ناوڕاس و تازه‌و هاوچه‌رخ ، هه‌ميشه يه‌كيگ بويه له‌مه‌يدانه‌يل كيشمه‌كيش ناونی سستمه‌يل سياسی و نه‌ته‌وه‌يی و دينی و مه‌زه‌وی جياواز ، وه شيوه‌يگ ك تويه‌نيم بويشيم كه‌مترين نموونه‌ی وه‌يه‌كه‌وه‌ژيان نه‌ته‌وه‌يی و دينی و مه‌زه‌وی جياواز له‌تاريخ سياسی كريه‌يگه‌دی ، ئه‌گه‌ريش بويگ ئه‌وه هويچ وه‌ختيگ وه بی كيشمه‌كيش وه‌يه‌كه‌وه هه‌ڵنه‌كردنه‌و ژيانيگ ئارام نه‌ياشتنه ، به‌ڵكوو نه‌ته‌وه‌يل سه‌رده‌س ناوچه‌گه له‌يوا كردنه له‌ژير فشار ئه‌وان ئه‌و ژيان هاوبه‌شه چه‌سپياسه بان كه‌مينه‌يل وڵاته‌گه‌يان ، ئمجا دی ئه‌و كه‌مينه ، كه‌مينه‌ی نه‌ته‌وه‌يی يا دينی يا مه‌زه‌وی بوياتان و له‌وه‌رانوه‌ر ئه‌وه‌يش كه‌مينه‌يليش وه‌بی ئيراده‌و خواست خوه‌يان ناچار بوينه قه‌بوولی بكه‌ن .
له بويچگترين ده‌رفه‌ت كزی ده‌سڵات سياسی و سه‌ربازی نه‌ته‌وه‌يل سه‌رده‌سه ، كه‌مينه يا ئه‌قه‌ليه‌يل بيبه‌ش هه‌ڵسيانه‌و هه‌ر جووريگ بوياتاگ هه‌وڵ ئه‌وه دانه خوه‌يان رزگار بكه‌ن ، يا وه‌لای كه‌مه‌وه قه‌يريگ له هه‌قه‌يل سياسی و ئداری و رووشنهويری ئه‌را خوه‌يان ده‌سه‌وه‌ر بكه‌ن ئه‌را ئه‌وه‌ك له‌ناو زوورمينه نه‌تاويه‌نه‌وه ، يه‌يش وه‌جووريگ ئی دولايه‌نی ئی هاوكيشه له‌كاركردن وه‌رده‌وام بوين ك هه‌ر يه‌كيگيان چه‌نی تويه‌نستويگ دژ ئه‌واكه‌ی تر كار كردگه ، ئمجا له‌يه‌يشه‌وه نه‌زه‌ريه‌ی هه‌قه‌وكردن يا ئنتقام له فه‌رهه‌نگ سياسی رووژهه‌ڵات شوون نه‌زه‌ريه‌ی وه‌خشين گرته‌سه‌وه ، جوير ئه‌وه‌ك كزی ده‌سڵاته‌يل سياسی له‌يوا كردگه ك كه‌مينه‌يل هه‌وڵه‌يليان بڕه‌سننه ئاست به‌رپاكردن شووڕش و په‌لامارداين حكوومه‌ته‌يليان . يا ته‌ماشا كه‌يد وه‌چه‌وايشه‌وه له‌وه‌خت وه‌هيزی نه‌ته‌وه‌يل سه‌رده‌سه گووش نه‌يانه‌سه هويچ سفه‌تيگ ئنسانی و ناوده‌وڵه‌تی و په‌لاماريان ئه‌را بان كه‌مينه‌يل وه جووريگ بويه ك ره‌سيه‌سه ئاست جه‌مكوشی و جينۆسايدكردن وه ئه‌وه‌ك له جياوازيه‌يل كه‌مه‌و بكه‌ن ، وه‌لی ئه‌وه‌ك مايه‌ی سه‌رسوڕمه‌ندنه‌و تاريخيش ئسپاتی كردگه ك ئی شيواز و مامڵه‌ی هه‌ردوگ لايه‌ن (نه‌ته‌وه‌يل سه‌رده‌س و كه‌مينه‌يله) تا ئيسه نه‌ك نه‌تويه‌نستنه چاره‌سه‌ر كيشه‌يل بكه‌ن ، به‌ڵكوو زياتر ئه‌و كيشه‌يله گه‌وراوه كردنه‌و مه‌سه‌له‌گه سه‌خته‌و كردنه .
ئه‌گه‌ر بايگ و ئيمه به‌راورد يا مقارنه‌يگ بكه‌يم له‌ناونی كيشه‌ی ئه‌مازيغه‌يل له مه‌غرب و كورده‌يل عراق ، دوينيم نه‌ته‌وه‌يل سه‌رده‌سه هه‌مان ميكانيزم وه‌كار هاوردنه ئه‌را په‌رده‌پووشكردن كيشه‌گه ، ئه‌را نموونه‌يش : دويای دروسبوين ده‌وڵه‌ت عراق له‌ئه‌نجام فشار كورد قه‌يريگ هه‌ق سياسی و رووشنهويری ئداری دانه‌سه كورد له قوناغه‌يل تاريخی جياواز ، وه‌ك داناين جێگر كورد له په‌رله‌مان عراق و داين وزاره‌ت و دامه‌زرانن دايره‌ی مه‌عارف كوردی و ، وازكردن راديۆی كوردی و به‌ش كوردی له زانكۆ و ناوهاوردن كورد وه‌ك نه‌ته‌وه‌ی دويم له ده‌ستوور عراق دويای شووڕش ساڵ ١٩٥٨ و چشته‌يل تر ، ك دوينيم هه‌مان ديد مه‌غربيه‌يل ئه‌را چاره‌سه‌ر گرفت ئه‌مازيغه‌يل وڵاته‌گه‌يان پياده كريه‌يگ له‌دويای په‌نجا ساڵ له‌شوون ئه‌و ئه‌زموون شكه‌ستخواردگ عراقه له‌چاره‌سه‌ر كيشه‌ی كورد . ئمجا مه‌به‌سمان له باسه‌گه ئه‌وه‌سه ئه‌گه‌ر رووژهه‌ڵاتيگ ناوڕاس تازه ك له‌تی ده‌وڵه‌ت تازه‌و هوير تازه‌و جيگيربوين هه‌ق گشتی وه‌بی جياوازی (سياسی و نه‌ته‌وه‌يی و دينی و مه‌زه‌وی) له‌تی به‌رقه‌رار نه‌وگ هويچ وه‌ختيگ ئه‌و كيشه‌يله چاره‌سه‌ر نيه‌ون و ئه‌وه‌نه‌ی تر روی له زيايبوين كه‌ن ، ئمجا بايه‌سه ئه‌وه‌يش بزانيم ك ره‌وڕه‌وه‌ی تاريخ هويچ وه‌ختيگ نيايگه دوياوه‌و هه‌ق سينريه‌يگ و نيه‌دريه‌يگ .