شەفەق نیوز/ رووژ یەکشەممەی گوزەشتە، عراقیەیل وە دەنگ وەخوارکەفتن سێ فڕۆکەی بێفڕۆکەوان نەناسیای لە ناوچە جیاجیایەیل وڵات لە خەو هەڵسیان، دیارترینیان لە باشوور پارێزگای زیقار بوی، کە دەیان هاوڵاتی، جویر چشتیگ ئەڵاجەوی لە دەورگرد پارچە مووشەکەیل کەفتگ گردەو بوین.

یەیش یەکەم رویداویگ لەیجویرە نییە، فڕۆکەیل ئیسرائیل لە چەن رووژ گوزەشتە، چەن جاریگ وە ئاسمان ئاسمان عراقەو رەد بوین، ئەوەیش دویای قومیان جەنگ ئیسرائیل و ئیران. کە هیشت چەودیاریکەرەیل لە چوارچیوەی وەئامانجکردن وەردەوام ئیسرائیل ئەرا کۆمار ئیسلامی ئیران، پیرووزی ئاسمانی عراق بشکنێد.

لەوەر رووشنایی ئی هەڵکشانە، حکومەت عراق بڕیگ رێوشوێن جیوەجی کرد کە وە "فەرمی" باسی کردن، لەوانە توومارکردن سکاڵای فەرمی لەلای ئەمریکا و ئەنجومەن ئاسایش ناودەوڵەتی لە 13ی ئی مانگە توومار کرد، داوا كرد ریکارەیل یەکلاییکەر جیوەجی بکەن تا ئیسرائیل ناچار بکەن واز لە پێشێلکردن ئاسمان عراق بارێد و رێز لە سەروەری عراق بگرێد.

لە بەیاننامەیگ فەرمی، سەباح ئەلنۆمان، قسەکەر فەرماندەی گشتیی هیزە چەکدارەیل ئاشکرا کرد کە "حکومەت عراق رەتکردن رەهای خوەی لە وەکارهاوردن ئاسمان وڵاتەگەی ئەرا پەلامار سەربازی لەلایەن قەوارەی زایۆنیستی دژ وە ئیران یا وڵاتەیل هاوسا دووپات کەێد". دووپاتیش کرد کە عراق لە روی دەستوورییەو پابەندە وە سیاسەتی هاوسایەتی خاس و وەکارهاوردن زەوی و توانایەیل و ئاوەیلی ئەرا هەر دەسدرویژییگ دەرەکی رەتکەێد.

ئەلنۆمان داوا لە ئەمریکا کرد، وەکورەی رێککەفتنە ئەنجامدریاگەیل و نۆرمەیل ناودەوڵەتی، وەرپرسیارێتی خوی بگرێد ئەرا ریگریکردن لە دووارەبوین ئەو پێشێلکارییەیلە. دووپاتیش کرد، حکومەت وەدویاچگن ئەرا ئەو کارەیل "نایاساییە" وەرد لایەنە ناودەوڵەتییە پەیوەندیدارەیل کەێد، کە نوێنەرایەتی پێشێلکارییگ ئاشکرای سەروەری عراق و هەڕەشەن وەبان سەقامگیری ناوچەگە.

"سکاڵا" دیپلۆماسی و چالاککردن وەرگری ئاسمانی

لەلای خوەییش، کەریم علێوی محمەداوی سەرۆک دەسەی ئاسایش و وەرگریی پەرلەمان، ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز دووپات کردە کە "عراق ری دیپلۆماسی و یاسایی گرد وە پێشکەشکردن سکاڵای فەرمی ئورا ئەنجومەن ئاسایش ناودەوڵەتی دژ پێشێلکارییە ئاسمانییەیل ئیسرائیل".

وتیش: "عراق ری وە وەکارهاوردن خاک و ئاسمان وڵاتەگەی نیەێد ئەرا پەلاماردان وڵاتەیل هاوسا"، وتیش: "ئەوەگ رویدا پێشێلکردن ئاشکراس ئەرا نۆرمەیل نادەوڵەتی و دەسدرویژیکردنە وەبان سەروەری دەوڵەتیگ سەروەخوەی".

ئاشکرا کرد کە "سکاڵاگە ئەمریکایش گردەو، وە لەوەرچەوگردن ئەوەگ هاوپەیمان نێودەوڵەتی سەرکردایەتی کەێد و پابەندە وە رێککەفتن چوارچیوەی ئەمنی وەرد بەغدا، پابەندی کەێد وە ریگریکردن لەو جویرە پێشێلکارییەیلە لەلایەن ئیسرائیلەو"، داوایش کرد "پەرەپیدان سیستم وەرگری ئاسمانی عراق و فراوانکردن بنکەی چەکداری سوپا وە تایبەتی لە چەک ئاسمانی، ئەرا دڵنیابوین لە مقیەتیکردن ئاسمانی عراق لە هەر پێشێلکارییگ بانان".

وەگەرد پێشکەشکردن سکاڵاگە، حکومەت عراق ئەو ریکارەیل "پراکتیکییە" ئاشکرا نەکرد کە باس جیوەجیکردن ریگریکردن لە دووارەبوین ئەو جویرە پێشێلکارییلە، یەیش گومان لای چەودیاریکەرەیل لەسەر جددیەت ئەو گامەیلە دروسکردگە.

عراق پاوەنی کریاس 

لەی چوارچیوە، شرۆڤەکار سیاسی عادل مانع ئویشێد: عراق لە راسی خاوەن ریکارەیل ریگریکردن ڕاستەوخۆ نییە بیجگە لە وەکارهاوردن سیستەم وەرگری خوەی، چشتیگ کە "واشنتۆن ری وەپی نەیاس وەرانوەر ئیسرائیل هاوپەیمانی".

مانع لە چەوپیکەفتنیگ وەرد ئاژانس شەفەق نیوز وت: هاوردەکردن سیستەم وەرگری پیشکەفتگ لە رووسیایشەو رویوەڕوی دژایەتییگ ئەمریکا بوود.

وتیش: "عراق خاوەن توانای تاکتیکییە لەبان زەوی کە شایستەی رویوەڕویبوین زەمینییە، بەڵام توانا ئاسمانییەیلی وە لاوازی مەنیەسەو، یەیش بەرزکردن و قایمکردن ئی بەرە خوازێد وە مووشەک پێدیشکەفگ و سیستەم ەرگری ئاسمانی کاریگەر".

وەرجەیە وەزارەت وەرگری عراق واژووکردن گرێبەسییگ وەرد کۆمپانیایگ کۆریای باشوور راگەیان ئەرا دابینکردن سیستم پیشکەفتگ چیۆنگۆنگ-2 ئەرا عراق، کە پاترییگ وەرگری ئاسمانی مەودای مامناوەندە و لە چوار ئامێر وەشانن دروس کریاس کە هەریەکەیان هەشت لویلەی وەشیان هەڵگرن، وەرد راداریگ پیشکەفگ و ناوەندیگ فەرماندەیی.

وەگەرد گرنگی ئی گرێبەسە، وە قسەی پسپۆڕەیل؛ تا ئیسە ئەو سیستەمە لە مەیدانگە وەکار نەهاوریاس.

ئەنجومەن ئاسایش و کاریگەری ئەمریکا

لای خوەییش عەدنان کینانی شارەزای بوار ئەمنی نووڕێد کە ئەمریکا ئەو وڵاتەسە کە ری وە فڕۆکە ئیسرائیلییەیل داگە کە ئاسمان عراق وەکار بارن تا ئیران بکەنە ئامانج، وتیش: واشنتۆن وەشیوەیگ کاریگەر زاڵە وەبان ئاسمان عراق وە پێشێلکردن ئاشکرای رێککەفتنە ناودەوڵەتییەیل.

کینانی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: ئەنجومەن ئاسایش ئیدانەی ئیسرائیل نیەکەێد، نە لەبان دەسدرویژیەیلی وەبان غەززە و لوبنان، نەیش لەبان پێشێلکردن ئاسمان عراقەو، دیاری کرد کە ئی ئەنجومەنە وە تەواوی ملکەچ ئیرادەی ئەمریکاس.

ئەو سکاڵای عراقە وە "تەنیا رێکاریگ ڕۆتینی و دویکەڵی" وەسف کرد، داوای ریگریکردن کردەیی لەبان زەوی کرد لە وە وەکارهاوردن سیستەم وەرگری ئاسمانی  وەردەس.

سەرچەوەیل ئەمنی وتن: دەنگ تەقینەوەیل ئی دویاییە لە بەغدا و چەن پارێزگایگ ترەک ژنەفیاس، لە ئەنجام پێشێلکردن ئاسمان عراق ویلایەن فڕۆکەیل ئیسرائیل بوی.

سکاڵاگە یاساییە

تالیب محمد کەریم فەیلی توێژەر لە کاروبار ناودەوڵەتی دووپات کرد کە عراق ماف یاسایی دیرێد سکاڵا لەلای ئەنجومەن ئاسایشی ناودەوڵەتی توومار بکەێد، وە لەوەرچەوگردن ئەوە کە هەر پەلاماریگ ئاسمانی پێشێلکردن سەروەری وڵاتەگەی و پەیڕەو ناوخۆی یاسا ناودەوڵەتییەیل.

بەڵام وتیش: "ئەنجومەن ئاسایش خاوەن ئەو ئامرازە سەربازییەیلە نییە ئەرا ڕێگریکردن لەو جویرە پێشێلکاریە، فرەجار رازییە وە دەرکردن بەیاننامەی ئیدانەکردن یا راسپاردە و لە خاسترین جار هاتێ سزای بچەسپنێد".

 فەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: "عراق وەدەس لاوازییگ وەرچەو ناڵێد لە چەودیاریکردن ئاسمان خوەی لەوەر سنوورداربوین توانایەیل رادار و تووڕ ئاگادارکردن وەرجەوەختە، بەڵام لە خود وەختیش توانای جیوەجیکردن ریکارەیل پراکتیکی رێژەیی دیرێد، دیارترینیان قایمکردن هەماهەنگی هەواڵگری وەرد وڵاتەیل هاوسا، گورجکردن رادارەیل، و نووەوکردن سیستەم وەرگری ئاسمانی، بیجگە لە تەقەلا دیپلۆماسییەیل ئەرا وەدەسهاوردن پشتیوانی ناودەوڵەتی ئەرا سنووردارکردن چالاکییەیلی ئیسرائیل”.

جی باسە کە سەرچەوەیگ ئەمنی ئاژانس شەفەق نیوز ئاگادار کرد کە وەرگری ئاسمانی لە نزیک کێڵگەیگ نەفت باشوور عراق جیگیر کریاس، هاووەختە وەرد جەنگ ناوچەگە.

ئەو سەرچەوە وتیش: دەسەڵاتدارەیل ئەمنی عراق سیستم دژە فڕۆکە لە کێڵگەی نەفت بزرکان لە پارێزگای میسان لە باشوور عراق جبگیرکردنە، جویر ریکاریگ مقیەتبوین لە ژیر رووشنایی جەنگ ئیسەی ناوچەگە.

جی باسە کە کە جەنگ ناوەین ئیسرائیل و ئیران لە دویای ١٣ی حوزەیران ٢٠٢٥ەو وەشیوەیگ وەرچەو پەرە سەندیە، هەناێ ئیسرائیل پەلامار وگورزەیل لەناکاوی دەسوەپی کرد و شوینەیل ناو خاک ئیران کردە ئامانجڕ تەهران هەر لەو شەوە وە زنجیرەیگ پەلامار مووشەکیی تون وەڵامی دادەو کە یە چوار  رووژ یەک لە دویای یەکە "وەردەوام بویە، و دامەزراوە سەربازییەیل ناو ئیسرائیل کردە ئامانج.

ئی پەلامارەیل دوو لایەنە دەیان گیان مرۆیی و زیان مادد لەلییان بوودەو، کە نیگەرانی نتودەوڵەتی و ناوچەیی لەلی کەفتەو، لە وەختیگ لەکاتێکدایە هوشداری دریەێد لە ئەگەر جەنگ فراوانتر کە هەڕەشە لە ئاسایش و سەقامگیری ناوچەگە بکەێد.