له‌ساڵ (١٩٥٢) بڕێگ خوه‌ندكار زانكۆی به‌نگلادشی، كه‌مپینێگ ئه‌ڕا زووان به‌نگالی ئه‌نجامدان، ك ئه‌و زووانه له‌هه‌رێمه‌یل ڕووژهه‌ڵات پاكستان وه‌كاربوريه‌ێد، وه‌لی حكوومه‌ت ئه‌و سه‌رده‌م پاكستانه، داواكاری خوه‌ندكاره‌یل ڕه‌ده‌وكرد، خوه‌ندكاره‌یل به‌نگالیش نائوميد نه‌وين و بانگه‌واز مانگردنێگ گشتی بڵاوه‌وكردن و پاداگری له‌بان داوايل ڕه‌وای خوه‌یان كردن.
شه‌وه‌كی ڕووژ (٢١) مانگ شوبات ساڵ (1952)، پۆلیس پاكستان وه‌فه‌رمان ده‌وڵه‌ت ته‌قه له‌خوه‌ندكاره‌یل زانكۆ كردو له‌ئه‌نجام چه‌نه‌ها خوه‌ندكار گیانیان له‌ده‌سدان.
ڕووژ (21) شوبات له‌لایه‌ن ڕێكخرياگ یۆنسكۆ، ماوه‌ی (15) ساڵه جوور ڕووژ جه‌هانی زووان زگماكی وه‌ئامانج قه‌درگردن‌و به‌هاداين وه‌زووانه‌یل گشت نه‌ته‌وه‌یل جه‌هان ئعلانكرياس، وه‌يخاتره له‌مانگ تشرین دويه‌م ساڵ (١٩٩٩) له‌لایه‌ن ڕێكخرياگ كلتوریی نه‌ته‌وه‌يل یه‌كگرتگ (یونسكۆ)، ئه‌و ڕووژه وه‌فه‌رمی جوور ڕووژ زووان زگماكی ده‌ستیشانكرياگه.
وه‌گوره‌ی ڕێكخرياگ یونسكۆ، له‌جه‌هان (٦٠٠٠ تا ٧٠٠٠) زووان قسه وه‌پێيان ئه‌كريه‌ێد، وه‌لێ ئيسه زیاتر له‌‌نیمه‌ی ئه‌و زووانه‌يله هانه‌مه‌ترسی له‌ناوچين و بڕێگیشیان ڕووژانه ڕويوه‌ڕوی هێرش كريه‌نه‌و و قه‌يه‌غه كريانه، زووان كوردیش یه‌كێگه له‌و زووانه‌يله.
ڕووژ جه‌هانیی زووان داڵگی وه‌تایبه‌تی ئه‌ڕا كورده‌يل ك زووان كوردی له‌وڵاته‌يليگ جوور (توركیا، ئيران‌و سوریا) قه‌يه‌غه‌س و له‌چه‌ن ناوچه‌یگ سنوور باشوور هه‌رێم كوردستانیش ڕوی له‌تاويانه‌وه كردگه.
زووان كوردی تا ئيسه‌يش له‌لایه‌ن داگیركه‌ره‌یل جوور (ئيران، توركیاو سوریا) وه‌فه‌رمی ناناسريه‌ێد و قه‌يه‌غه كرياس، وه‌لێ سه‌ره‌ڕاێ گشت فشاره‌گان، كورده‌يل ئه‌ڕا پێشخستن‌و وه‌فه‌رمی ناسانن زووان كوردی ته‌قالا كه‌ن، له‌باكوور كوردستانیش زیاتر له (80) ساڵه زووان كوردی ڕويوه‌ڕوی تاواننه‌وه كرياسه‌‌و و قه‌يه‌غه كرياس. تا ئيسه‌يش، كاروه‌ده‌سه‌یل توركیا سه‌ربار پرۆسه‌یگ وه‌ناو ئاشتی، جارێ هه‌ر پاداگری له‌بان يه‌ك زووانی كه‌ن‌و زووان توركی سپاننه‌سه بان كورده‌يل و نه‌ته‌وه‌یل تر.
له‌‌ئيران‌و له‌سه‌رده‌م ده‌سه‌ڵات پاشایه‌تی (ڕه‌زا شا)، ده‌وڵه‌ت وه‌فه‌رمی زووان فارسی جوور زووان سه‌ره‌كی ئعلانكردو بێجگه له په‌لامار سیاسی‌و چه‌كداری ئه‌ڕا بان ڕووژهه‌ڵات كوردستان، ده‌س كرده هێرشێگ وه‌رفراوان كلتوریيش. دژایه‌تی كه‌لپه‌ل كوردی‌و قه‌يه‌غه‌كردن خوه‌ندن وه‌زووان كوردی له‌ڕووژهه‌ڵات كوردستان، به‌شێگبوين له‌و پیلانه‌يله ك ده‌وڵه‌ت ڕه‌زا شا، ده‌سوه‌پێكرد، له‌شوون شۆڕش ملله‌ته‌يل ئيرانیش له‌ساڵ (١٩٧٩)، كومار ئسلامی دريژه وه‌هه‌مان سیاسه‌تداو زووان كوردی وه‌ته‌واوه‌تی پشتگووش خريا.
له‌ڕووژئاوای كوردستانیش وه‌خاتر سیاسه‌ت فاشیستیانه‌ی به‌عس له‌سوریا، زووان كوردی قه‌يه‌غه‌س، وه‌لێ ئمڕوو سه‌ره‌ڕای گشت هه‌ڕه‌شه‌و فشاره‌گان، وه‌خاتر تیكۆشان دیمۆكراتیانه‌ی ملله‌ت كورد، تويه‌نرياگه له‌فره‌تر شاره‌یل ڕووژئاوای كوردستان خوه‌ندنگای كوردی واز بكريه‌ێد.
له‌باشوور كوردستانیش وه‌تایبه‌ت له‌ناوچه‌يل كوردستانی ده‌‌یشت ئداره‌ی هه‌رێم، وه‌تایبه‌ت (كه‌ركوك، خانه‌قین، سه‌عدیه، دوزخورماتوو، جه‌له‌ولا، مه‌نه‌لی)و چه‌نه‌ها ناوچه‌ی تر، زووان كوردی ها له خه‌ته‌ر. وه‌تایبه‌ت عه‌ره‌به‌يل شۆڤێنی ته‌قالا ئه‌ڕا ئه‌وه كه‌ن، زووان عه‌ره‌بی له‌و ناوچه‌يله سه‌رده‌س بكه‌ن.
قه‌يه‌غه‌بوين زووان كوردی له‌لاێگ و باڵاداربوين زووان بێگانه‌‌و خوه‌ندن وه‌و زووانه‌يله له‌لایگ تر، مه‌ترسی گه‌وراێگه ئه‌ڕا لاوازبوين‌و له‌ناوچين زووان هه‌ر نه‌ته‌وه‌یگ ژێرده‌س، ئه‌وه‌يش یه‌كێگه له‌و مه‌ترسیه‌يله ك ملله‌ت كوردستان وه‌خاتر سیاسه‌ت داگیركه‌ره‌يله‌و ڕويوه‌ڕویی بويه‌سه‌و.
ا. ج