"زوڵدان تەندروسی" لە عراق لە راسی وە "ناتەندروس" دریەێدە قەڵەم، وەتایبەتی ئەگەر لەنزیک ناوچەی نیشتەجیبوین بوود، کە مەگەز و بەخشە لەناوی فرەس، و بیماریە درمیەیل جویر کۆلێرا، زوحار و ئەوانەی ترەک ئەرا دانیشتگەیل تیەرێد، یەیش بیجگە لە جویراوجویر بیماریە پیسەیل، وە قسەی ڕاوێژکار پزیشکی خیزان، حەسەن ئەلقەزاز.
قەزاز ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: “هەرلیوا ئەو ئاژەڵەیلە کە بیماری تیەرن، جویر سەگ وەرەلا و پشی و ئەوانەی ترەک، لە شوینەیل (زوڵدان تەندروسی) گردەو بوون، بیجگە لەوە کە ئەگەر ئەوە دیرێد دانیشتگەیل نزیک ئەو شوینەیلە بکەفنە وەر پەلامار سەگ”.
دياری کرد کە “ئەو بوونە ناخوەشەیلە کە لە شوینەیل (زوڵدان تەندروسی)ەو دەرچن بوونە مدوو ناڕەحەتی ئەرا ئەو کەسەیلە لە نزیکیان ژیەن، ئەگەریش دویکەڵ هەڵمژیا کە لە ئەنجام سزانن ئەو شوینەیلە دروس بوود هاتی بوودە مدوو تاسیان و هەسیاری”.
شوینیگ گونجیاگ ئەرا بیماریەیل
پرۆسەی فڕەدان نەپووڕیاگ جیماگەی شارەوانییەیل هیلێد ئی شوینەیلە بوونە شوینیگ گونجیاگ ئەرا بڵاوبوین میکرۆب و بەکتریا و ڤایرۆس و ماددە تویشکەرەیل و بڵاوبوین بوون ناخوەش، وە وتەی وەڕێوەبەر بەش چەودیاری و هەڵسەنگاندن چالاکییە پیشەسازی و خزمەتگوزارییەیل لە وەزارەت ژینگە، جەلیل حسێن سەلمان.
سەلمان لە دیداریگ وەرد ئاژانس شەفەق نیوز وت: "بیجگە لەوەگ ئەگەر دەسکاریکردن لەلایەن کەناڵخە گردەوکەرەیل هەس و ئەگەر تویشبوینیان وە بیماری جویراوجویر یا کەفنە وەر مەترسی لەوەر چشتەیل تیژ کە وەرد گەناڵخەیل شارەوانییەیل فڕە دریەن".
هەمیش وت: “ریە دروسەیل فڕەداین گەناڵخە وە پابەندبوین وە رینماییەیل وەڕێوەبردن گەناڵخەی شارەوانی و یاسای ژینگەییە کە ئی باوەتە رێک خەێد کە بریتییە لە دامەزرانن شوين زوڵدان تەندروسی لە دەیشت سنوور شارەوانییەیل وە دویری کەمتر نەوود لە (2) کم لە گردەوبوین نیشتەجیبوون و بەربەسە گشتییەیل وە دویری کەمتر نەوود لە نزیکەی (1) کم.
ئویشیدێش "بیجگە لە دابینکردن خوازینەیل ژینگەیی لەناو شوینەگە، و پابەندبوین وە لاوردن گەناڵخەی وێستگە ناوەندییەیل (شوینەیل گردەوکردن) لە وەخت گونجیاگ."
ئەرا زانیاری کە رەفتارکردن ئایدیاڵ وەرد کەناڵخە - وە قسەی سەلمان - جیوەجیکردن بنەمایل گەشەپیدان وەردەوامە کە بریتییە لە کەمکردن وەکارهاوردن کەرەستە ئەرا کەمکردن قەوارەی گەناڵخەی فڕەدریاگ، سفتکردن، دووارە وەکارهاوردن و بەرهەمکردن لە جیماگەیل لە ری بەرهەمهاوردن وزەی کارەبایی لە ئەنجام سزانن یا بەرهەم بایۆگازی و پەیین لە ئەنجام پەرداخکردنی.
دیاری کرد کە “پرۆسەی سزانن ۆواڵە نزیک ناوچەیل نیشتەجیبوین رخ فرەیگ وەدویای خوەی تیەرێد، لەوەر دەردان دایۆکسین و فورین، کە مادەی شێرپەنجە دروس کەن لە وەختیگ سزانن ئەو ماددە پلاستیکیلە لە گەناڵخەی شارەوانی، بیجگە لە دەردان ئۆکسید غاز و گەردیلەیلی کە هەڵمژیەن کە توەنێد بوودە مدوو ببماریەیل هەناسەدان و تەنگەهەناسە.” و حەساسیەت، بیجگە لە کاریگەرییە ژینگەییەیل خراوبوین کوالیتی هەوای ئەو دەورە.”
مەترسییەیل هاوشیوەی "بومب ئەتۆمی"
لەلای خوەییش، شارەزا ڵە بوار ژینگە، ڕەمەزان حەمزە، وت: “گەناڵخەیل لە عراق جویر پیسکەرەکەیل ترەکە، چ ناوخوەیی بوود یا پیشەسازی، لە جویرە ڕەق و شل و گازییەیلی و مەترسییەیل لەو گازەیلە کە لەلیەو دەرچن یا ئەو دویکەڵە کە لە ئەنجامی دروس بوون لە سزیان، کە بەرگەهەوای ئەو ناوچە پیس کەن”.
حەمزە ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئویشێد “لەو شوینەیلە ئاژەڵ و مویش و سەگ وەرەلا و پیسبوی فرەن و هاتێ بچنە ناو ماڵ ئەو کەسەیلە لە نزیکیان، ئەراوە فرە مەترسیدارن و جویر (بومب ئەتۆمی)ە، چوینکە بیماری وەرد خوەیان تیارن و بوونە مدوو پیسبوین”.
هەمیش ئویشێد“لە گوزەشتە شوینەیل زوڵدان دویر بوین لە سەنتەر شارەیل، و مەیدانەیل سەوزیش بوین کە لە شارەیل جیایان کردیان، ئەراوە خەڵک هەس کەمیگ وەپییان کردن، بەڵام دویای زیایبوین شمارەی دانیشتگەیل و جەنگەیل و ئاڵشتکاریە دیمۆگرافییەیل، ناوچە پەراویزییەیل فراوانتر بوی و بویو بەشیگ لە پارچەی شارەگە، و پڕۆژەیل نیشتەجیبوین لەورا دەسکردنە دروسکردن.'' لە باوەت شوینە تەندروسییەیل زوڵدانەیل، لە شوین خوەیان مەنن، ئەراوە لە شارەگانەوە نزیک کەفتن، یەیش سەرچەوەیگ مەترسی ئەرا دانیشتگەیل دروس کرد .”
قاسم نموونەیگ لەی باوەتە تیەرێد: "ئەو بتوڵە ئاوە گەورەیلە کە دووارە وەکار تیەن کە خریەنە بان ئاو سەردکەر (بەراد) توەنن لەجیای ئەوە بوتڵ ئاو بویچگ و یەکجار وەکارهاوردن بارن، ئەگەر هەر لە ماڵەیلیش بویە."
لەباوەت مەترسییەیل بویین زوڵدان لە نزیک شارەیل، قاسم ئویشێد “لە دوو لاوە کاریگەریی بەد دیرێد، یەکەمیان مەترسییە کوڵماوەیل، کە بوونە مدوو پیسبوین هەوا دویای کار سزانن یا دووارە وەکارخستن، دویەمیان مەترسییە درویژماوەیلە ، جویر بڕیگ گەناڵخەی ڕەق بوودە شێرپەنجە ئەگەر تا ماوەیگ بمینێدە ژیر خاک وەبی چارەسەرکردن”.