زياتر له (١٠٠) خيزان فه‌يلی له‌شوون ده‌ركردنيان له ئيران تيه‌نه‌وه ئه‌را عراق و له‌ئۆردگای (به‌ختياری)يش له‌خانه‌قی كه‌فنه وه‌زع ناله‌باريگه‌وه ، ئمجا له‌بان داوای عه‌لی حسێن فه‌يلی برياره لوجنه‌يگ له‌په‌رله‌مان كوردستان سه‌ردانيان بكا .
١١٠ خيزان فه‌يلی ك زويتر له‌هه‌ردوگ ئۆردگای (ئه‌زنا وجه‌هرووم) ئيران نيشته‌جی بوين ، له‌شوون داخستن هه‌ردوگ ئۆردگاگه كله‌وكريه‌ن ئه‌را عراق و له‌ئۆردگای به‌ختياری نيشته‌جی كريه‌ن ، ئه‌وان ئيسه له‌ناو خه‌ڕگ واراناو له‌وه‌زعيگ فره سه‌خت ژيه‌ن .
عه‌لی حسێن فه‌يلی ، گله‌يی له‌هه‌ردوگ حكوومه‌ت عراق و كوردستان ئه‌كا ، ك تا ئيسه خوه‌يان نه‌كردنه‌سه خاوه‌ن ئه‌و مه‌ردمه‌و ئويشيگ : شماره‌ی ئه‌و خيزانه‌يل ده‌ركرياگه له‌هه‌ردوگ ئۆردگای ناوبرياگ فره له (١١٠) خيزان زياتره ، وه‌لی قه‌يريگ له‌ليان چينه‌سه به‌غدا . له‌باوه‌ت وه‌زع ژيان ئه‌و خيزانه‌يله‌وه ، نوێنه‌ر كورده‌يل فه‌يلی له په‌رله‌مان كوردستان ئاشكرای ئه‌وه كردگه ك ناو ئه‌و ئۆردگا له‌تی نيشته‌جی كريانه (به‌ختياری)ه ، وه‌لی به‌دبه‌خترين مه‌ردم گرته‌سه خوه‌ی و كيشه‌گه‌يانيش فره له‌وه گه‌وراتره ك وه‌چه‌ن به‌توويگ چاره‌سه‌ر بكريه‌يگ .
له‌دريژه‌ی قسه‌يلی عه‌لی حسێن فه‌يلی ئويشيگ : ئه‌را يه‌كمجار له‌سه‌رده‌م به‌عس له‌ساڵ (١٩٧٠) ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر و دوياخريش له‌نيسان ساڵ (١٩٨٠) له‌بان ده‌س سه‌دام حسێن وه‌مه‌هانه‌ی ئه‌وه‌ك فه‌يليه‌يل عراقی نين و ئيرانين ، له‌عراق ده‌ركريان و شماره‌ی ئه‌و كه‌سه‌يله ك له پرووسه‌ی ٤ نيسان ساڵ ١٩٨٠ شوناسنامه‌ی عراقی له‌ليان سه‌نرياوه‌و ئاواره‌ی ئيران كريان ، وه‌گووره‌ی ئامار يا ئحسای مانگ قرمز(صليب الاحمر) (٤٨٠) هه‌زار كه‌س بويه . ئی بڕيار يا قه‌راره ده‌رهه‌ق وه فه‌يليه‌يل زياتر له‌وه‌ك بڕياريگ شوناسنامه‌يی بووگ ، په‌يوه‌ندی وه وه‌زع بازرگانی يا توجاری و ئابووری به‌غداوه داشت ، ئمجا ئه‌را ئه‌وه ك ئابووريه‌گه‌ی له‌ده‌س كورد ده‌ركه‌ن جوير ئه‌وه‌ك ناوبرياگ ئشاره‌ت وه‌پی كردگه ، له‌شوون كووچكردن يه‌هووديه‌يل له‌عراق ك ئابووری عراق له‌وه‌رده‌سيان بوی ، كورده‌يل فه‌يلی شوونيان گرتن و له‌ڕوی بازرگانيه‌وه بوينه يه‌هووديه‌يل تازه‌ی به‌غداو داستان ئه‌وان منيگه وه‌سه‌رهات ئه‌رمه‌نيه‌يل ناو ئمپراتۆريه‌ت عوسمانی ك له‌وه‌ر هووكار ئابووری كوشت وبڕ كريان و له‌مه‌رز ئمپراتۆريه‌ت عوسمانی ده‌ركريان . له‌شوون راپه‌ڕين ساڵ ١٩٩١ شماره‌يگ له‌خيزانه‌يل فه‌يلی ك په‌يوه‌ندی وه‌ل جموجويل سياسی كوردا داشتن هاتنه‌وه ئه‌را كوردستان و شماره‌يگيانيش له‌شوون پرووسه‌ی ئازادی عراق گله‌وخواردن ، وه‌لی به‌ش فره‌ی ئه‌و خيزانه‌يله ك په‌يوه‌ندی سياسی نه‌ياشتنه له ئيران مه‌ندنه‌وه‌و له‌هه‌ردوگ ئۆردگای ناوبرياگ ك كويه‌نترين ئۆردگای رووژهه‌ڵات ناوڕاسن له شوون ئۆردگايه‌يل فلستينی نيشته‌جی بوين و نزيكه‌ی (٣٠) ساڵ له‌ورا بردنه سه‌ر .
عه‌لی حسێن فه‌يلی ئويشيگ : هووكار سه‌ره‌كی گله‌ونه‌خواردن خيزانه‌يل فه‌يلی ئه‌را عراق ئه‌وه بوی ك راسه له ساڵ ١٩٩١ كوردستان ئازاد كريا ، وه‌لی ئه‌و ناوچه‌يله ك كورده‌يل فه‌يلی له‌تيان نيشته‌جان هيمان هه‌ر له‌ژير ده‌سڵات رژيم به‌عس بوين ، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش ناتنه‌وه .
ناوبرياگ ، ئشاره‌ت وه ئه‌وه‌يش ئه‌كا ك له‌شوون راپه‌ڕين فره‌يگ له‌و مه‌ردمه ك له‌قوناغه‌يل جياجيا له‌ئيران گله‌وخواردنه تا راده‌يگ قه‌ره‌بوو يا ته‌عويز كريانه ، وه‌لی فه‌يليه‌يل نه‌ك هه‌ر له‌وه‌يش بيبه‌ش بوين ، بگر ك له‌كه‌مپه‌يل ئيران تيه‌نه‌وه ئه‌را عراق دواره چنه ناو كه‌مپ .
برێگ ئويشن : له‌سه‌ره‌تای ئمساڵ نوری مالكی سه‌رووك وه‌زيره‌يل عراق بانگه‌واز كرد ئه‌را فه‌يليه‌يل بانه دوياوه ئه‌را عراق ، چوينكه هه‌ق گشتلايگ له‌ده‌ستوور جيگير كرياگه‌و دی له‌عراق جياوازی ره‌گه‌زی و مه‌زه‌وی نه‌مه‌ندگه ، ئه‌ويش له‌شوون ئه‌وه هات ك زوورم فه‌يليه‌يل پشتگيری خوه‌يان ئه‌را ليست نوری مالكی نيشاندان له‌هه‌ڵوژاردنه‌يل ئه‌نجوومه‌ن پاريزگايه‌يل . هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش حكوومه‌ت عراق هه‌وڵه‌يل خوه‌ی خسته‌كار ئه‌را هاوردنه‌وه‌ی په‌نابه‌ره‌يل له‌ئيران . له‌هه‌مان وه‌خت كورده‌يل فه‌يلی وه‌تايبه‌تيش له‌شوون ساڵ (٢٠٠٣)ه‌وه له‌هه‌ڵوژاردنه‌يل ئنتمای مه‌زه‌وييان كه‌فته‌سه نوای ئنتمای نه‌ته‌وه‌يی .
له جواو ئی باسه ناوبرياگ ئويشيگ : ئه‌يه كيشه‌يگ دولايه‌نيه ، يه‌كميان ئه‌وه‌سه ك فه‌يليه‌يل هانه ده‌يشت مه‌رز ده‌سڵات كوردستان و حكوومه‌ت كوردستان نه‌تويه‌نستگه وه‌ك خواستيگ ئه‌هميه‌ت وه‌پيان به‌يگ و لايه‌ن دويميش ئه‌وه‌سه ك نه‌وه‌ی كويه‌ن فه‌يليه‌يل ك به‌شداری خاسيگ كردنه له‌جموجويل كوردايه‌تی چه‌وه‌ڕی كردنه حكوومه‌ت ئاره‌زووه‌يليان باريگه دی وه‌لی ناته‌سه دی .
وه باوه‌ڕ ئه‌و په‌رله‌مانتار كورده ، واقع تازه‌يگ دروس بويه ، نه‌وه‌يگ تازه ره‌سيه ك له‌ئاواره‌يی گه‌ورا بويه‌و له‌يكه‌وداين و ديديان جياوازه له‌نه‌وه‌ی وه‌رين ، ئمجا جوير ئه‌وه‌ك ئشاره‌ت كردگه ، رژيم به‌عس فره وه زيره‌كانه ديموگرافيای ئنسانی و قورسايی ئابووری فه‌يليه‌يل له‌به‌غداو ناوچه‌يل تر له‌بار برد ك گشت ئه‌يانه خاڵ بته‌ويگ بوين له‌جموجويل سياسی و نه‌ته‌وه‌يی كورد له عراق . حكوومه‌ت هه‌ريم كوردستان نه‌ك هه‌ر له‌فه‌يليه‌يل داوڕياگه ، به‌ڵكوو وه‌ل گشت عراقا تويش ئی داوڕيانه بويه‌و ديواريگ له‌ده‌ور خوه‌ی دروسكردگه ، حكوومه‌ت هه‌ريم كوردستان هويچ سياسه‌تيگ ئه‌را فه‌يليه‌يل و كورده‌يل ده‌يشت مه‌رز هه‌ريم كوردستان وه‌پی نيه ك وه‌جووريگ وه‌ل ئاست داواكاری و خواسته‌يل ئه‌وانا بگونجيه‌يگ ، ئه‌وان پشتگووش خريانه‌و مادام پشتگووش خريان دی ئه‌ڕا بايه‌سه گله‌يی له‌ليان بكريه‌يگ ك وه‌ل كام خه‌ت سياسی يا مه‌زه‌ويا له‌عراق هاوسووزی ديرن ؟ مه‌زه‌و شيعه يه‌كيگه له‌موهمترين فاكته‌ره‌يل مه‌ندنه‌وه‌ی روح نه‌ته‌وه‌يی لای كورده‌يل فه‌يلی ك له‌ده‌يشت مه‌رزه‌يل هه‌ريم كوردستان و له‌ناوچه‌يل ناوڕاس و باشوور عراق ژيه‌ن ، ئه‌گه‌ر شيعه نه‌وياتايم شايه‌ت حاڵ و رووژمان وه‌ك سابئه‌ی مه‌ندائی و كه‌مينه‌يل تر بوياتاگ .
عه‌لی حسێن فه‌يلی ئه‌ندام په‌رمان كوردستان وه‌ی شيوه باس له فاكته‌ر مه‌زه‌و ئه‌كا ئه‌را مه‌ندنه‌وه‌ی روح نه‌ته‌وه‌يی له‌ناو فه‌يليه‌يل ك كيشه‌ی فه‌يليه‌يل له‌ناو عراق كيشه‌ی رژيم بويه وه‌لياناو كيشه له‌بان ئاست كوومه‌ڵايه‌تی نه‌ويه ، وه‌و مه‌عنا ك له‌و ناوچه‌يله له‌تی نيشته‌جی بوينه وه‌ل نه‌ته‌وه‌يل ترا هويچ كيشه‌يگ نه‌ياشتنه‌و ئه‌ويش له‌ڕوی هاوسووزی مه‌زه‌ويه‌وه بويه ك شيعه بوينه . شيعه‌يل هويچ وه‌ختيگ هه‌وڵ ته‌عريب نه‌ته‌وه‌يل ناو ئه‌و مه‌زه‌وه نه‌يانه ، هووكار سه‌ره‌كييش ئه‌وه‌سه ك به‌ش فره‌ی مه‌رجه‌عيه‌ت شيعه له‌عراق عه‌ره‌ب نه‌ويه تا باوه‌ڕ وه ته‌عريب بياشتوون . مه‌عنای ئه‌وه‌سه شيعه‌بوين فه‌يليه‌يل له ناو فره مه‌زه‌وی كورد نيه‌وگ له‌يه‌كه‌و بدريه‌يگ وه‌مه‌ترسی ئه‌را بان شوناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌يی .
وه باوه‌ڕ ئه‌و په‌رله‌مانتاره ، ئه‌گه‌ر كورده‌يل فه‌يلی (٢٠) ئايه‌توڵڵای گه‌ورا بياشتان له‌ناو مه‌رجه‌عيه‌ت شيعه ئه‌را كورد ده‌سكه‌فت بوی . هه‌ر له‌و روييشه‌وه وه‌پی له‌يواسه ك له‌وه‌ر روشنای وه‌زع ئمروو وه له دنيای سياسه‌ت چگن كورده‌يل فه‌يلی ئه‌را ناو ليسته‌يل تر خيانه‌ت نيه جوير ئه‌وه‌ك كه‌سه‌يليگ ئه‌وانه وه‌ئه‌وه تومه‌تبار كه‌ن . ئمجا ئويشی وه‌ك كورديگ حه‌ز كه‌م گشت كورد له‌ژير يه‌ك چه‌تر بوون ، وه‌لی هه‌ر فه‌يلييگيش بچووگه ناو ليستيگ غه‌يره كورده‌وه خيانه‌ت نيه ، چوينكه هويچ وه‌ختيگ ئنكار يا حاشا له شوناسنامه‌ی خوه‌ی ناكا .
له‌دويای (٢٠٠٣)ه‌وه ، وه‌سه‌به‌ب ده‌نگ نه‌هاوردن ليسته‌يل كوردستانی له به‌غدا ، كورده‌يل فه‌يلی وه زاڵبوين هس مه‌زه‌وی له‌بان هس كورد بوينيان تاوانبار كريان، عه‌لی حسێن فه‌يلی پرسيگ : په‌يمانه‌يل ئنتمای نه‌ته‌وه‌يی چه‌ن ؟ ئايا ئه‌و ژينگه يا بيئه ك فه‌يله‌يه‌يل له‌باشوور و ناوڕاس عراق له‌تی ژيه‌ن ژينگه‌يگ كورديه‌و په‌روه‌رده‌و رووشنهويری وه زوان كورديه ؟ ئايا به‌رژه‌وه‌نديه‌يل به‌نن وه ئه‌وه‌ك ته‌نيا وه‌ل كوردا بوون ؟ وه‌دڵنياييه‌وه نه‌خه‌ير . فره چشت له‌ی كاره ده‌ورو نه‌خش ديرێگ وه‌لی له‌ده‌روين خوه‌يان هه‌ر كوردن و هويچ كورديگ فه‌يلی نيه بويشيگ من كورد نيم ، جياواز له‌قه‌يريگ پيكهاته‌ی تر كورد له‌يراو له‌پارچه‌يل تر كوردستان . وه‌ل ئه‌وه‌يشا ئويشيگ : وه گويره‌ی ئه‌و زانياريه‌يله ك له باوه‌ت سه‌رشماری ١٩٨٧ ك رژيم به‌عس وه شيوه‌ی شارياگ ئه‌نجامی دا ئه‌وه ده‌رخه‌يگ ك (١) مليۆن و (١٣٧) هه‌زار كورد له‌به‌غدا بويه ، وه‌لی ئه‌گه‌ر ئه‌و شماره ئه‌را ئه‌وه بووگ ك ئه‌وه ك ده‌نگ وه كورد نه‌ياگه كورد نيه ، ئه‌وه ديد و نوڕستن غه‌ڵه‌تيگه .