شەفەق نیوز/ لە سەرتای نەوەتەیل سەدەی گوزەشتە، وەگەرد تاسیان لەناو گەماروودان ناودەوڵەتی، گەنجیگ خەڵک خانەقین، ناچار بوی شارەگە بیلێدە جی، وەمینەی کاریگ، ئەرا تیکەنان، تا روی وەرەو بەغداد پایتەخت کرد، و سەرمایەگەی لەناو پریزی دەنگ سووزداری بوی، وەگەرد ویرەداری خوەی.

ئایا کی باوەڕ داشت ئەو دەنگە کە  وە زوان کوردی بەرزەو بوی، لەناو دڵ بەغدای پایتەخت، ئەو شارە کە رژیم بەعس تەقەلا دا بکەێدەی شوین کارەیل سیاسەت شۆڤینیی، وە تاوانن ئەو پیکاتەیل عراقی، لەژیر پەرچەم تەعریب بەدناو، ئەو دەنگ خوەشیە بخەێدە ناو دڵ کوردەیل، و ئەوەگ لە ناسنامەی مەنیەسەو دووارە زنیەو بکەێد؟.

مەقام و گورانیەیلی کە وە زاراوەی کوردی خوارگ (فەیلی) چڕیاد، دڵەیل هاوردیادە سەماکردن، و ئرمس لە چەویلیگ هاوردیادە خوار لە دڵسووزییان ئەرا میلکانیگ کە خاوەنیان کەفتنە ژیر ستەم، وە ناچاری باریان کریا، ئەوەیش حەسەن هەیاسە، هونەرمەن سووزدار و دڵ ناسکە، خاوەن گورانی (چەبی دی.. چە کردی) کە ئەوەسا پیر بویمنە، و هیمان لە هویرمان جارانیمان ئاوازی مەنیە، و دەنگ ئەو گورانیە رەسیە چوار پارچەی کوردستان.

حەسەن هەیاس محمد عەلی،  حەسەن هەیاس ناو هونەرییە، لە ساڵ 1965 لە شار خانەقین لەداڵگبوی، و خوەنەواری سەرەتایی و ناوەندی و ئامادەیی لەناو ئەو شار کوردە تەواو کرد.

لە ساڵ 1983 یەکەم کاری بوی، کە دەسوە گورانیچڕین کرد، هەناێ لە فیستواڵ مەکتەوەیل دیالە بەشداری وە گورانییگ ئەرا هونەرمەن گەورەی نەتەوەی کورد حەسەن زیرەک بەشداری کرد، وەگەرد تیپ مەکتەویی خانەقین، کە لەو وەختە هونەرمەن و ئاوازنویس و میوزیکژەن ئیسماعیل غوڵام سەرپەرشتیاریی کرد، کە لەو رووژە پلەی یەکەم ڤیستواڵەگە بویە بەش هەیاس.

 لە ساڵ 1986 یەکەم گورانی لە بەش کوردی تەلەڤزیۆن کەرکوک توومار کرد، کە وەناونشان (هەی یار) ئەوەیش دویای رەزامەنی دەسەی تاقیکردن مەقام و گورانی، وە سەرپەرشتی هونەرمەنەیل شەوکەت رەشید و قادر مەردان و حسێن بەهائەدین.

ئەو گورانیە تەلەڤزیۆنیە، لە ئوستدیۆ توومار کریا، وە دەرکردن لیبرون سیمۆن نمایش کریا.

لە ساڵ 1989، بڕیگ گورانی لە ئێزگەی کوردی بەغداد توومار کرد جویر  (چاو شين) و (چەکردی)، و لە ساڵ 1990 یەکەمین ئەلبوومی دەرکرد وەناونشان (چەکردی).

گەورەترین پیچەڕیی لە بەغداد ساڵ 1992 بوی کە شیوەی گرنگیگ ئەرا ژیان هونەریی دروس کرد، هەناێ خوەی رەسانە بەغداد و لەورا تیپ مۆسیقایی "شيرين" لەناو مەردم کورد بەغداد دروس کرد، و لەدەور خوەیەو گردیانەو کرد وە سازین ئاهەنگەیل سویر و بوونەیل جیاجا.

 وەی تیپە، حەسەن هەیاس توەنست دووارە گورانی کوردی وە شیوەزار فەیلی زنیەو بکەێد، کە وەو کار کاریگەری گەورەیگ لە مقیەتیکردن ناسنامەی ھونەر کورد وەجی هیشت.

 لە ناوڕاس ساڵ 1993، ئەلبووم دویەمی وە ناونیشان (ئەی چارەنووس دەرکرد، و لە ساڵ 1994، ئەلبووم گرنگیگ ترەک دەرکرد وەناونشان (ئەی خانەقینم)، کە گورانی و مەقام سووزداریگ لەبان خانەقین و گەڕەک و ئاوایەیلی هاناوی، کە ئەرا ئەوانەگ وە ناچاری لەو شار بار کریانە فرە دڵگیر بوی.

هەر لە ساڵ 1996ەو، دەسکردە کارکردن جویر پەخشکار لە ئێزگەی کوردی بەغداد، تا ماوەی هەفت ساڵ بڕیگ بەرنامەی رووشنهویری و هونەری پیشکەش کرد، و لە ساڵ 1997 ئەلبووم (خودا حەقم بسینێ) دەرکرد.

لە ساڵ 2000، ئەلبوومیگ ترەک وەناونیشان (شا دوێت) دەرکرد.

لە ساڵ 2005، ئەلبووم  (خانەقین شار مەدەنیەت) دەرکرد.

هەر لەو ساڵە بویە سەرنویسەر رووژنامەی "بانان" کە لە خانەقین دەرچگ و بویە ئەندام لە نویسنگەی سەندیکای رووژنامەوانی کوردستان.

لە ساڵ 2009، وەڕیەوبەرایەتی نویسنگەی کەناڵ "گەلی كوردستان" لە خانەقین گردە دەس.

لە ساڵ 2010، لە سویدەو ئەلبوومیگ وە ناونیشان (لیوەی جەماڵد بیمە) دەرکرد، و چەن ئاهەنگیگ لە ستۆکهۆڵم پایتەخت و شار یوتوبری و شارەیلیگ ترەک سازی، هەمیشە وەگەرد ئاهەنگیگ لە ئۆسلۆی پایتەخت نەرویژ.

لە ساڵ 2011، ئەلبووم (كرماشان دیرم) دەرکرد.

حەسەن هەیاس ژندارە و کوڕ و دویەتیگ دیرێد.

ئاژانس شەفەق نیوز، چەوی کەفتە ئی هونەرمەن کوردە و چەن پرسیاریگ لەلی کرد لەبان ژیان هونەریی و چەن باوەتیگ ترەک.

* ئایا بەهرەی گورانی هیلێد بچیدە ناو ئی جەهانە، یا چشتیگ ترەک بوی، و کی مامووستای تو بویە؟

:- بەهرەی خوەشی دەنگ، لەناو بنەماڵەی من ریشە دیرێد، کە باوگم دەنگ خوەشیگ داشت، و لە خوەنەواری ناوەندییم لە بوونەیل گورانی چڕیام، و لە ساڵ 1983، لە فیستواڵ هونەری دیالە بەشداری کردم وە سەرپەرشتی ئاوازنویس و میوزیکژەن خانەقینی ئیسماعیل غوڵام، و یەکیگ لە گورانیەیل هونەرمەن گەورە حەسەن زیرەک پیشکەش کردم، و تیپ ئیمە پلەی یەکەم کەفتە دەسی.

* چوین باس میژوو هونەر مۆسیقای و گورانی خانەقین کەێ؟

: - خانەقین پڕە لە دەنگە خوەشەیل، و رێژەی بەرزترە لە فرەی شارەیل هەرێم کوردستان، وەلێ وەداخەو شوین شایستەداری خوەی لە چین مۆسیقا نەسەن، و ئی هونەرە وەگورەی خوەی ئەوزەڵ نەکرد.

 * مۆسیقا لە باشوور کوردستان شیویەیل جیاوازیگ دیرێد، چ ئاواز سووک یا خەفەتباری یەواش بوود، کام زاراوە و شیوەیگ لەتوەو نزیکترە؟

:- زاراوەی کوردی باشوور کە وەپی ئویشن کەڵهوڕی یا فەیلی، نزیکترینە ئەرا دڵم، و هەناێ نزیک بوی گورانیچڕین وەی زاراوە نەمینێد، نویسانن گورانی وەی زاراوە و چڕینی کردمە ئەرک شان خوەم، لەوەر باوەڕم وە رەسنیەتی و رەنگینی.

* هەمیشە هونەرمەنەیل خوازن وەناوبانگەو بوون، یەیش خوازێد هونەرمەن شیوەی تایبەت خوەی داشتوود، تا چ ئاستیگ رەسیدە ئەوە؟

:- سوپاس ئەرا خودا، رەسیمە پلەیگ لە سەرکەفتن کە هیشت فرەی گورانیەیلم بکەفنە بان زوان جەماوەرم و بەشیگیش لە گورانیچڕەیل، نەک تەنیا کوردەیل، بەڵکم عەرەبەیل لوبنانی و عراقی گورانی وەناوبانگ (چەبی دی) وە خود زوانە کوردییەگە چڕینە، کە هونرەمەن بەرزان وەهاب برای هونەرمەن رەحمەتی ئازاد وەهاب لە چەوپیکەفتنیگ تەلەڤزیۆنی وەمن وت: "باڵیۆز گورانی کوردی خانەقینی"، کە ئی زاراوە ئەرا ئەو پارچەیل کوردستان ناسانمە.

* تو لە نەوەیگ هاتیدە کە شیوەی جیاوازیگ لە هاوچەرخەیلد دیرید، ئایا ئی شیوەیل نووە کە لاسایی و هەڵەپەڵەس چوین دوینێ؟

:- گورانی رەسەن، چ کوردی بوود یا هەر زوانیگ ترەک، قەت پیرەو نیوود و لە هویرا نیەچوود، باوجی جویر تەڵا وەگەرد رووزگار نرخی گەورەترەو بوود، وەلێ بەشیگ لە گورانیەیل تەنیا پفیلکەی وەختانەس، زوی لە هویرەو چن، ئەراوە بایەسە هەر گورانیچڕیگ چشتیگ لە هونەر تایبەت نەتەویی دەربخەێد، وەنە بوودە تووتییگ هەکاتی ئەوەکان ئویشێد وەبی ئەوە کە شوینپەنجەیگ راسگانی وەجی بیلێد.

* دیارە کە تو گورانی کردیدە دەسپیچگ ئەرا مقیەتیکردن ناسنامەی زوان و ئەدەب کورد، وەتایبەت لەناو بەغداد وەگەرد سەردەم سەختیگ، چوین توەنستێ ئەوە بکەێ؟

: لەناو گورانیەیلم پەیام داشتم، هەرچەن وە ئاواز خێرا وەخوەشی بوین لەناو سوریەیل، وەلێ وەرجە گورانیەگە هاوسووزیگ یا مەقامیگ وە رووحیەت کوردی و دووسی ئەو خاک و میلکانە پیشکەش کردیام کە لەلی دەرکریایمن، و جاروبار پارچە شعر خستیامە چەو ئەو گورانیەیل خێرا کە باس باوەتەیل بارکردن و ئاوارەیی زوورەملی لەناویان کردیام، ئەوە لەناو جەرگەی بەغداد بوی، ناوەند دەسەڵات بەعسی کە رەفتاری وە ئاسن و ئاگر بوی، و ئەوەیش لەو وەختە کاریگ ئاسان نەوی، وەلێ گشتی وەخاتر مقیەتیکردن زوان و ئەدەب و هونەر و کەلتور کوردی، و تا لە هویرەو نەچن.

  * لەڕوی ئابووریەو، هونەرمەنەیل کەفنە وەر سەختیەیل گەورە لە پشتبەسین وە کار هونەری تەنیا، ئایا باس ئەو ئاهەنگ و سویرەیلە ئەرامان بکە، و چوین تیپ مۆسیقایی "شيرين" دامەزرانێ؟

:- لە ساڵ 1992، تیپ مۆسیقایی "شيرين" لە بەغداد دامەزرانم، وە هاوکاری مامووستای میوزیکژەن ماهر عەبدولسەتار و کاک فازڵ ئەحمەد سایەخان، ئیجا هەرلە هونەرمەن میوزیکزان ئیبراهیم فەتاح، و عەلی عەبدولسەتار هاتنە ناوی، ئمجا هەرلە محمد عابد و خۆرشید عیسا هاتن تا گورانی عەرەبی ئەرا ئامادەبویەیل عەرەب لەناو ئاهەنگەیل پیشکەش بکەن.

ناو "شيرين" لە شیوەزار خەڵک ناوچەیل کوردی خوارگە کە لە بەدرە و جەسان و مەنەلی دەسوەپی کەێد تا رەسێدە خانەقین و قەسر شیرین و ئیلام و کرماشان، کە وەزوان فەیلی قسە کەن، لەو ماوە لە گشت هۆڵەیل بەغداد ئاهەنگ سازیمن، کە وەوە توەنستیمن خوازینەیل ژیانگوزەرانی وەدەس باریمن، وەلێ دویای ئازادکرن ئاڵشتەو بوی، کە مەگەر وەدەگمەنی گورانی لەناو ئاهەنگ سویر یچڕم، و بەشداریکردنم تەنیا لە بوونەیل نیشتمانی و بەرنامەی کەناڵەیل ئاسمانی ڕاستەخۆ مەن.