شەفەق نیوز/ قەیرانە داراییەگە عراق خستە وەر فرەترین ئەگەر لە زەرد ئابووری لەناو دەوڵەتەیل ناوچەگە، دویای ئەوە ک داهەتەیل حکومەتەگە وەدویا چگن، ک نوقڵانە وە ژاوەژاوەیگ جەماوەری دەێد.
خاوەن دوکانەگان لە بەغداد داد لە نەمەنین کریاریاره‌یل کەن، دویای ئەوە ک حکومەتەگە نرخ دینار عراقی وەرانوەر دۆلار ئەرزانەو کرد، خاوەن دوکانیگ وەناو سەعەد سەڵمان ئووشێد: گرانکردن دۆلار مەردمەگە داغان کرد، توانای سەنینەگە کەمەو بوی، و ئەوەگ ئەوسا یەک کێلوگڕام سەنیاد، ئیسە نیم کێلو سینێد.
وەزارەت دارایی مەزەنە کەێد ک ٧ مەلیۆن لەناو چل مەلیۆن عراقی هەس ک مووچە لە حکومەت وەرگرن، و داهاتەیل حکومەت لە هەیشت مانگ یه‌كم لە ساڵ ٢٠٢٠ وە رێژەی ٤٧،٥٪ داوەزیان، وەگورەی مەزەنەی بانک ناودەوڵەتی.
وەگەرد وەدویاچگن گەورای داهاتەیل نەفت فرووشتن، حکومەتەگە مووچە و قەرەبووەگان وە شیوەیگ بڕ بڕ کەێد یا نییەێد، و ئابووریی ناسه‌یل ئووشن ک شایەت رێژەی نه‌داری لە عراق ئارا ٢٠٪ یا ٣٠٪ یا زیاتر لەماوەی ساڵ گوزەیشتە بەرزەوبوی.
ئابووری دەوڵەتەگان لە جهان لەوەر پەتای کۆڕۆنا ویران بوین، بەڵکم سەندووق پویل ناودەوڵەتی لە تەشرین یەکەم گوزەیشتە وت: فرەی له ئابووری دەوڵەتەیل خوەرهەڵات ناوڕاس کەفتە قۆناغ کپی، بەڵکم دەوڵەتەیلیگ هەست ک رەوشیان وازتر بوی، لەلیان عراقە ک وەشیوەیگ سەرەکی پشتی وە هەناردەیل نەفت بەسێد.
ئەرا ئەوە ک توانای خەرجکردن مووچەگان و هاندان خەڵکەگە لەبان سەنین لە بازاڕە ناوخۆیەگان بیاشتاد لەجیای پشتبەسانن وە شمەکە هاوردەیەگان، حکومەت عراق دینار ک وە رێژەی ٢٠٪ ئەرزانەو کرد، باوجگی عراق تەنیا چشتەیل کەمیگ دروس کەێد، ک پەسەنکردن کەمیگ هالە نوای مەردمەگە و هیلید چشتە هاوردەگان بسینن ک ئیسە فرە گرانترەو بوین.
سەڵمان ک خاوەن دوکان شیرینی فروشیە ئووشێد: ئیسە لەوەر بەرزەوبوین نرخ دۆلار، و ئەو مەردمە ک قەرەبوو لە دەوڵەت وەرگرن شایستەیلیان وەپیان نێڕەسێد، ک دوو چین لە مەردم هەس، چین فه‌قیر و چین دەوڵەمەن.
عەلی سەفار پسپۆڕ لە ئاژانس وزەی ناودەوڵەتی ئووشێد: توێنیمن باس رەوش ئابووری عراق وە مەترسیدار بکەیمن، و ئاماژە کرد ک کارەگەی گشت ناوچەگە گردەو بەڵکم رەوشەگە لە عراق نیگەرانترە، ک شایەت وەرەو نائارامییگ روی کەێد، وەگورەی راپۆرت NPR ک ئاژانس شەفەق نیوز ته‌رجمه‌ی کرد.
سەفار وتیش؛ ریشەگان هانە ئەوە ک لە دەیان ساڵەو پێکهاتەی ئابووری نائارام بویە، ودیاری کرد ک عراق وە ڕێژەی ٩٨٪ پشت وە داهاتەیل نەفت بەسێد، ک فرەگەی ئەرا دەوڵەتەگە چوود، واتە ک دەوڵەتەگە لە ئاست سرووشتی زیاتر پویل لەلای گردەو بوی، و کەرت گشتی وەشیوەی دڵخوازو گونجیای گەورا نەوی، ک بایەدە حکومەت ئەرا دروسکردن دەرفەتەیل کار پشت وەپی بووەسێد.
هەرچەن عراق خوه‌ی تەنیا لەناو رەوشە نییە لە پشتبەسانن گەورایگ لەبان داهاتەیل نەفت و کەرت گەورای فەرمانبەرکردن حکومەتی، بەڵکم بەشیگ لە دەوڵەتەگان جوور دەوڵەت ئیمارات دەسکردە ڕەنگاوڕەنگردن ئابووریەگەی وە کەرتەیل پیشەسازی و گەشتوگوزار، و دەوڵەت سعودیە خاوەن پشتدەسەی دارایی گەورایگە. ئمجا عراقیش بار سەنگینیگ هەڵگردگە لە بیناکردن ئەو شارەیلە ک لە جەنگ داعش ویران کریان.
NPR لە زوان عەلی عەلاوی وەزیر دارایی عراق ئووشێد؛ بایەدە پلانیگ جیواز بوود لەو شیوە ک حکومەتەگە خوەی وەپی سپۆنسەر کەێد، و چوین ئی داهاتەیلە لەناونی كه‌رته‌یل جووراجور دابەش کریەێد.
حکومەت عراق لەڕی وەزارەت دارایی، قاقەزێگ چەرمگ مەرەقەز کرد ئەرا هاندان بەرهەمهاوردنەگان و گەشەپێدان بینا ژیرینەگان و خاسەوکردن داهاتەیل باجەگان و پاڵپشتی کشتوکاڵی و پیشەسازی و خاسەوکردن به‌رنامه‌ێ هووکارەکردن گەنجەیل تا بتوێنن بچنە ناو بازاڕەیل ئابووری جیهانی.
عەلاوی دووپات کەێد ک فرە لەی بۆچوونەیلە نوو نیین، و ئووشێد: لە گوزەیشتە فرەی ئی پلانەیلە گت کردن چوونکە ئراده‌یه‌گ ئەرا جیوەجیکردنیان نەوی، و پویلەیل نەفتەگە تەکان دیان و حکومەتەگە ریە ئاسانەگە ئەرا خوەی پەسەن کردیاد.
ئیسە هاوده‌نگی سیاسی و جەماوەری هەس ک چاکسازی کار گرنگیگە، و قاقەزە چەرمگەگە سەدان لە گامە روونەگان هالە ناوی تا لەماوەی سێ یا پەنج ساڵ ئایندە جیوەجی بکریەن، یەکەمیان ئەرزانکردن نرخ دینار بوی، و ئەوەسا ژمارەیگ لە مەردمەگە زەرەدمەن بوون، و ژمارەیگ فرە گەوراتر سوودمەن بوون.
بەڵکم سوودەگان وەختیگ خوازن تا دەرکەفن، ولەی مەوقە عراق تەقەلای سه‌نن قەرزەیلیگ وە ملیارا دۆلار لە سەندووق پویل ناودەوڵەتی دەێد، ئەرا سووکەوکردن زیان ئیسە، و ریگردن لە سەختیەیلیگ سیاسی.
ساجد چیاد تۆێژینەوەکار لە دامەزراوه‌ێ قەرن ئەمریکی وت: ئەگەر رەوشەگە وەی شیوە وەڕیەو بچوود و نرخەیل نەفت وکەمی بمینن، ئەگەر گەورایگ هەس ک ژمارەیگ فرەتر لە مەردمەگە مانگگردن و خۆپیشاندان بکەن، و شایەت کارەگان سەختترەو بوون.