگ وەرین کورد-تورک کە بەشدار دانوسەنین وەرین کردوێد، وەیجویرە باسی کرد.

لە بەغدا و هەولێر: هەڵدان گریە بومبیەیل

دویای هەڵوژاردن ساڵ ٢٠٢١ عراق، وڵاتەگە چگە ناو بۆشایی دەستوری و گڵووڵەی سیاسی کە زیاتر لە ساڵیگ کیشا. گشتی قسە کرد، گشتی هاوار کرد، بەڵام ئەوەگ وەڕاسی گام دانا نێچیروان بارزانی بوی. لە وەختیگ دەگمەن، شانوەشان موقتەدا سەدر سەرۆک شیعە و محمد حەلبوسی سەرۆک پەرلەمان لە شار نەجەف دەرکەفت، لە تەقەلایگ کۆتایی ئەرا دروسکردن حکومەتیگ عراقی لەناوزگ بەشەوبوین و لایەنگرە ناکۆکەیل.

هەرچەن ئەو تەقەلا ڕاستەوخۆ نەویە مدوو دروسکردن حکومەت، بەڵام وە قسەی وەرپرسەیل بەغدا، دەسوەردان بارزانی ریگری لە رمیان لەیەکفامستنە ناسکەیل کرد و زەمینەیگ ئەرا دانوسەنین دویایی دروس کرد، کە رەسیە لوتکە وە دروسکردن حکومەت ئیسە لە کۆتایی ساڵ 2022.

تەنانەت هیزەیل هەرێمییش کە خوەیان وە وەکارهاوردن عراق جویر مەیدانیگ ئەرا یەکلاییکردن هەشمارەیل داناوێن، دەسکردن وە سەیرکردن نێچیروان بارزانی جویر پیاوە کە توەنن دڵنیا وەپی بوون هەناێ دڵنیایی نەوی.

وەگەرد هاتن ساڵ ٢٠٢٥، قەیران ناوەین هەولێر و بەغدا پەرە سەن، ئیجا لەبان مووچەی فەرمانبەرەیل هەرێم، گرژیەیل بڵویزە کردن، و هیزە کوردییەیل هەڕەشەی کیشانەوە لە حکومەت فیدراڵی کردن. نێچیروان بارزانی لەجیای ئەوەگ خوەی بخەێدە ناو ئەو پەرەسەنینە، وەرپرسیاریەتی قەیرانەگە هەڵگرد، و خوەی وەرەو بەغدا چگ، هەڵگر کارنامەی دانوسەنینیگ بوی کە پەنج باوەت ناسک لەناوی بوین دیارترینیان هەناردەکردن نەفت و بودجە و خاکە جیناکۆکەیل بوی.

لە یەکیگ لە درویژترین دانیشتنەیل هاوپەیمان ئیدارەی دەوڵەت کە تا ئیسە وەخوەی دیە، بارزانی شانوەشان محمد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرەیل عراق و سەرکردەیل هیزەیل شیعە دانیشت و داوای چارەسەری هەمیشەیی کرد نەک "کار سیاسی وەختانە". وە قسەی سەرچەوەیگ ئاگادار، کە بارزانی وە یەکیگ لە سەرکردەیل شیعە وتگە "نیەخوازێد کوردستان جیاوە بوود؟ خو مدوویگ ئەرا مەنین وەپیمان بیەن".

دڵشاد شەهاب، قسەکەر سەرۆکایەتی هەرێم کوردستان ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: "سەرۆک هەرێم کوردستان ئەوە زانێد کە گفتوگۆ و لەیەکفامستن خاسترین ریە ئەرا چارەسەرکردن ناکۆکییەیل، یەیش ئەوەسە کە سەرۆک بارزانی لە چەن سەردانیگ ئەرا بەغدا، کە وەرد کەسایەتییە حکومی و حزبییەیل دانیشت، دووپات لەلی کرد، ئی رێبازە گشت پرسە گیرهاتگەیل گرێدەو، دەسەوەرکردن پابەندبوین وە دەستوور و مقیەتیکردن ماف هاووڵاتیەیل."

ناسنامەیەیگ کوڵبڕەو نیەود

عەلی حسێن فەیلی، ئەندام وەرین پەرلەمان کوردستان، کە لە چەن بوونەیگ یاوەر بارزانی بویە، ئویشێد: "سەرۆک نێچیروان بارزانی سیاسەتمەداریگ نییە کە لە ئۆردوگایگ دیاریکریای کوڵبڕەو بوود، یا وە هەڵوێستەیب لە رویوەڕویبوین ناسیاس، وتارە پراگماتیکەگەی و هەڵسوبنیشە هاوسەنگەیلی هیلێد زیاتر لە (پیاویگ ویرەدار) بوود نەک تەنیا سەرکردەی کڕ نوا. مقیەتی رووباریگ کرد کە هیشت بتوەنێد  چەن رۆڵیگ بڕانێد وەبی ئەوەگ کاریگەری سیاسی خوەی وەگەرد هیچ لایەنیگ لەدەس بەێد”.

ئویشێدیش: "هەرچەن خوەی کاریزماتیگ زاق و زەنگیگ لە وتار دەنگ بەرز نەیرێد، بەڵام بویینە سیاسییەگەی لە توانای کارکردنی لە ژیر سا و دروسکردن پەیوەندەیل دویرودرویژیگ وەرد هیزەیل هەرێمی و ناودەوڵەتی سەرچەوە گرێد، یەکیگ لە دەسکەفتە دیارەیلی ئاڵشتکردن هەولێر بوی لە شاریگەو کە لە جەنگەیل خاسەو بوود ئەرا ناوەندیگ سیاسی و گەشتیاری و ئابووریی گورج لە هەرێم و ناوچەگە، ژیرخانی گەشە کردگە، کەرت بازرگانییەگەی پەرە سەنیە، کە ژیرخانی گەشەسەن و بویە شوینیگ بیوەی ئەرا گردەوبوین دیپلۆماسییەیل و کۆڕبەندە ناودەوڵەتییەیل و رویداوە سیاسییە گەورەیل یەیش تەنیا دەرئەنجام پلاندانان شارەیل نەوی، بەڵکم نشاندانیگ بوی ئەرا پڕۆژەیگ کە تەقەلا دیاد هەولێر بکەێدە مۆدێلیگ ئارامی ئەگەری لە ژینگەیگ کە لەوەر قەیرانەیل خورمێدەو.

هەرێم لە ململانێ وەرد ئەوەکان رزگار بکە

هەناێ لەی دویاییە ناوچەگە کەفتە لە جەنگ  ناوەین ئیران و ئیسرائیل،  رخ ئەوە بوی کە هەرێم کوردستان جویر ناوچەی ترانزێت یا تووڵەسەنین وەکار باێد. ڕاپۆرتە ئیسرائیلییەیل باس وەئامانجگردن دامەزراوەیل ئیران کرد لە ئاسمان عراقەو و تەهرانیش لە وەرانوەر ئەوە هەڕەشەی پەلاماردان شوینەیلیگ لە هەولێر، بەڵام لە پشت پەردەوە نێچیروان بارزانی جویلە وە ئامارازەیل دیپلۆماسیی کردیاد.

وە هەماهەنگی وەرد هاوپەیمان ناودەوڵەتی فڕۆکەخانەی سەربازی هەریر بەساد و ریکارەیل ئەمنی سنوور خوەرهەڵات قایمتر کرد و تەنانەت پەیامیگ ئاشکرا ئەرا بالە ئۆپۆزسیۆنەیل ئیران لە کوردستان کلکرد و داوای وسانن هەر چالاکیگ کرد کە ئەو جەنگە بکەێدە دەرفەت.

ئاژانس تەسنیم ئیرانی کە نزیکە لە سوپای پاسداران، لە ڕاپۆرتیگ دەگمەن، دەسخوەشی لەو کارە بارزانیە کرد و وت: "دانایی بارزانی ئبران لە پەرەسەنین نەخوازیاگ دویرەو خست".

لەو چوارچیوە شەهاب ئوێشێد: "سەرۆک نێچیروان بارزانی هەمیشە دووپات لەوە کەێد کە بەرژەوەندییەیل عراق و هەرێم کوردستان لەوەسە دویر بکەفێد لە کێشەیل ناوچەگە، و عراق نەکیشنە ناو جەنگیگ کە زیان وە گەلەگەی بڕەسنێد، وە خەڵک هەرێم کوردستانیشەو. هەرلیوا، بڕوا دیریمن عراق و کوردستان بەشیگ نیین لە جەنگ هەرێمی، و بایەسە ئەو بیلایەنییە بمینێد، لێرەیش بەرژەوەنییەیلی هەن، ئەوەس کە سەرۆک هەرێم کوردستان وەپی رەفتار کرد لە جەنگ ئی دویاییە".

نێچیروان بارزانی فرە خوەشی لە قسەکردن وەرد میدیایەیل نیەتێد، و وە لێدوان تون یا بەشداریکردن لە مشتومڕ گشتی نەناسیاس، بەڵام گشت وەختیگ سیاسی ناوی کەفێدە نوا، نەک تەنیا جویر دروسکەر بڕیار بەڵکم جویر دروسکەر چارەسەری، یا جویر ئەوەگ سیاسەتمەداریگ دیار عراقی باسی کرد کە وت: جویر پیاییگ ئاگر کپەو کەێد، وەلێ لویلەی ئاو وەپی نییە، نەخشەی ریەگە هەڵگردیە.

"رۆڵیگ یەکلاییکەر" لە سوریا

هەناێ کە ئاڵشتکاریەیل هەرێمی زویوەزویەو بوین، و سیمای سوریایش ئامادەس ئەرا تیکەڵبوینیگ زیاتر لە ناوەین هیزە گورجەیل، نێچیروان بارزانی جویر بازیکەریگ وریا و لە خود وەختەگە کاریگەر دەرکەفێد، تەقەلا دەێد بۆشایی ناوەنگیری ناوەین لایەنە ناکۆکەیل پڕەو بکەێد، کە ئاسان نییە لەبان یەک مێز بنیشن.

ڕاپۆرتەیلیگ خوەرئاوایی، جویر سایت Middle East Eye وAl Monitor، ئاشکرای رۆڵ بارزانی کرد لە تەقەلای دروسکردن "چارەسەرییگ ناوڕاس"  ئەرا بانان کوردەیل سوریا، لە مەوقەیگ گرنگ و ناسک کە هەسەدە زوور و فشار زیاییگ لەلایەن رژیم سوریا وەخوەی دوینێد، کە یەک مانگ دەرفەت وەپی دا ئەرا تیکەڵبوین تەواوەتی لەناو رژیم نوو.

بەڵام لەوەیش گرنگتر ئەوەسە کە لە راپۆرت ئەمریکی ئەلمۆنیتۆر هاتگە، کە ڕاستەوخۆ کارەیل بارزانی وە تەقەلایل نزیککردن رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆمار تورکیا و مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هیزەیل هەسەدە گریەدا. لە راپۆرتەگە ئاشکرا کرد کە دویاترین گردەوبوین ناوەین تۆم باراک نوێنەر ئەمەریکا و عەبدی لە عەممان لە 19ی تەمموز ئەرێنیتر بویە لە چەو دانیشت وەرینیان لە دیمەشق، ئەوەیش دویای رویداوەیل سوەیدا، یەیش نشانەس ئەرا ئاڵشتبوین دەروینی ناودەوڵەتی وەرانەور داواکارییەیل کورد.

راپۆرتەگە لە زار سەرچەوەیلی نویساس "یەخەگە شکیاس" و تۆم باراک نەرمترەو بویە، یەیش لە ژیر رووشنایی ناوەنگیری ناڕاستەوخۆ لەلایەن سەرۆکایەتی بارزانی فامیمن.

ئی ناوەنگیرییە لە هیچ شوینیگەو نەهاتە دی: ئەو پەیوەندیی نزیکە کە سەرۆک هەرێم کوردستان لەماوەی ساڵەیل گوزەشتە وەرد ئەردۆغان دروسی کرد، هیشت رۆڵیگ بڕانێد لە سنووردارکردن هەڵکشان تورکیا لە باکووری سوریا، کە وەشیوەیگ کاریگەر بویەسە مدوو وسانن ئۆپەراسیۆنە سەربازییەیل وەبان هەسدە لە مانگی یەک ساڵ گوزەشتەو.

بارزانی، وەگورەی سەرچەوە ئاگادارەیل کە قسە ئەرا ئەلمۆنیتۆر کردنە، شایەت تەقەلای ئەوە بەێد واشنتن رازی بکەێد کە دیدگای ناوەندی سوریا کە سەرۆک ئەحمەد شەرع وەپی هویر کەێد دی وڵاتیگ ژیان نەیرێد لە کە وەدرویژایی کڕەیلی وە تائیفی و نەتەوەییەیل پارچە پارچە بویە، وەپێچەوانەی شکست پڕۆژەی فیدراڵی تەواو، و شایەت بارزانی زەمینەیگ ناوەند بسازێد لە بنەمای فۆرمیگ لامەرکەزی فراوانکریای وەبی ناویگ ئاشکرا، یەیش لە تەقەلایگ ئەرا دویرکەفتن لە جەنگ و دابینکردن چەتریگ هەماهەنگی ئەرا کورد لەناو دیمەن سوریا.

ئەوەگ بارزانی جیاواز کەێد وە قسەی شرۆڤەکارەیل، تەنیا چگن وەناو ئی باوەتە نییە، بەڵکم رێبازە هویردەگەیە، یەیش هیلێد زیاتر لە "پاسەوان هاوسەنگی هەرێمی" دەرکەفێد زیاتر نوێنەر نەتەوەیی لە ناوەین بەغدا و ئەنقەرە و تەهران و واشنتۆن، ئی پیاوە رکدارە لایەنیگ وەبان لایەنیگ ترا بەرز نەکریەێد، خوازێد هەرێم کوردستان لە چوارچیوەی دەوڵەت بمینێد، نەک لەڕوی زریانەیل بمێنێد.

لە وەختیگ کە جەنگ وە وەکالەت لە هەڵکشان بوی و ئەگەرەیل یەکلاییکردن لە داوەزیانە، ئەو جویر یەکیگ لەو کەمەیلە دەرکەفێد کە هیمان توەنێد وەرد گشتی دانیشێد و شوینەیلیگ ناوەین کڕە سوورەیل بسازێد.