ئی نه‌ته‌وه‌يله له‌روی سياسی و ئه‌تنۆگرافی و دينيه‌وه به‌حس وله‌يه‌كه‌وداين له‌بانيان كرياگه ، ئه‌را نموونه : هوری ، ناويگ دينيه ك له‌هه‌زاره‌ی يه‌كم وه‌رجه زايين وه‌كار هاتگه‌و نيشانده‌ر ئه‌وه‌سه قه‌يريگ نه‌ته‌وه له وڵات زۆزان (سوبارتو) ژيانه‌وخوداوه‌نديگ داشتنه . ئی نه‌ته‌وه‌يله بيجگه باوه‌ڕ ودين هاوبه‌ش هه‌ر يه‌كيگ له‌ليان زوان تايبه‌ت خوه‌يان داشتنه ، ئه‌را نموونه : قه‌يريگ له ناوه‌يل چنه‌وه ئه‌را هه‌زاره‌ی سێيم وه‌رجه زايين وه‌ناو (سوبارتۆ) ك زوانيان وه‌ته‌واوی وه‌ل هوريه‌يلا جياوازه ، وه‌ل ئه‌وه‌يشا ده‌وڵه‌ت سياسی ميتانی له هه‌زاره‌ی دويم وه‌رجه زايين له سه‌رانسه‌ر ناوچه‌گه ده‌سڵات داشتگه ، ك هه‌رچه‌نی گرفته ئه‌را تاريخنويسه‌يل ، وه‌لی ده‌وڵه‌ت ميتانی وه جيا و دين هوری وه‌جيا به‌حس وله‌يه‌كه‌وداين له‌بانی كرديان .
له‌شوون نه‌مه‌ندن ده‌وڵةت ئۆرارتۆ ، ئی ناويشه كه‌مه كه‌مه كه‌متر وه‌كارهات ، وه‌ل ئه‌وه‌يشا كويه‌ی ئارارات له‌ناو ده‌وڵه‌ت ئۆرارتۆ وه‌رگيرياگه ، ئمجا له‌شوون ئۆرارتۆ ناو وڵات (بيانيا) كه‌فيگه وه‌رچه‌و له‌خه‌ت بزماری له‌پاڵ ناو هاڵديه‌يل . ناو (هاڵ) وه‌ك خوداوه‌ند وه‌رجه ده‌وڵه‌ت ئۆرارتۆ له‌فره شوون په‌رستگا له‌ناوچه‌يل كوردنشين كه‌فتياگه وه‌رچه‌و وه‌ك باكوور ميزوپۆتاميا و باكوور ئاسيای بويچگ ، بيگومان ئه‌و ناوه تا هاتن دين پيرووزموسڵمان له كوردستان باو بويه‌و هويچ په‌يوه‌ندييگ (هاڵد) خوداوه‌ند مه‌ردمان ميتانی وه‌ل ناو (خالد كوڕوه‌ليد) نيه .
سێيه‌مين خوخوداوه‌ند ده‌وڵه‌ت ئۆرارتۆ ، وه‌ناو (تيشوب) بويه ، ك هوريه‌يل باشوور كوردستان وسوورياو جه‌زيره په‌ره‌سيانه‌ی ، وه‌لی هوريه‌يل هويچ ده‌وريگ سياسی نه‌ياشتنه‌و ته‌نيا له‌چوارچيوه‌ی نه‌ته‌وه‌ی (ميتانی) ده‌ورسياسی ودينی داشتنه .
(ئانتوان مورێگات) وتگه : هويچ جياوازييگ ناونی پاشايه‌يل هوری وميتانی ئه‌رامان ئاشكرا نه‌ويه ، وه‌ختيگ ته‌ماشای دين كريا گشتی هوری بوين و له‌وه‌ختيگيش ته‌ماشای سياسه‌ت كريا گشتی ميتانی بوی ، ئمجا ئه‌را ئه‌وه‌ك له بنه‌ڕه‌ت نه‌ته‌وه‌ی كورد بفاميد بايه‌سه له‌گشت لايگه‌وه ژيان ميتانيه‌يل و هوريه‌يل له‌يه‌كه‌و به‌يد ، ك فره چشت له‌بان ميتانی و هوری وخالديه‌يل له‌رووژهه‌ڵات كوردستان كرياسه‌دی .
له‌چه‌رخه‌يل كويه‌ن وئيسه‌يش تاكمه‌جاريگ باس ميتانيه‌يل كريه‌يگ ، چوينكه تاريخ ميتانيه‌يل ئه‌را ناسين نه‌ته‌وه‌ی كورد ئه‌هميه‌ت خوه‌ی ديريگ ، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش شماره‌يگ له تاريخنويسه‌يل وشاره‌زايه‌يل ئۆرپی له‌يكه‌وداين له‌بانی كردنه . ئمجا (كامپل) ئشاره‌ت وه ئه‌وه كردگه ك حكوومه‌ت ميتانيه‌يل هيزيگ گه‌ورای رووژهه‌ڵات ناوڕاس بوينه ، ك ركابه‌ری يا مو‌نافسه‌ی هيزه‌يل گه‌ورای ناوچه‌گه كرديان ، ده‌وڵه‌ت ميتانی پيكهاتويگ له خاك كوردستان تا ده‌يشته‌يل ناونی دوچه‌مان و باكوور سووريا . ميتانی وكاشيه‌يل نزيك بوينه له‌يه‌ك . جۆرج رۆ ئويشيگ : يه‌كمين پاشای ميتانيه‌يل وه‌ناو (پاراتارنا) له (١٤٨٠)ی وه‌رجه زايين بويه .
جۆرج رۆ ، له‌لايگ تره‌وه ئويشيگ : له‌و وه‌خته ك ده‌وڵه‌ت ميتانی وه‌ره‌و مه‌ده‌نيه‌ت چياگ ، له‌و سه‌رده‌مه ده‌ور پيشكه‌فتن ومه‌ده‌نيه‌ت ده‌وڵه‌ت ميتانی بوی ، وه‌ل ئه‌وه‌يشا نويسانن وبه‌ڵگه‌يل فره‌يگ ك هاته‌سه ده‌س له‌باشوور كوردستان ئسپات ئی راسيه كه‌ن و تاوه‌خت فره‌يگيش قه‌يريگ له پاشايه‌يل ئاشووری له‌ژير ده‌سڵات ميتانيه‌يل بوينه .