رێككه‌فتننامه‌ێ سایكس بیكۆ له‌ماوه‌ێ ناونی نۆڤێمبه‌ر 1915 و مایۆی 1916 ئعلان كريا له‌ناونی هه‌ردو دیپلۆماتكار فرانسوا جۆرج بیكۆی فه‌ره‌نسی و مارك سایكس به‌ریتانی وه ژێره‌وژێر لێكۆڵینه‌وه له‌باره‌يه‌و كريا و وه ره‌زامه‌ندی رووسیای قه‌یسه‌ر، ئه‌ڕا به‌شبه‌شه‌وكردن ناوچه‌یل ژێر ده‌س ئمپراتۆریه‌ت عوسمانلی له رووژهه‌ڵات ناو‌ڕاس، ك وه‌يخاتره كوردستان بويه 2 به‌شه‌و و به‌شێگێ له‌ژێر ده‌س به‌ریتانیا و به‌شه‌گه‌ی ترێ له‌ژێر ده‌س فه‌ره‌نسا و هاووه‌خت به‌شێگ تریشی له‌ده‌س ئيران مه‌نه‌و.
ئی رێككه‌فتنه وه یه‌كه‌م دابه‌شكاری فه‌رمی دا‌نريه‌ێ ك له‌لایه‌ن وڵاته‌یل رووژئاواوه سه‌پانريا سه‌ر ملله‌ت كورد و نیشتمانه‌گه‌ێ. هه‌رچه‌ن ئيسه رووژهه‌ڵات ناو‌ڕاس ژان گردێه‌سه‌ێ و گشت ئاماژه ئه‌ڕا مردن نه‌خشه‌گه‌ێ سایكس بیكۆ و له‌داڵگبوين نه‌خشه‌ێگ نوو ناوچه‌گه كه‌ن، وه‌لێ تا ئيسه ئاسوو ديار نییه و هاوكێشه‌گان ئاڵۆزن.
نه‌خشه ئاڵشت بوود و ده‌وڵه‌ت كوردی ها له ئارا
د.نووری عوسمان سه‌رۆك كۆڕ زانیار كورد ئويشێ، کورد ئه‌گه‌ر بتويه‌نێ کارێگ بكه‌ێد له سه‌ر ئاست ناوخوه‌ێ لایه‌نه كوردستانییه‌گان رێك بخه‌ێد و كیانێگ سه‌روه‌خوه‌ێ له باشوور دروس بوود، يه بووده بنه‌ماێگ ئه‌ڕا به‌شه‌یل تر كوردستان له ئاينده ئه‌ڕا یه‌كه‌وگردن به‌شه‌یل تر وه‌ل باشوور و دروسبوين ده‌وڵه‌تێگ كوردی له‌ناوچه‌گه.
د.ساڵح عومه‌ر مامۆستاێ زانسته‌يل سیاسی له زانكۆی سه‌ڵاحه‌دین ئويشێ، زلهێزه‌یل دنیا و جه‌هان وه‌گشتی ڕه‌سينه‌سه ئه‌و باوه‌ڕه ك سیستم حوكمڕانی له رووژهه‌ڵات ناو‌ڕاس ئاڵشتكاری وه‌خوه‌ێه‌و دوينێ، دی گشت له‌وه ڕه‌سينه‌سه‌و ك سایكس بیكۆ له‌بان خواست مه‌ردم ناوچه‌گه نه‌خشه ئه‌ڕا ناوچه‌گه نه‌كيشاس، به‌ڵكو له‌به‌رژه‌وه‌ندی زلهێزه‌يل نه‌خشه‌ێ ئی ناوچه كيشريا و هه‌ر يه‌يش مه‌مه‌ر ئه‌وه‌سه ك هه‌رچێ توندوتیژی و قه‌یرانه له‌و ناوچه دروس بوود، بێگومان له ئه‌گه‌ر كيشانه‌وه‌ێ نه‌خشه‌ێ ڕووژهه‌ڵات ناو‌ڕاسیش ده‌وڵه‌ت سه‌روه‌خۆی كوردی یه‌كێگه له ئه‌گه‌ره وه‌هێزه‌گان.
هه‌ميش وت، ئيسه له روی واقعییه‌و ده‌وڵه‌تی سووریا وجوودێ نه‌مه‌نگه و هه‌ر ناوچه‌ێگێ ها ده‌س هێزێگ، عێراقیش وه‌هه‌مان شێوه له‌روی كرده‌ییه‌و كورد له ناوچه‌یل خوه‌ێ باڵاده‌سه و شیعه له باشوور و سوننه‌یليش به‌شێگ ها ده‌سێان و به‌شێگیش ها له ژێر كۆنترۆڵ داعش و توركیايش ئه‌و باوه‌ڕه له‌لاێ دروس بويه ك ئاڵشتكاری له سیستم حوكمێ بكه‌ێد و وه‌روی كوردا بكريه‌ێده‌و. وه‌يخاتره هامه بان ئه‌و باوه‌ڕه ك له ئاينده‌ێگ نزیك ئاڵشتكاری گه‌ورا له رووژهه‌ڵات ناو‌ڕاس دروس بوود و ده‌وڵه‌ته‌يل نوو دروس بوون و یه‌كێگ له‌و ده‌وڵه‌ته‌يليشه ده‌وڵه‌ت كوردستانه.
وه‌رجله يه شاره‌زایه‌يل و میدیايل ناوده‌وڵه‌تی و سه‌نته‌ره‌يل تويژینه‌وه‌ێ رووژئاوا چه‌نه‌ها جار پێشبینی نه‌خشه‌ێ جووراوجوور ئه‌ڕا ئاينده‌ێ رووژهه‌ڵات ناو‌ڕاس كردنه و یه‌كێگ له‌وانه به‌شبه‌شه‌وبوين ناوچه‌گه بوی، له‌بان ده‌وڵه‌تێگ كوردی و ئه‌رمه‌نی و ئاشووری و عه‌ره‌بی له‌ناوچه‌گه.
ته‌قالايه‌يل كورد ئه‌ڕا سه‌روه‌خۆيی
له مێژوو كورد شۆماره‌ێ بێشوومارێگ قوربانیداس تا ڕه‌سيه‌سه ئاست جینۆساید ئه‌ڕا وه‌ده‌سهاوردن مافه‌یلێ. گرنگترین ئه‌و ته‌قالايليشه له‌شوون رێككه‌فتن سایكس بیكۆ ئی شۆڕشه‌يله‌نه: شۆڕش شێخ مه‌حموود نه‌مر و دامه‌زرانن مه‌مله‌كه‌ت كوردستان وه سه‌رۆكایه‌تی شێخ مه‌حموود و دوياتر شوڕش بارزانییه‌يل وه‌سه‌رۆكایه‌تی شێخ ئه‌حمه‌د بارزان له ساڵ 1919 و دوياتریش شۆڕش ئه‌یلوول له ساڵ 1961 و شۆڕش گوڵان له 1976 و راپه‌ڕین و ئازادبوين به‌شێگ له خاك باشوور كوردستان و دامه‌زرانن حكوومه‌ت كوردستان له 2-5-1991، يانه به‌شێگن له‌ته‌قالايه‌يل وه‌ده‌سهاوردن ماف كورد له باشوور كوردستان.
هاووه‌خت له رووژهه‌ڵاتیش شۆڕش سمكۆی شكاك و دامه‌زرانن كۆمار كوردستان له مه‌هاباد ك وه یه‌كه‌م كۆمار كوردی دا‌نريه‌ێد له مێژووی كوردستان و تويه‌نست ئه‌ڕا ماوه‌ێ ساڵێگ حوكم ناوچه‌ێگ فره‌ێ رووژهه‌ڵات كوردستان بكه‌ێد.
هه‌ميش له رووژئاوا و باكوور كوردستانیش هه‌ریه‌ك له شۆڕشه‌یل شێخ عوبه‌یدلاێ نه‌هری و شۆڕش ئاگری داغ و چه‌نه‌ها بزاوت و جمشت رزگاریخوازی تر سه‌ر هه‌ڵدان ئه‌ڕا ڕه‌سين كورد وه‌مافه‌یلێ.
سه‌روه‌خۆیی باشوور كوردستان
له ساڵ 2014 مه‌سعوود بارزانی سه‌رۆك هه‌رێم كوردستان سه‌رسه‌ختانه پاداگری له‌بان ئه‌نجامداين ریفراندۆم و جێوه‌جێ كردن ماف چاره‌ێ خوه‌ێنويسان ئه‌ڕا باشوور كوردستان كرد و وه‌وخاتريشه راسپارده پێشكه‌ش په‌رله‌مان كوردستان كرد، ئه‌ڕا په‌سه‌ندكردن پرۆژه‌یاساێ كۆمیسیۆن سه‌روه‌خۆی هه‌ڵوژانن كوردستان و دیاریكردن رووژێگ ئه‌ڕا ئه‌نجامداين ریفراندۆم، وه‌لێ هاتن داعش ئه‌ڕا ناوچه‌يل كوردستانی و هه‌ڵگیرسيان جه‌نگ و فراوانی به‌ره‌ێ جه‌نگ پێشمه‌رگه‌ێ كوردستان له وه‌راێوه‌ر تیرۆریسته‌يل هه‌نگاوه‌یل ئه‌نجامداين ریفراندۆم كزه‌و كرد.
له‌میانه‌ێ لێدوانه‌یل وه‌رپرسه‌یل كورد ئه‌ڕا دیاریكردن مافی چاره‌ێ خوه‌ێنويسین و كاردانه‌وه‌گانیش ئه‌ڕا یه‌كه‌مجار سه‌رۆك وه‌زیره‌یل ئسرائیل بنیامین ناتانیاهۆ پشتیوانی ئه‌ڕا سه‌روه‌خۆیی كوردستان نيشاندا و هاووه‌خت وه‌وجووره‌گ باس كريه‌ێد به‌ش فره‌ێگ وڵاته‌یل ئه‌وروپايش هان وه‌ل سه‌روه‌خۆيی كوردستان.
له‌تازه‌ترین كاردانه‌وه‌ێ ناوده‌وڵه‌تیيش ليژنه‌ێ په‌یوه‌ندییه‌یل خارجی په‌رله‌مان به‌ریتانیا وه ئاشكرا باس له‌وه كرد ك سه‌روه‌خوه‌ێبوين كوردستان گرنگه.
Wishe
ا. ج