وه‌ل په‌یابوین زه‌ره‌ده‌یشت و سه‌رهه‌ڵداین دینه‌گه‌ى به‌شیگ له‌و دینه‌یله فه‌وتیانه، ك هه‌رچه‌نى له‌شوون رمیان ئمپراتۆریه‌ت (هه‌خامنیشین)ه‌یل له‌لایه‌ن(ئه‌سكه‌نده‌ر مه‌قدۆنى)ه‌وه بتپه‌رسى و خورافات شان وه‌شان دین زه‌ره‌ده‌یشت په‌خشه‌و بوى. ئمجا له‌یرا ئشاره‌ت وه قه‌یرى له‌و دینه‌یل وه‌رجه زه‌ره‌ده‌یشته كه‌یم ك كاریگه‌رى فره‌یگ داشتنه هه‌م له‌وه‌خت ژیان زه‌ره‌ده‌یشت و هه‌میش له‌شوون زه‌ره‌ده‌یشت:
1- گیومه‌رسى: ئى دینه باوه‌ڕى له‌یوا بویه ك دو بنه‌ڕه‌ت(أصل) له‌جه‌هان هه‌س( یه‌زدان – ئه‌هریمه‌ن). ئه‌یانه وتنه ك یه‌زدان كویه‌ن و ئه‌زه‌لیه‌و ئه‌هریمه‌نیش له‌نه‌وینه‌وه دروسكریاگه.
2- زه‌روانى: ئه‌یانه باوه‌ڕیان له‌یوا بویه ك رووشنایى، چه‌ن كه‌سیگ له‌خود خوه‌ى دروس كردگه‌و گشتیان نویرانى و ڕه‌بانى بوینه، وه‌لى وه‌گووره‌ى باوه‌ڕ خوه‌یان گه‌وراترین ئه‌و كه‌سایه‌تیه‌یله ك ناوى زه‌روان بویه كه‌فته‌سه گومانه‌وه له چشتیگ و له‌ئه‌نجام ئه‌و گومانیشه‌وه ئه‌هریمه‌ن(شه‌یتان) دروس بویه.
3- دو بنوانى: ئه‌یانه‌یش باوه‌ڕیان له‌یوا بویه ك رووشنایى و تیه‌ریكى هه‌ر وجوود داشتنه‌و كویه‌نن، ك یه‌كیگ له‌وانه مانیه‌یل بوینه‌و په‌یامه‌گه‌ى وه (مانیزم) یا (دین مانى) ناسریا.
4- مانیه‌یل: له‌ى دینه باوه‌ڕ وه دو خوداوه‌ند كریاگه، ك ئه‌وانه‌یش:( خوداوه‌ند رووشنایى) و (خوداوه‌ند تیه‌ریكى) بویه، ك له‌لاى مانه‌ویه‌یل وه‌پى ئویشن( ئورمز و ئه‌هریمه‌ن)، وه‌لى وه وه‌لاى زه‌ره‌ده‌یشتیه‌یل راسه‌قینه وه لاده‌ر و یاخى دانریاو هویچ باوه‌ڕیگ وه‌پى نه‌كریا.
5- میترائیسم: یه‌یش یه‌كیگه له دینه‌یل كویه‌ن مه‌ردم جوگرافیاى ئیرانى كویه‌ن، ك دین میهرپه‌رسى بوى. ئى دینه، ئاریه‌یل وه‌ل خوه‌یانا هاوردوینه‌ى ئه‌را ئیران و هه‌ر وه‌و جووریشه بردنه‌ى ئه‌را هندستان. ئى دینه ماوه‌ى دو هه‌زار ساڵ گشت دینه‌یل تر خستویگه ژیر ڕووشنایى خوه‌یه‌وه.