شەفەق نیوز/ ئیزگەی نیشتمانی گشتی ئەمریکا "ئێن بی ئار" هوشداری دا ک داگیرکردن رووسیا ئەرا ئۆکرانیا شایەت ئاژاوەیگ لەناو ئەو دەوڵەتەیلە دروس بکەێد ک لە خوەرهەڵات ناوڕاس هاوردەی گەنم کەن، عراقیش هاناویان،  و هەمیش پەیمانگای خوەرهەڵات ناوڕاس ئەرا توێژینەوە زاڵەی لە قەیران رخبەریگ چوود ک ئەوەسا دەێد لە بڕیگ لەو دەوڵەتەیلە ک پشتیان وە گەنم رووسیا و ئۆکرانیا بەسانە.       

وەگورەی ڕاپۆرتە ئەمریکیەگە ک ئاژانس شەفەق نیوز وەرگیڕانی کرد؛ مەزەنەیل وەزارەت کشتوکاڵی ئەمریکا لەباوەت ساڵ گوزەشتە، نشان دەێد ک خوەرهەڵات ناوڕاس، هاوردەی زیاتر لە ٣٦ مەلیۆن تەن گەنم کردگە، و فرەی ئەو بارەیلە لە رووسیا و ئۆکرانیا هاتنە، و پشتبەسان دەوڵەتەیل ناوچەگە وە تۊم دەیشتەکی هالە بەرزەوبۊن.      

عراق و ئیران        

راپۆرتەگە باس ئەوە کرد ک وەزارەت کشتوکاڵی ئەمریکا مەزەنەی دووقاتبۊن هاوردەی عراق و سوریا و ئیران ئەرا ئی ساڵە کەێد، ئەوەیش لەوەر ئەو هشکەساڵیە ک بەرهەم ناو ئی دەوڵەتەیلە کەمەو کەێد.       

دۊای دەسنشانکردن راپۆرتەگە ئەرا ئەوە ک نان چشتیگ سەرەکیە لە سیستەم خوەراک ئەرا میسریەیلە، ک وەنان ئۊشن (عیش) واتە (ژیان)، و دیاری کرد ک وە دووقات جەهان نان خوەن، و زیاتر لە هەر دەوڵەتیگ لە جهان هاوردەی گەنم کەن.  

وتیش: ٨٥% لە هاوردەیل وڵات میسر لە گەنمە، سەرچەوەگەی ها لە رووسیا و ئۆکرانیا.       راپۆرتەگە وتیش: موستەفا مەدبولی سەرۆک حکومەت میسر داوای دانیشتنیگ تایبەت ئەرا ئەنجومەن وەزیرەیل کرد، وەخاتر دیاریکردن شیوەی کاریگەری داگیرکردن رووسی لەبان داهاتەیل ئارد و گرانی لە وڵات میسر، ک خوەی خاوەن فرەترین هەژمار دانشتگەیلە لەناو دەوڵەتە عەرەوەیلە.     

راپۆرتەگە هەمیش وت: فرە لە دەوڵەتەیل ناوچەگە هەکاتی میسر هووڵ سەختیگ وەرانوەر ئەو شیواشیوە گردیە ک شایەت لە بازاڕەیل دان جەهانی بوود، ک دەوڵەتەیل خوەرهەڵات ناوڕاس وە شیوەی گەورەیگ پشتیان وە هاوردەیل خوەراک بەسانە.      

گەنم دریەێدە دەم وا     

وەرجەیە،  لە پەنجشەممەی گوزەشتە،  ئەنجومەن وەزیرەیل سوریا گردەوبۊنیگ ناچاری کرد ئەرا باسکردن لە نواگیری خەرج و وەڕێەوەبردن پشتدەسەیل دان لەسای جەنگ ئۆکرانیا،  و هەمیش ده‌وڵەتەیلیگ لە باکوور ئەفریقا،  جۊر لیبیا و تونس و جەزائیر،  وە شیوەی گەورەیگ پشتیان وە هاوردەی تۊم بەسن.     

راپۆرتەگە دیاری کرد ک رووسیا گەورەترین هەناردەکار گەنمە لە جەهان،  ک ٣٥ مەلیۆن تەن له‌ ساڵ ٢٠٢١ فرووشت.     

ئۆکرانیایش، لە دە ساڵ گوزەشتە،  بۊە هێزیگ جەهانی بەرزیگ لە چین دان، ک بەیاننامیل ئەنجومەن تۊم ناودەوڵەتی ئاشکرا کردن ک هەناردەیل ئۆکرانیا لە گەنم ، جۊە و زڕات، نزیکەی سێ قات لە ٢٠١٢ تا ئیسە برزترەو بۊە، ک پارەکە ئەرا یەکەم جاری لە ئەمریکا فرەتر هەناردەی گەنم کرد، ک هیلێدەی بوودە سێیەم گەورەترین هەناردەکار گەنم لە ئاست جەهان، دۊای رووسیا و ئوسترالیا.      

راپۆرتەگە دیاری کرد ک ئەو نیگەرانیە ک لە چەن پایتەختیگ هەر لە قاهیرە تا تەهران، پەیوەندی وەوە دیرێد ک جەنگ رووسیا لە ئۆکرانیا، شایەت نرخ تۊم فرە گران بکەێد، و گەنم وەتایبەت.     ک لەوەختیگ حکومەت میسری ساڵانە ملياره‌ها دۆلار ئەرا پاڵپشتیکردن نان خەرج کەێد، خو هەر ناکاوییگ بەێدە نرخ جەهانی گەنم، شایەت بوودە گورز گەورەیگ، نەگ ئەرا ناوزگ میسریەیلە، باوجی ئەرا بوودجەی دەوڵەت میسری.      

خوەینشاندان نان      

ئەراوە، راپۆرتەگە بەرزەوبۊن نرخ خوەراک لە خوەرهەڵات ناوڕاس، جۊر بەرزەوبۊنیگ دانا ئەرا هەس ئۆپۆزسیۆن حکومەتەیل ناوچەگە، و هاوردە یا ک عراق خوەینشاندانەیل سەختیگ وەخوەی دی لەبان بەرزەوبۊن نرخ خوەراک.       

ئوردنیش لە ساڵ ٢٠١٨، کارەیل ئاژاوە وەخودی دی، دۊای کەمکردن پاڵپشتیکردن نان لەلایەن حکومەت،  ک نرخەیلە وەئاست ٦٠% گرانەو بۊ، ک سەرۆک وەزیرەیل دۊای چەن مانگیگ ناچار بۊ لە پۆستەگەی دەس بکیشێد.       

ئاژانس فڕانس پڕس لە راپۆرتیگ ئاژانس شەفەق نیوز نووڕیەسەی وت: پەیمانگەی خوەرهەڵات ناوڕاس ئەرا توێژینەوەیل وتیە: لەو مەوقەگ جەنگەگەی ئۆکرانیا گەرمەو بوود، شایەت میسری و لوبنانی و یەمەنیەیلە و کەسەیلیگ لە دەوڵەتەیل عەرەبی لەلایان سەخت بوود ک نان بخەنە بان خوانیان، چۊنکە رووسیا و ئۆکرانیا یەکەمین هەناردەکارەیل گەنم ئەرایان بۊنە.      

وتیش: ئەگەر جەنگەگە نوای ره‌سین گەنم ئەرا جەهان عەرەبی گرد، ک فرە پشتیان وە هاوردە بەسانە، شایەت قەیرانەگە خوەینشاندانەیل نوویگ و نائارامی لە چەن دەوڵەتیگ دروس بکەێد.      

سودان یەکەم زەردمەنەیلە      

فڕانس پرس وتیش: سودان ک زیان لە داوەزین پشتدەسەی پۊل وەخوەی دۊنێد، لەوەختیگ هاوکاریەیل ناودەوڵەتی لەپشت شۆڕش سەربازی لە تەشرین یەکەم وسیان، ئەوەسا بوودە یەکەم زەردەمەنەیل، ک هەنای جەنگە هەڵسیا، دۊەم پیاوەیل سودان لەسەردان مۆسکۆ بۊ تا باس هەناردەیل بازرگانی وەگەرد رووسیا بکەێد، ک یەکەم هەناردەکارەیل گەنمە لە جەهان.       

ئەو ژەنه‌ڕاڵەیلە ک لەبان دەسەڵات سودان زاڵن، لە هۊریان نەچگە ک یەکیگیان،  عومەر بەشیر سەرۆک وەرین، لە ٢٠١٩ دۊای ناڕەزایەیلیگ لەوەر گرانی نان رمیا.        

یەمەن       

دەێڤید بیسلی وەڕیەوبەر جیوەجیکەر بەڕنامەی خوەراک جەهانی،  ک ئیسە هالە یەمەن، ئۊشێد: لەلای خوەمانەو ئیمە رەسیمنەسە بنە خراوەگە، باوجی نە، ئیمە هایمنە لەوە خراوتر، ک نیم داوایلمان لە گەنم رووسیا و ئۆکرانیا کەفێدە دەسمان، ئەو جەنگە ئەوەسا وە خراوی و نەهامەتی کەفێدە بانمان.         

قەیران لوبنان        

لە لوبنان هاوسا، ک رمیان سیستەم بانکی هیشت ٨٠% لە دانشتگەیلی نەدارەو بوود، و تەقینەوەی بەندەر بەیروت ئەمارەیل گەنم ویران کرد، خو لەورا ئەمارەگە کەمترە.     

نۊنەر هاوردەکارەیل گەنم لە لوبنان، ئەحمەد حتیت، ئەرا ئاژانس فڕانس پڕس وت: ئیسە پەنج کەشتی گەنم لەناو دەریا دیریمن، گشتیان لە ئۆکرانیا هاتنە، ئەمار ئیسە وەگەرد ئەو پەنج بارە، تا یەک مانگ و نیم بەشمان کەن.       

وتیش؛ لوبنان لە ٦٠٠ تا ٦٥٠  هه‌زار تەن لە ساڵیگ هاوردە کەێد، ٨٠% لەلی لە ئۆکرانیا تیەێد، ئەوەیش وە ماوەی هەفت رووژ لە دەریا رەسێدە لوبنان،  و جینشین ئه‌ڕا  لوبنان ئەمریکاس، باوجی جیوازیەگە هالە ئەوە ک بارەگە ٢٥ رووژ خوازێد تا لە ئەمریکا بڕەسێدە لوبنان.     

   مەغریب  و تونس و جه‌زائیر     

لە مەغریب،  ک گەنم چشتیگ سەرەکیە ئەرا دروسکردن نان یا کوسکوس، حکومەت مەغریب بڕیار دا پاڵپشتی ئارد ئەرا ٣٥٠ مەلیۆن یۆڕۆ زیای بکەێد، و رسوومەیل گومرگ لە هاوردەی گەنم وسان.      

باوجی تونس توانای ئەوە نەیرێد ک لە کانوون یەکەم،  کەشتیەیلە رازی نەۊن بار گەنمیان داگرن، چۊنکە پۊلیان نەدریاگە، وەگورەی راگەیانن تونس، ک قەرزەیلە وەگەرد تاویان پشتدەسەی پۊل بیگانە هانە زیایبۊن.       

تونس هاوردەی ٦٠% گەنمی لە رووسیا و ئۆکرانیا کەێد، و ئەمارەگەی تا حوزەیران ئایندە بەشی کەێد.    

لە جەزائیر،  دۊەم بخوەر گەنم لە ئەفریقا،  و پەنجەم هاوردەکار تۊم لە جەهان، ئەمارەگەی تا شەش مانگ لەلای کەمەو بەشی کەێد.