، بی به‌ش له مافه‌یل حقوقی و مێژووی و سیاسی و له‌ناونی چه‌ن وڵات بیگانه كریا په‌نج به‌شه‌و و كوردیش ناچار بیو نه ته‌نیا ئه‌و به‌ش به‌شه‌وكردنه قه‌بوڵ بكه‌یگ به‌ڵكه‌م له‌شیون ئه‌وه‌یش ته‌قالا كریا ك له‌ناو ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌یل بیگانه بتاویه‌یگه‌و . ئی كوردستانه ك بیڕه‌حمانه كوت كوت كریا وڵات تازه دامه‌زریاگی نه‌یو به‌ڵكم یه‌كیگ له كیوه‌نه‌ترین وڵاته‌یل مێژووه ك ٤٠٠ ساڵ وه‌رجله زاین كیانیگ له‌خوه‌ی داشتگه . مێژووناس ئه‌غریقی ( گزینوفون ) له‌باوه‌ت ملله‌تیگ قسه كردگه ك له ناوچه‌یگ وه‌ناو كوردستان ژیانه وناویان كاردوخیه‌یل بیوه وئه‌یانه باپیره‌ی ملله‌ت كورد بیونه‌و كوردستان له دریژه‌ی مێژووی له ژیر ده‌سه‌ڵات چه‌ن ئمبراتوری بیوه‌و وهه‌میش كه‌فتگه‌سه وه‌ر په‌لامار و هێرش داگیركه‌ره‌یل . به‌ش باشوور رووژهه‌ڵات كوردستان له ژیر ده‌سه‌ڵات بنه‌ماڵه‌ی ده‌سه‌ڵاتدار ئه‌رمه‌نیه‌یل له‌هیكان بیوه‌و له‌شیون ئه‌وه كه‌فتگه‌سه ژیر ده‌سه‌ڵات ( ئسكه‌نده‌ر زی لقه‌رنین ) و دیواخریش له ژیرده‌سه‌ڵات ( ئه‌رساسیه‌یل ) بیوه ك ئه‌یانه‌یش جاریگ سه‌ر وه فارسه‌یل و جارجاریگیش سه‌ر وه ئمپراتوری رۆمانی بیونه . فارسه‌یل و رۆمانه‌یل ئه‌را به‌شه‌وكردن جه‌هان كیوه‌نه له ناونییان دایم له‌حاڵ كیشمه‌كیش و ململانی بیونه و مێژووناسه‌یل ئیوشن له جنس ئاری بیونه‌و به‌عزی تریش ئیوشن له جنس كلدان . زانایه‌یل زوان سابت كردنه ك زوان كوردی سه‌ر وه زوان زه‌ندی تازه‌س و زه‌ندییش زوان كیوه‌نه‌ی فارسه‌یل بیوه‌و یه‌یش سابت كه‌یگ ك كورد له جنس ئاریه . وشه‌ی كوردستان ئه‌رایه‌كم جار له زوان ئاخرین پادشای سه‌لجوقیه‌یل وه‌ناو سنجارله یه‌كیگ له هه‌رێمه‌یل ژیر ده‌سه‌ڵاتی له سه‌ده‌ی دوانزه‌ی زاینی ژنه‌فیاگه ؛ شایان باسه زیای كردن وشه‌ی (ستان) ئه‌را وشه‌ی (كورد) جوور ئه‌و ناوه‌یله بیوه ك له هه‌رێمه‌یل ئسلامی ئه‌و سه‌رده‌مه نریاس جوور پاكستان وئه‌فغانستان وبه‌لوچستان ؛ وه‌لی خود وشه‌ی كورد فه‌ره كیوه‌نه‌سه ومێژووه‌گه‌ی ئه‌را ٤٠٠ ساڵ وه‌رجله زاین چوگه‌و ك هه‌روه‌و جوره‌گ گزینوفون مێژووناس ناودارئه‌غریقی ئیوشیگ ستان له زوان فارسی وه‌مه‌عنای نیشتمان یاشیون نیشته‌جابیون تیه‌ی جورعه‌ره‌بستان نیشتمان عه‌ره‌به‌یل وبلوچستان نیشتمان به‌لوچه‌یل وهتد.....
له سه‌ده‌ی نوزده كوردستان كریا چه‌ن به‌شه‌و؛ هه‌ڵبه‌ته نه بووگه چه‌ن ده‌وڵه‌ت كوردی بیوچگ جوور وڵاته‌یل عه‌ره‌بی ؛ له‌شیون ریككه‌فتننامه‌ی سایكس بیكۆ ك له‌شیون جه‌نگ یه‌كم جه‌هانی ئمزا كریا كوردستان بیوه په‌نج كوت به‌شه‌و كریاگ له‌ناونی په‌نج وڵات ك به‌شیگی دریا عراق ژیر ده‌سه‌ڵات ئنگلیز ك وه‌گوره‌ی ریككه‌فتن نامه‌ی سایكس بیكۆعراق بیوه سێ ولایه‌ت به‌سره‌و به‌غداو موسڵ ك له‌شیون جه‌نگ ناونی ئنگلیز و فه‌ره‌نسه خریا بان عراق ك بڕیار بیو ولایه‌ت موسڵ بكه‌فیگه بان لوبنان وسوریه ك ئه‌و سه‌رده‌مه له ژیر ده‌سه‌ڵات فه‌ره‌نسیه‌یل بیون .
كورد وه‌ل عه‌ره‌ب له كومه‌ڵگای هاوبه‌شیگ له ژیر چه‌تر ئسلام ژیا و خزمه‌ت فه‌ره‌یگ وه عه‌ره‌ب ئسلامی كرد و له جه‌نگ ئسلام وه‌ل خاچ په‌ره‌سه‌یل جه‌نگاوه‌ره‌یل كورد نه‌خش گه‌وراو چالاكیگ داشتن وتیوه‌نستن ئوردی یاله‌شكه‌رسه‌لیبیه‌یل بشكنی وقودس وه‌ده‌س سه‌ركرده‌ی ناودار كورد سه‌ڵاحدین ئه‌یوبی ئازاد كریا . له‌شیون جه‌نگ یه‌كم جه‌هانی ك وه‌گوره‌ی ریككه‌فتن نامه‌ی سایكس بیكو سنوره‌یل جوغرافی تازه دیاری كریان وجموجیول نه‌ته‌وه‌یی عه‌ره‌بی وشورش عه‌ره‌بی وه‌سه‌ركردایه‌تی شه‌ریف حسین له‌ساڵ ١٩١٥ ده‌س وه‌پی كرد ؛ كوردیش له‌ی وه‌خته هاته خوه‌یاو ره‌سیه ئه‌و باوه‌ڕه ك له‌یره‌و دیوا چه‌ترهاوبه‌شیگ وه‌ل نه‌ته‌وه‌یل ناوچه‌گه وه‌ناوئسلام نیه تا له ژیری سه‌قام بگری . ئمجا ملله‌ت كورد ده‌س كرده جموجیولیگ ئه‌را گرده‌وكردن و یه‌كخستن به‌شه‌یل وه‌زور به‌شه‌وكریاگ خوه‌ی له‌ناونی روسیه و ئیران وعراق وتوركیه و سوریه ؛ داخوازیه‌یل كورد ئه‌را یه‌كخستن به‌شه‌گانی داخوازی ره‌وایگ بیو له وه‌ر ئه‌وه‌گ نه‌خشه‌ی كوردستان گه‌ورا له شیوه‌ی ره‌سم مانگیگ سه‌ره‌وخوار بیو ك به‌ش چه‌پی له سوریه‌و ناوڕاسه‌گه‌ی له عراق وتوركیه‌و باقی مانگه‌گه له‌ئیران و روسیه ؛ وه‌لی ئی داخوازی كورده له‌لایه‌ن وڵاته‌یل داگیركه‌ر وه‌داخوازی ناڕه‌واو خیانه‌تكارانه له‌قه‌ڵه‌م دریا ، له‌عراق كورد له سه‌رده‌م رژیم پاشایه‌تی سه‌روه ئنگلیز وهه‌میش له‌سه‌رده‌م جمهوری وه تایبه‌ت له‌شیون ساڵ ١٩٦٨ له‌سه‌رده‌م به‌عس گوڕوه‌گوڕتیوش كاره‌ساته‌یل كیمیاواران و كوشتار ده‌سه‌جه‌می و جینوساید هات . له‌كوتایی باسه‌گه‌مان یه مه‌نگه بیوشیم ك له ساڵ ١٩٢٢ حكومه‌ت به‌ریتانیه ك ئه‌و وه‌خته عراق له‌ژیر ده‌سه‌ڵاتی بیو له ته‌سریح تایبه‌تیگ ئعلان كرد ك حكومه‌ت له‌نده‌ن و جورج په‌نجوم پادشای وڵات رازی نین كورده‌یل ده‌وڵه‌ت وحكومه‌ت سه‌روه‌خوه‌یگ له چوارچیوه‌ی سنوره‌یل عراق داشتووود ؛ به‌ڵێ یه محنه‌ت كورده تا ئمڕوو ك له ئازادی بی به‌ش كریاگه‌و سه‌رزه‌مین پڕ پیت وخه‌یر و به‌ره‌كه‌ت گه‌ورای له ناونی وڵاته‌یل سوریه وعراق وتوركیه وئیران و روسیه وه‌ناهه‌ق به‌شه‌و كریاگه .