وكوومه‌ڵگايگ خاوه‌ن كلتوور تايبه‌ت وه‌خوه‌يه‌و جيای كه‌يگه‌وه له يه‌كيگ تر ، خود ده‌وڵه‌ت كاريگه‌ری ئاشكرايگ ديريگ له‌بان چوينيه‌تی ئاراسته‌كردن ئه‌و داب و نه‌ريته‌يله ك له‌كوومه‌ڵگا هه‌س ، چ له‌پيشخستن و ئاڵشتكردنی وه‌ره‌و ديموكراسی چ وه‌چه‌واشه‌وه .
فره‌جار داب ونه‌ريت ملله‌ته‌يل تيكه‌ڵ يه‌كتری بوينه ، دی ئايا وه‌سه‌به‌ب وه‌زع سياسی بويه يا وه‌سه‌به‌ب نزيكبوين مه‌رز جوگرافی يا بازرگانی و چشته‌يل تر . ئه‌گه‌ر ته‌ماشای جه‌هان ده‌وروه‌رمان بكه‌يم ئه‌را نموونه له‌رووژئاواو ده‌وڵه‌ته‌يل جه‌هان يه‌كم و پيشكه‌فتگ خاوه‌ن تاريخيگ پڕ له‌شووڕش و خه‌باتن تا ره‌سينه‌سه ئه‌و ئاسته ك ديرنه‌ی ، وه‌لی له‌وڵاته‌يل فه‌قيرو دوياكه‌فتگ له‌وه‌ر ئه‌وه‌ك سستم دكتاتۆری ده‌سڵاتدار بويه‌و تويه‌نستنه وه‌خواست و ئاره‌زوو خوه‌يان ره‌فتار بكه‌ن و مه‌ردم بچه‌وسننه‌وه‌و كه‌سيش نه‌تويه‌نستگه ره‌خنه له‌ليان بگريگ يا وه‌چه‌واشه‌ی ئه‌و قانوون و ده‌ستووره‌يل ده‌وڵه‌ته باس ئازادی يا ديموكراسی بكه‌يگ ، وه داخه‌وه وڵات ئيمه‌يش يه‌كيگ بويه له‌و وڵاته‌يل چه‌وسياگ ژير ده‌سڵات دكتاتۆريه ك وه‌قوربانيداينيگ فره‌وه ره‌سيمنه‌سه ئی قوناغه .
ئه‌گه‌ر ته‌ماشای تاريخ كويه‌ن كوومه‌ڵگای كورده‌واری بكه‌يم ، ژن قه‌در وحورمه‌ت و پايه‌ی خوه‌ی داشتگه‌و فره‌جاريش سه‌ركرده بويه ، وه‌لی له‌وه‌ر وه‌زع سياسی و دابه‌شبوين كوردستان گويڕيان هاته‌سه بانی ، كلتوور بيگانه‌ی ده‌وروه‌رمان تيكه‌ڵ كلتوور ئيمه بويه ، ئه‌را نموونه : پارچه‌يل تر كوردستان فه‌رهه‌نگيگ له‌يه‌ك جياواز ديرن و له‌هه‌مان وه‌خت وه‌ل ئيمه‌يا جياوازن ، له كوردستان رووژهه‌ڵات (كوردستان ئيران) كوشتن ژن وه‌مه‌هانه‌ی نامووس يا شه‌ره‌ف چشت ئه‌ڵڵاجه‌وييگه ، شايه‌ت يه‌يش په‌يوه‌ندی وه ئه‌وه داشتووگ ك له‌كلتوور فارس تون وتيژی دژ وه‌ژنه‌يل كه‌متر بويه .
ئه‌گه‌ر به‌راورد يا مقارنه‌ی بكه‌يم وه كلتوور نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب ك له‌كويه‌نه‌وه ژن هويچ هه‌قيگ وه‌پی نه‌درياگه‌و جوير به‌نه مامڵه وه‌ليا كرياگه ، تا ئيسه‌يش شوونه‌وار ئه‌و فكره له قه‌يريگ وڵاته‌يل عه‌ره‌بی هه‌ر مه‌ندگه ، له‌عراق ك ده‌سڵاته‌يل يه‌ك له‌شوون يه‌ك په‌يڕه‌و سستم دكتاتۆريه‌ت كردنه ، هه‌ق ئاده‌ميزاد و ئازادی وجوود نه‌ياشت و كه‌سيش نه‌ويرست ئه‌و مه‌رزه بشكنيگ و هويچ گرنگی يا ئه‌هميه‌تيگ وه يه‌كسانی و مه‌سه‌له‌ی ژنه‌يل نه‌درياگه ، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش هويچ گويڕيان خاسيگ ناته‌سه بان داب ونه‌ريتيان و هه‌ر له‌وه‌ر ئی كلتوور غه‌ڵه‌تيشه ژن له‌يوا هسكردگه ك ئه‌را خزمه‌تكردن پياگ دروس بويه‌و هويچ هه‌قيگ نه‌يريگ له‌بڕيارداين و له‌و چشته‌يليشه ك په‌يوه‌ندی وه‌خوه‌يه‌وه دريگ و له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش بايه‌سه فه‌رمان پياگ جی وه‌جی بكه‌يگ . پياگ ئيمه ك له‌لايه‌ن رژيمه‌يل يه‌ك له‌شوون يه‌ك عراقه‌وه چه‌وسيانه‌سه‌وه نه‌تويه‌نستنه له‌ی چوارچيوه ده‌ربچن ، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش هس وه ناڕه‌حه‌تی ژن نه‌كردنه‌و يه‌يش له‌يوا كردگه ژن ئازادی نه‌ياشتووگ .
له‌كوومه‌ڵگای دوياكه‌فتگ ك ئاگادار نه‌وينه له جه‌هان ده‌يشت ، چه‌وه‌ڕی چشتيگ خاستر له‌وه نه‌كريا ، وه‌لی له‌شوون گويڕيان وه‌زع سياسی و ئازادی سه‌روه‌خوه‌يی خوه‌مان تويه‌نيم گام گورجتر بنه‌يم ئه‌را يه‌كسانی و لاوردن شوونه‌وار ئه‌و داب و نه‌ريت كويه‌نه‌يله ك ئيسه باويان نه‌مه‌ندگه ونيه‌گونجيه‌ن وه‌ل ئه‌قڵ و مه‌نتق ئيسه‌يا ، دی بايه‌سه په‌ره به‌يمنه مه‌يدان شارستانيه‌ت و گشت هه‌ق و ئه‌ركيگ وه يه‌كسانی له‌ناونی ژن و پياگ دابه‌ش بكريه‌يگ ، وه‌ی جووره وڵات خوه‌مان وه‌ره‌و ئاراسته‌يگ تازه‌تر و پيشكه‌فتگ تر به‌يم جوير كوومه‌ڵگايگ مه‌ده‌نی ك گشت كه‌سيگ له‌تی ئازاد و خاوه‌ن هه‌ق بوون وه‌يه‌كسانی و بی جياوازی ره‌گه‌زی .