شەفەق نیوز/ ماڵپەڕ «میدڵ ئێست ئای» بەریتانی رووشنایی خستە بان کارەساتە گوماکریایەگە ئەرا ژنەیلیگ تورکمان، و وت: وەرانوەر ئەوە تەقەلاگان ئەرا ئازادکردن ژنە ئەیزیدیەگان و ئەو مناڵەیلە ک ریخریاگ داعش رفانەیان پشتگیری و گرنگی ناودەوڵەتییگ وەخوەی دی، و یەکیگ لە خانمە خەباتکارەگان خەڵات نۆبڵ ئەرا ئاشتی هاوەردە دەس.
ژنەیل رفیاگ شیعه
ماڵپەڕە بەریتانیاییەگە دیاری کرد ک سەدان لە ژنەیل تورکمان شیعە، هەمیش لە ساڵ ٢٠١٤ کەفتنە وەر رفانن، و لە ئازدی بیبه‌ش كریان له ئەنجام سزادان ، و زیانیان لەوەر بیدەنگی ورەتکردن سەرکردەیل مەزهەبەگەیان شاریاوە، وەگورەی قسەیل وەرپرسەیل عراقی وەچالاکوانەیل لە رێکخراوەیل ماف مرۆڤ ناودەوڵەتی.
ماڵپەڕەگە ئاماژە کرد ک ئەو پەلامارە خوینینە ک لە ئاب ٢٠١٤ لە باشور خوەرئاوای عراق بوی، هەمیشە باس وە جینۆسایدکردن ئەیزیدیەگان کریەێد، ک نزیکەی ٣ هەزار ئەیزیدی بوینە قوربانیی و دەور ٧ هەزار لەلیان رفیا، وەلی لەناو ئی تاوانەیلە، کەم جار ئاماژە ئەرا سەدان لە ژنە تورکمانیەكان کریەێد ک هەمیش کەفتنە وەر رفانن.
ماڵپەڕەگە ئاماژە کرد ک فرەیان لە شیعەی شار تەلەعفەر بوین ک زۆرینەی تورکمان هالە ناوی، ک دویای داگیرکردن تەلەعفەر لەلایەن داعش، پەنا وە شەنگال بردن، ودویای ئەوە هەنای داعش رەسیە شەنگال، لەورا دەسوەسەر کریان.
وتیش؛ فەرە لەلیان لە لیستەیل بیسەروشوونەگان تۆمار نەکریانە، وەگورەی قسەیل ورپرس و چالاکوانەیلیگ ئەرا «میدڵ ئێست ئای»، و هیچ تەقەلایلیگ فەرمی یا نا حکومەتی ئەرا ئاشکراکردن چارەنووسیان و هاوردنەوەیان ئەرا ماڵەیل خوەیان نەکریاگە، هەرچەن زانیاریەیلیگ هەس باس کەن ک خوەیان هانە ناو کامپەیلیگ وە سەرپەرشتیاریی هێزەیل تورکی و کوردی لە سوریا.
هایمان رەمزی خانمە وەرپرس رێکخراو «تولای ئەرا باوەتە تورکمانیەكان» وت: لە روی یاساییەو ژنە رفیایەگان دیار نیین، یا لەلای خیزانەیلیان وە کوشیاگ وەقەڵەم دریانە، یا هەر وە ئاسایی دیاریان نییە، وتیش؛ پیاوەگان لە خیزانەیل ئەو ژنەیلە، رازی نیین ئاشکرا بکەن ک یەکیگ لە دوێەتەیلیان رفیاگە.
لە سای بیدەنگیەگە، باوەت ژنە رفیایەگان دویای وەسەرچگن وەختیگ کەفتە دەر.
هایمان رەمزی وتیش؛ لە ماوەی ساڵەكان وه‌رین، لەبان ئی باوەتە کار کردیمن، و وەناوەختی زانستیمن ک لەێرا و لەورا ژنەیلیگ رفیاگ هەس، هەنای شناسیگ و ناشناسیگ باس لەوە کرد، و وتیش؛ بنەماڵەیل ژنەكان نێخوازن ئاشکرای ئەوە بکەن ک لەلایەن داعش رفیانە، و هەنای ئووشیمن ک زانیاریەیلیگ وە رفانن یەکیگ لە ژنەیلیان کەفتگەسە دەسمان، هەڕەشەیلیگ وەکوشتن لەلایەن بەشیگیان وەرگریمن.
ژمارەیگ نەزانریاگ
ماڵپەڕە بەریتانیاییەگە وت؛ زانستن ژمارە راسیەگە ئەرا ژنە رفیایە تورکمانەكان نزیک مەحاڵە، لەوەر ئەو رەتکردنە لەلایەن خیزانەگان، و وەپشتگووشخستن لەلایەن پیاوەگان لە کۆمەڵگاگە، و بیدەنگی دامەزراوەیل دەوڵەتەگە و هێزە ئاینیەكان و هێزەیل سیاسی شیعە وچالاکوانەیل لە ماف مرۆڤ وتن ک خوەیان پەک هەر تەقەلایگ ئەرا رزگارکرن ئەو ژنەیلە و هاوردەنەویان خستن.
کۆمەڵەیل دادگایی ئەرا ماڵپەڕە بەریتانیاییەگە وتن: ٥٤٠ کەس بیسەروشوون لە تەلەعفەر هەس، ١٢٥ ژن هاناویان، داعش ٢٢ لەلیان لە ناوەندیگ ئەرا یەتیمەكان لە مووسڵ گیر هاورد، و هەنای هێزە عراقیەگان چگنە ناو شارەگە رزگاریان کردن.
بەڵکم رێکخراوەیل دادگایی و هاوبەشە ناوخۆییەگانیان ک ئەرا هاوردنەوەی ئاوارەگان لە باوەت تەلەعفەر کار کەن وتن؛ گشت ژمارەی بیسەرەوشوونەیل هالە نزیکەی ١٢٠٠ کەس، ٦٠٠ ژن هاناویان، ١٤٠ لەلیان ئازاد کریانە، و فرەگەیان وە تەقەلایلیگ تاکانە لەلایەن خیزانەیلیان ک پویل رەساننە چەکدارەگان، لە ری کەسەیلیگ کار لەی دەسوەردانە کەن ئەرا ئازادکردن ژنە ئەیزیدیەگان لەلایەن داعش لە سوریا.
رسواییگە ئاشکرا نێکریەێد
نەوال کراوی ک ناوەند عراقی ئەرا مافەیل ژن و مناڵ وەڕیەو بەێد، وت: فرەی ژمارە ئاشکراکریایەكان راس نیبن، فرەی له هووزەیل نێخوازن رفانن دوێەتەیلیان وەفەرمی تۆمار بكەن، کارەگە وە رسوایی دانەن، ئەراوە رازی نیین ئاشکرای بکەن.
وتیش؛ فرە له ژنەیل رفیای لێکۆڵینەوە دەربارەیان نەکریا، و کەسیش باسیان نەکرد، ئەراوە هیچ تەقەلایلیگ حکومەتی یا ناودەوڵەتی یا مەدەنی ئەرا هاوردنەوەیان نەوی.
ماڵپەڕەگە ئاماژە کەێد ک مەزەنەیلیگ حكومه‌تی و عراقی و پەرلەمانی هەس باس ٤٥ ژن تورکمان بیسەروشوون کەن، و مەزەنەی باویگ هەس ک وەرەو سوریا و تورکیا و چەن دەوڵەتیگ خەلیجی بریانە.
لە سوریا، مەزەنە کریەێد ک خوەیان هانە ناو کامپەیلیگ لە ره‌قە و دێر زۆر و حەسەکە و عزاز ک هێزەیل قەسەدە سەرپەرشتیارییان کەن، و ژنەیلیگ لەلیان تەقەلای واین لە سنوورەگە وەرەو تورکیا دان، و دەسگیر کریان و خریانە زیندان عەفرین.
رەتکردن و وەپشتگووشخستن
چالاکوانەیل مەدەنی و وەرپرسەیلیگ ئەرا ماڵپەڕە بەریتانیاییەگە وتن: ئەو رەتکردن و وەپشتگووشخستنە وەرانوەر چارەنووس ئەو ژنەیلە، تەقەلایلیگ لەلایەن کۆمەڵگای پیاوسالاری و هووزانە دروس کەێد ئەرا بیباکی و ناچار نه‌بوین ئەرا رەفتارکردن وەگەرد ئەنجامەكان، و ئەوانە هەست وە رسوایی وشەرم کەن، و زانن ک داعش خراوی وەگەرد ئەو ژنەیلە کردگە و توانای هەڵگردن ئەوە و گوزرانکردن وەگەرد ئەو راسیە نەیرن.
پەرلەمانتارەیلیگ ئەرا ماڵپەڕە بەریتانیاییەگە وتن: هێزەیلیگ شیعە رکدار بوین ک باوەت ژنە تورکمانە شیعەكان بکەنە تەنیا بەش بویچگیگ لە جینۆسایدکردن ئەیزیدیەكان، و وەشیوەیگ جیا، رووشنایی نەخستنە بان زیانیان.