شەفەق نیوز/ سایت (میدڵ ئێست ئای) بەریتانی وت: هەڵبژاردن عراق لە ١٠ی تەشرین یەکەم ئایندە، جۊر ریفراندۆمیگ لەناوبەین ئەو چینەیلە بوود ک لە ساڵ ٢٠٠٣ تا ئیسە دەسناسە بان دەسەڵاتەگە هەر زاڵ بوون، وەگەرد ئەوانەگ هانە دەیشت دەسەڵاتەگە لە لایەنگرەیل بزووتنەوەی ناڕەزایی ک تەقەلا دەن ڕژیمەگە خاسەو بکەن.
سایتە بەریتانیەگە لە راپۆرتییگ ئاژانس شەفەق نیوز وەرگێڕانی کرد وت: لەبان وەردەوامی ناڕەزایەتیەیلە، باوجی شایەت مەزەنەی سەرکەفتن ئەوەانەگ لەبان عراق زاڵن ل٣ هەڵبژاردن هاتگ کریەێد و دیاری کرد ک لە سای پاپا نەۊین و خوەسەهاتن لە چینە سیاسیەیل عراق، مەزەنە هەس بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەگە کەم بوود هەکاتی هەڵبژاردن ساڵ ٢٠١٨.
وتیش؛ لەسای ئەو ئاست کەم دەنگدانەگە، مەزەنە کریەێد ک هاوپەیمان موقتەدا سەدر دووارە سەربکەفێد، وتیش؛ ئەگەریش هەس چشتەیلیگ چەوەڕی نەکریاگ و ژاوەژاو لە هەڵبژاردنەگە بوود.
راپۆرتەگە وتیش؛ هاوپەیمان سەدر سەرکەفتنیگ چەوەڕینەکریاگ لە هەڵبژاردن ساڵ ٢٠١٨ وەدەس هاوردن و کەفتە پلەی دۊیەم لە هاوپەیمان فەتح وە سەرپەرشتیاری هادی عامری، ک کاندیدەیلیگ لە باڵەیل شیعە لەناوی بۊین، و هاوپەیمان حەیدەر عبادی سەرۆک وەزیرەیل ئەو وەختە لە پلەی سێیەم هات، ک خوەی ئەنجامگ چەوەڕینەکریاگ بۊی، چۊنکە چەودیریکارەیلە مەزەنە کردن ک سەرۆک حکومەتەگە دەرفەت فرەتر لە سەرکەفتن بیاشتاد.
راپۆرتەگە وتیش: ئی سێ هێز شیعە رکابەری لەی هەڵبژاردنە کەن وەلی ئەو شێوانە ک وەرجەیە بۊی نشان دەێد ک شایەت ئەنجامەگە وەگورەی چەوڕیەگە نەوود.
راپۆرتەگە مەزەنە کرد ک فراکسیۆن سەدر ئەنجامەیل خاسیگ وەدەس بارێد لەوەر رێکخستنی و توانای ئەرا خڕەوکردن دەنگدەرەیلە، ک هیلێدەی بەکفێدە وەردەم هاوپەیمان فەتح، وتیش: شایەت شەپۆل سەدری دۊیای ئەوە هاوپەیمانیی دۊیای هەڵبژاردنەگە وەگەرد هێزەیل دەوڵەت نیشتمانی وە سەرپەرشتیاری عبادی و حەکیم دروس بکەێد.
لە باوەت هیزەیل سونە، محمد حەلبوسی سەرۆک ئەنجومەن نۆێنەرەیل سەرپەرشتیاری هاوپەیمان تەقەدوم کەێد ک لە پارێزگای ئەنبار زاڵە، و هاوپەیمان بنەماڵەی نەجەفی ئەنجامەیل خاسیگ لە مووسڵ تیارێد.
دروسکردن هاوپەیمانەیی
راپۆرتەگە وتیش؛ ری ئەرا مەزەنەی سەرکەفتن دوو حزبە سەرکیە کوردەگە هەس ك هاوپەیمانی وەگەرد یەکیگ لە باڵەیل شیعە دروس بکەن، ک وەگورەی دانوستانەیل نافەرمی وەرجە دەنگدان، ئەوەسا پارت دیموکرات کوردستان وە سەرکردایەتی سەرکردەی کورد مەسعود بارزانی کەفێدە ناو هاوپەیمانیگ نافەرمی وەگەرد سەدرییەکان ئەرا دروسکردن حکومەت، و یەکێتی نیشتمانی کوردستان وەگەرد هاوپەیمان فەتح.
باوجی راپۆرتەگە باس زنجیرەی وەردەوامیگ لە ناڕەزایەتی کرد ک لە تەشرین یەکەم ساڵ ٢٠١٩ دەس وەپی کرە، و وەناو بزووتنەوەی تەشرینیەیلە ناسریانە، ک وەرانوەر ئی ناودارەیلە گرن و هان کاندیدەیلیان دەن وەڕی وەرچەوخستن کاندیدەیل خوەیان یا هاندان دابڕین ئەرا رۊیتکردن هەڵبژاردنەگە لە شەرعیەتی واز کەن.
وەگورەی راپۆرتەگە، لەناو ئامانجە گشتیەیلەی بزووتنەوەی تەشرین، دابینکردن دەرفەتەیل کار و خزمەتگوزاری و نواگردن گەندەڵی ک لە دۊیای ساڵ ٢٠٠٣ لە عراق باوەو بۊی، وتیش: بزووتنەوەی ئۆپۆزسیۆن چەن ئەنجام وەرچەویگ وەدەس هاورد، لەلیان دەسکیشان عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیرەیل، ک دۊیای هەڵبژاردن ٢٠١٨ دەسەڵاتەگە وەرگرد.
راپۆرتەگە باس کرد ک موستەفا کازمی سەرۆک وەزیران پەیمان وە ئەنجامدان هەڵبژاردنەگە وەزۊی دا، ک بۊیە جەخت خۆپیشاندەرەیلە ئەرا سازین یاسای هەڵبژاردن نوویگ و شمارەی بازنەیل لە ١٨ ئەرا ٨٣ فراوانەو کرد، و هەمیش پۊچەڵکردن سیستەم دەنگدان لەبان لیستەیلە، ک دەنگدەرەگە تۊنێد کاندیدەیگ خۆجێیی تاکانە پەسەن بکەێد، تا بوودە بەشیگ لە هاوپەیمانیگ یا جۊر سەروەخوەی کار بکەێد.
یاسای هەڵبژاردنەگە هەمیش ری دەێدە نۆێنەرایەتیگ خاستر ئەرا ناوچەیلە لە پەرلەمان، وەشیوەی باوەت کۆتای کورسیەیل ژن، واتە هەر بازنەی هەڵبژاردنیگ لەلای کەمەو یەک خانم کاندید لە پەرلەمان پەسەن کەێد، وەگەرد ئەوەیش، خۆپیشاندەرەیلە جەخت کردن ک بایەتە چەودیریکەرەیل ناودەڵەتی بوود، تا پاکی دەنگدانەگە مسۆگەر بوود.
بەشبەشەکی ناوخۆیی
راپۆرتەگە وتیش؛ هەنای بەشیگ لە چالاکوانەیلە هانە جوولەی ناڕەزایی هەڵبژاردنەگە، باوجی بیبەشن لە تاقە سەرکردەیگ، و توانای دروسکردن یەک هاوپەیمانیگ نەیاشتن، و بەشبەشەکی ناوبەینیان هەس.
ئەراوە راپۆرتەگە باس ئەوە کرد ک لەوەختیگ جوولەی تەشرین چاکسازیەیلیگ پلە پلە وەدەس هاورد، باوجی ئاڵشتکردنیگ گەوهەری لە عراق دۊیای هەڵبژاردن، تەنیا وە ئەگەر کەمیگ مینێک.
راپۆرتەگە وتیش، مەزەنە هەس حزبیەیل ناودار عراق و مەزهەویەیل دۊیای ساڵ ٢٠٠٣ سەرکەفتن وەدەس بارن، باوجی مەزەنە نییە ک هەر حزبیگ وە زۆرینەی کورسیەیلە سەربکەفێد ک شمارەیان رەسێدە ٣٢٩ کورسی، واتە خوازین حکومەتیگ هاوپەیمانی هەس.
وتیش؛ سەدریەیلە و هاوپەیمان فەتح، وەگەرد هاوپەیمانەیلیان، ئەوەسا دۊیای هەڵبژاردنەگە لەناو خوەیان رکابەری لەبان پۆستەیلە کەن، ک بوودە کار دریژیگ تا ئەوەنە حکومەت دروس بوود، وتیش؛ کازمی هاوپەیمان هەڵبژاردن خوەی دروس نەکرد، لە وەختی سەدریەیلە تا ئیسە کاندید ئاشکرایگ ئەرا سەرۆکایەتی وەزیرەیل نەیرن، و شایەت بیلن کازمی لە پۆستەگەی وەردەوام بوود.
وتیش؛ کازمی لەسای پەرلەمانیگ ک شەپۆل سەدری و حکومەت تەکنۆکرات لەبانی زاڵە، شکست لە سووکەوکرەن گرفتەیل عراق وەگەرد گەندەڵی و بیکاری و خزمەتگوزاری و نەۊین ئارامی لەوەر میلیشیایلە هاورد.
ئەراوە، ڕاپۆرتەگە رەسیە ئەو باسە ک ئەگەر ئاڵشتکردن لە ئایندەی عراق کەمە، وتیش؛ بزووتنەوەی تەشرین توانای دیارداین جۊر هاوپەیمانیگ داشت ک لە بنچینە و تایفەیی ڕەد بکەێد، و توانای پڕەوکردن شیعە و سونە و کورد داشت، باوجی ئەوە چەسپیا ک ئی یەکێتیە لە ساڵ ٢٠٠٣ تا ئیسە، فرە دۊیرە.