، زوورم ناوچه‌يل ئۆرپا وئه‌مريكای باكووركه‌فتنه ژير ئه‌و يه‌خبه‌نانه . ئه‌و سه‌رده‌ميشه ناوچه‌يل بياوان و ده‌يشتايه‌يل وڵات ئه‌فريقيا ومه‌ڵوه‌نه‌يل وشك عه‌ره‌بی كه‌ش وهه‌وای نه سه‌رد و نه‌گه‌رميگ داشتن ، كوردستانيش كه‌ش وهه‌وايگ وارانی وهوونكيگ داشت .
ئاده‌ميزاد كويه‌ن په‌نا بردياگه وه‌ر ئه‌شكه‌فته‌يل وله‌ده‌يشتيش خه‌ريك راوكردن بوين و هه‌ر له‌ڕيگه‌ی راوكردنه‌وه ژيان خوه‌يان برديانه سه‌ر، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش ناچاربوينه چشته‌يليگ دروس بكه‌ن له‌وه‌خت راوكردن وه‌كاری بارن . ئمجا سه‌ره‌تا كوچگ تيژو دوياخريش سقان وه‌كار هاورياو كه‌مه كه‌مه ده‌زگايه‌يل تازه دروسكردنه . وه‌و قوناغ تاريخيشه ئويشن (شارستانيه‌ت كوچگ كويه‌ن) .
ئه‌و چه‌رخه نزيكه‌ی (٣٥٠) هه‌زار ساڵ دريژه داشت ، له‌و سه‌رده‌مه ته‌ور كوچگين و كوچگ تيژ ساز كرياو ئاده‌ميزاد ئه‌و وه‌ختيشه منستياگه مه‌يموون ، شوونه‌وار ئه‌و شارستانيه‌تيشه له ناوچه‌ی (به‌رده‌به‌ڵه‌ك) له‌نزيك شار چه‌مچه‌ماڵ له‌ساڵ (١٩٤٩) كرياسه‌دی ، له‌شوون ئه‌وه‌يش له‌چه‌رخ كوچگين ناوڕاس ئاده‌ميزاد (نيانده‌رتاڵ) په‌يا بوی ك له‌ئه‌شكه‌فته‌يل ژيان ، شوونه‌وار ئه‌و شارستانيه‌تيشه له جه‌وه‌ڵه‌يل كوردستان له‌ئه‌شكه‌فت (شانه‌ده‌ر) كرياسه‌دی ، ك كه‌فيگه باشوور كويه‌ی (برادۆست) .
ئاده‌ميزاد وه‌رجه نزيكه‌ی (١٠) هه‌زار ساڵ له كوردستان هاته‌سه قوناغ كشتوكاڵی يا زراعه‌ته‌وه ، وه‌ل ئه‌وه‌يشا قه‌يريگ شوونه‌وار وه‌تايبه‌ت چوار شوون گرنگ يا موهم كريانه‌سه‌دی له كوردستان ك ئسپات ئی راسيه كه‌ن :
١- له (شانه‌ده‌ر) له‌نزيك ره‌واندوز، ته‌ور وكوچگ تاشرياگ وه‌رجه كشتوكاڵی له‌تی كرياسه‌دی .
٢- له (كه‌ريم شار) له‌نزيك چه‌مچه‌ماڵ قوڵنگه‌ی كوچگين و ته‌ور و كوچگ تيژ كرياسه‌دی .
٣- له (مه‌له‌فات) له‌ناونی ريگه‌ی كه‌ركووك – هه‌ولێر قه‌يريگ ده‌زگای له‌كوچگ تاشرياگ وداس كرياسه‌دی . ئمجا له‌يرا ئه‌و وه‌سيله‌يله ده‌سوه‌پيكردن قوناغ كشتوكاڵی نيشانده‌ن .
٤- له (چه‌رمۆ) له نزيك چه‌مچه‌ماڵ له‌باشوور كوردستان ، ١٢ قات شارستانيه‌ت كرياسه‌دی . ئه‌را نموونه : جام له‌خه‌ڕگ دروسكريگ وپه‌يكه‌ر خه‌ڕگين گيانله‌وه‌رو چشته‌يل چنين وتا راده‌يگ گه‌نم وجويه‌ی وشكه‌وبوی و سوقان حه‌يوان ك نيشانده‌ر حه‌يوانداری ئاده‌ميزاده‌يل ئه‌و سه‌رده‌مه بويه ، وه‌ل ئه‌وه‌يشا په‌يكه‌رخه‌ڕگين ژنيگ دوگيان . ئمجا وه‌گووره‌ی زانياری يا مه‌علوومات و ئاگاداری شوونه‌وارناسه‌يل ، ئاوايی چه‌رمۆ(٦٧٠٠) ساڵ وه‌رجه زايين ئاوه‌دانه‌و كرياگه ، يه‌يش كويه‌نترين ئاواييگه ك له‌جه‌هان ئاوه‌دانه‌و كرياگه . وه‌ل ئه‌وه‌يشا شوونه‌وارناسه‌يل ئه‌مركی و ئه‌ڵمانی وتورك له‌ساڵ (١٩٨٥) له ده‌وروه‌ر ناوچه‌ی ئه‌رخه‌نی له دياربه‌كرماڵيگ له بن زه‌وی كردنه‌دی ك تاريخی چووگه‌وه ئه‌را وه‌رجه (٩) هه‌زار ساڵ ، وه‌ی جووره ئه‌و به‌ڵگه‌يله نيشانده‌ر ئه‌وه‌ن ك ئاده‌ميزاد كويه‌ن ، كوردستان ئه‌را ژيان هه‌ڵوژاننه‌و له‌وه‌خت سه‌رماوسووڵه په‌نا بردنه‌سه وه‌ر ئه‌شكه‌فته‌يل و له‌وه‌رزه‌يل خوه‌شيش باوه‌ش جه‌وه‌ڵه‌يل وده‌يشتايی هه‌ڵوژاننه‌و هه‌ر له‌ورايش فيره‌ی كشتوكاڵ يا زراعه‌ت بوينه‌وحه‌يوانداری كردنه .