شەفەق نيوز- بەغداد/ هەولێر/ سلێمانی/ بەسرە 

لەناو یەکیگ لە گەڕەکەیل بەغدای پایتەخت، (عەبیر) لە نوای ئاوفرووشیگ وسیا تا بوتڵیگ ئاو بویچگ ئەرا دویەتەی لسینێۆ، 500 دينار دا، کە نزیکەی 35 سەنت کەێد، و وەهەناسیگەو وت: "لە سلێمانی دوو بوتڵ وەی نرخە سەنیایمن." زەردەخەنەی تاڵیگ لە رویەو دیار دا، وەختیگ هویر وەو کرا ماڵ نووە کرد کە خاوەن ماڵەگە لەلی داوای کەێد، 900 دۆلار لە مانگیگ، کە ئەو پویلە فرە لە توانای زیاترە، و هیلێد هویرەو بکەێد کە بارکردن ئەرا ماڵیگ گەورەتر خەویگ دویرە.

چیرووک عەبیر چشتیگ جیاواز نییە، وەلێ زیان هەزاران خیزان لە بەغداد کوڵبڕەو کەێد، کە رووژانە سەریان دەێد لە دیوار نرخ، کە هەر لە ئاسانترین چشت، بوتڵیگ ئاو، یا کرای تەکسی، تا ئەو ماڵەیلە کە وە مەلیۆنا دۆلار فرووشیەن، پایتەخت بویە شاریگ کە بار دانیشتگەیلی سەنگینەو کەێد، و داهاتیان بەێد.

 بازاڕەیل پڕ لە مەردم و پڕ لە چشتەیل، وەلێ شاریگ کە ژیان لەناوی ئاسان نییە، نرخەیل لە گرانی فرە لە ناوچەیل گەشتوگوزاری ئەوبانترە، لە خوەراکەیل زویوەزوی تا شوقەی نیشتەجییوین، هەر چشتیگ و هەر خزمەتگوزارییگ نزیکە لە دوو ئەوەنەی شاریگ ترەک.

 لەبان کاغەز، بەغداد پایتەخت ئیداریە و ناوەندی دامودەزگایەیل دەوڵەتە، و شوین یەکەوگردن گەورە بازرگانەیلە، وەلێ چشتیگ ترەک هەس، کە رەسیەسە پەنام فرەیگ لە ئەنجام تووڕیگ لە زەفتکردن و گەندەڵی و داواکاری هەڕەمەکی.

 وەرانەور ئەوە، شارەیلیگ جویر هەولێر یا سلێمانی لە هەرێم کوردستان، کە شوینەیل گەشتوگوزاریین وە سروشت خوەیانەو، یا جویر بەسرە کە وە نەفت دەوڵەمەنە، هیمان خەرجیان کەمترە لە پایتەخت.

خەرجەیلیگ نادیار 

هەناێ لە عراقیەیل پرسیەێد لە مدووەیل گرانی لە بەغدا وەچەو ئەو شارەیل ترەک، پسپۆڕەیل ئویشن: کارەگە لە نمایشکاری و داواکاری دەرچوود تا رەسێدە قەوارەی ئابووری ناڕێکیگ.

 نەبیل نەجار ئەلعەلی پسپۆڕ ئابووری لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز کیچەڵەگە کەێدە چەن بەشیگ: رەسانن هەر چشتیگ ئەرا ناو بەغداد خەرجیگ زیاتر خەێدە بان بازرگان، لە کرا ماشین دەسوەپی کەێد تا رەسێدە باجەیل نافەرمی، و نەوین هاوماڵیکردن و زەفتکردن چشتەیلیگ لەلایەن شمارەی کەمیگ لە بازرگانەیل بارەگە زیایەو کەێد.

 وتیش: بەغداد بیجگە لەوە کە ناوەند بڕیار سیاسیە، بویە ژینگەی کە لە گشت چشتیگ گرانە، کرانشینی، کرادەس، خەرج بارکردن کە لەوەر قەرەباڵغ رووژانە گرانەو بوی.

وەلێ بارە قورسەگە، وەقسەی ئەلعەلی، کەفتیەسە گەندەڵی، هاوردەکارەیل تویش ریگریکردن تیەن تا چشتەیلیان رەد بکەن کە بایەسە پویل بیەن یا بچن مووڵەت فەرمی بارن، و ئی خەرجەیل نادیارە لە پایان لە گیرفان هاوڵاتی دەرچن.

ئویشێد: لە تورکیا کۆمپانیایلەیل گەورە جویر PTT (رەسانن) لەناو شارە گەورەیل وەیەکەو بەسن، و خەرج بارکردن کەمەو کەن، و لە عراق سیستمیگ لۆجیکی کارا نییە، کە هەرلە بارکردن چشتەیل گرانترەو بوون.

وەلێ جیاوازیەگە تەنیا لەلای بارکردن چشتەیل نییە، کە هەرێم کوردستان، هەرچەن ئاسانکاری گومرگی دیرێد، و ئەرا بازرگانیکردن وازە، ئەویش کەفێدە وەر گیچەڵیگ ئابووری.

دیاری کەێد کە هەرێم کوردستان ئاسانکاری گومرگی فراوانیگ دیرێد، کە هیشت بوودە پیشەنگی لە بازرگانی، وەلێ چەن چشتیگ، وەتایبەت تەکنەلۆژیا و کەرستەیل ماشین وە نزیکەی 30% لە بەغداد گرانترەو بوین.

ئەوەیش چوودەو ئەرا سەکوو بانک ناوەندی لە سپۆنسەرکردن بازرگانی وە دۆلار، لە وەختیگ بازرگانەیل بەغداد سوود لە نرخ فەرمی لە سەکووەگە گردن، فرە لە بازرگانەیل هەرێم کوردستان بەوە بیبەش بوین، چوینکە بانکەیل حکومەتی نییە، کە ناچار بوین دۆلار لە بازاڕ بسینن، ئەراوە نرخ هاوردە و نرخ کۆتایی گرانەو بوی.

 وەیجویرە شارەیلیگ جویر سلێمانی کەفتنە ئەو چەوچەوەی ئابووریە، کە بازاڕەیل فرەتر ئازادن، وەلێ لە چەن جییگ نرخەیل گرانە.

جیاوازەیل وە شمارە

هویردەکاریەیل بویچکیش جیاوازی ناوەین شارەیل عراق ئاشکرا کەن.

لە بەغدا ئەرا نموونە، بوتڵ ئاویگ بەیچگ (250 مل) وە500 دينار، نزیکەی نحو 35 سەنت فرووشیەێد،  و لە  كوردستان یا بەسرە البصرة، دوو بوتڵ وە 250 دينار  (13 سەنت) فرووشیەێد.

گەڕاژیگ ئەرا وسانن ماشین لە پایتەخت رەسێدە 5000 دينار (3.5 دۆلار)، لە وەختیگ لە هەرێم کوردستان یا لە باشوور 1500 دينارە (یەک دۆلار).

کرانشینی، بەغداد لە گشت شارەیل خوەرھەڵات ناوڕاس گرانترە، کە لە عەممان پایتەخت ئوردن، کە وە گرانی خەرجی ناسیاس، ها ناوەین 200 و400 دۆلار، لە وەختیگ لە بەغداد ماڵیگ بویچگ لە 800 دۆلار کەمتر نییە، وەرانوەر ئەوە، کرانشینی لە سلێمانی و هەولێر و باشوور ها ناوەین 150 و250 دۆلار.

لە هامشوو، کرای تەکسی لە سلێمانی لە 3 دۆلار زیاتر نییەر کە لە بەغداد رەسێد ئەرا  10 دۆلار یا زیاتر، لەوەر قەرەباڵغی و سزەمەنی.

یەی لتر بەنزین لە کوردستان رەسێدە 90 سەنت، کە فرە نزیکە لە نرخەگەی لەناو ئوردن، لە وەختیگ لە بەغداد کەمترە لە نیم دۆلار.

ئی جیاوازەیلە تەنیا نشان جیاوازی خەرج ژیان نیەن، وەلێ نشان نەوین سیاسەت نرخدانان نیشتمانی یەکسان دەن کە هاوسەنگی بکەێد ناوەین داهات و خەرجکردن لە شارەیل عراق.

داهات بەرز و ژیانیگ بارسەنگین

پسپۆر ئابووری سەفوان قوسەی ئویشێد: بەرزەوبوین نرخەیل لە بەغداد پەیوەندی وەڕیژەی بەرزترین داهات وەرانوەر ئەو پارێزگایەیل دیرێد، کە لە بەغداد چینەیل کۆمەڵایەتی جیاوازیگ هەس، و داهات خیزانەیل بەرزترە، و ئی کارە توانای سەنین بەرزەو کرد.

سەفوان لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: ئی بەرزی ریژەییە، لەبان خوەشگوزەرانی مەردم نەهاتەو، وەلێ پەنامیگ گەورەتر لە ژیانگوزەرانی دروس کرد، و پێشنیار کرد بازاڕەیلیگ دروس بوون کە باشوور و کوردستان وەیەکەو بوەسێدر و ری وە ئازادی هاتن و چگن چشتەیل بیریەێد تا جیاوازیەیل نرخ کەمەو بوون، وەگەرد کیشان نەخشەی دیاریگ ئەرا دووارە بەشەوکردن داهات وە سیاسەتەیل خەرجیگ یەکسانی.

لەلای خوەییش، پسپۆڕ موستەفا فەرەج دیاری کەێد کە پایتەختەیل هەمیشە گرانترن، وەلێ بەغداد باریگ زیاتر هەڵگرێد لەوەر لاوازی ژیرخانەیل و خەرج لەبان ئاسایش و وزە.

وتیش: بویین چینیگ لە بازرگانەیل و خاوەن داهاتە بەرزەیل بازاڕ گرانترەو کەێد، لە وەختیگ توانای سەنین چین ناوڕاس رووژ دویای رووژ داوەزێد.

لە وەختیگ نرخ ماڵیگ تەواوەتی لە هەولێر یا سلێمانی رەسێد ئەرا نزیکەی 100 هەزار دۆلار، و لە گەرگڕەکە میللیەیل کەمتر لەیە، نرخ لە بەغداد ئەرا زیاتر لە یەک ملیۆن دۆلار لە بڕیگ لە گەڕەکەیل باز دەێد.

خانمە ئەندازیار کیتبە محمد، خاوەن کۆمپانیای بیناسازی ئویشێد: قەیران لە کەمی نمایشکریای و زیایبوین داواکاری دەسوەپی کەێد.

بەرهەمهاوردن لە عەقاری بویە پەناگەی ئارامیگ لە عراقڕ وەگەرد داوەزیان نرخ دینار وەرانەور دۆلار، نرخەیل وەشیوەیگ بیوینە بەرزەو بوین.

کیتبە خان لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: فرە لە گەندەڵەیل پویلیان خەنە ناو عەقار ئەرا شووردن پویل، کە پویل ناشەرعی خەێدە ناو بازاڕ و نرخەیل گرانەو کەێد.

لە بەشیگ لە گەڕەکە ئاست بەرزەیل بەغدا، نرخ یەی متر رەسێدە ناوەین 3500 و14 هەزار دۆلار، کە ئی شمارەیلە هاوماڵی وەگەرد گرانترین شارەیل هەرێم و جیهانیش کەن، وەبی ژیرخانەیل خاسیگ تا بوونە دەسپیچگ ئەو گرانیە.

شەو هات، عەبیر وەرە ماڵ خوەی گلەو خوەێد، و کیسەی سەوزەمەنی بویچکیگ هەڵگردگە، و نووڕێدە زاڕوویەیلی و ئویشێد: گشت چشتیگ گرانترەو بوی، ئاوەگەیش گرانە.