وتنه میزۆپۆتامیا ك ئی هه‌رێمه سه‌رزه‌مینه‌یل هه‌ڵكه‌فتگ له‌ناونی هه‌ردو چه‌م دجله‌و فورات گردگه‌سه وه‌ر ك ئمڕوو ئی هه‌رێمه كه‌فتگه‌سه ناونی خاك وڵاته‌یل سوریا و توركیا و ئیران وعراق . ئی هه‌رێمه له‌ساڵ ١٠٦- ٤٨ وه‌رجله زاین له‌لایه‌ن ئمپراتور رۆمانی بومبیاس داگیر كریاگه . زورم مێژووناسه‌یل وه‌شیوه‌ی ئاشكرا هانه‌و باوه‌ڕه ك ئی هه‌رێمه له‌لایه‌ن رۆمانیه‌یل ناونریاگه كاردۆ له‌وه‌ر ئه‌وه‌گ كورد له‌تی نیشته‌جا بویه . ئی ناوچه لای ئاشووریه‌یل وه‌ناو جووتی وه‌مه‌عنای جه‌نگاوه‌ر ناسریاگه و ئی ناوه وه‌زاراوه‌‌ی ئاشووری وه‌پی وتنه جاردۆ یا كاردۆ . ناوهه‌رێم كاردۆ له ده‌س نویسه‌یل كویه‌نه هاتگه ك باس جه‌نگ له‌ناونی له‌شكر فارس وه‌فه‌رمانده‌یی شاپوور دیوم له‌ساڵ ٣٠٩-٣٧٩ وكلدودیوس جولیان ئمپراتور رۆمانی ٣٣١-٣٦٣ كه‌یگ ك ئاكام ئی جه‌نگه ئه‌وه بوی ك نفووز رۆمانه‌یل له هه‌رێم كاردۆ كوتایی وه‌پی هات وه‌ختیگ كه‌سرا پادشای ئیرانی هات ده‌س نابان سه‌رزه‌مین كاردۆخیه‌یل و دویاخریش په‌لامار بابلیه‌یلدا وسه‌رزه‌مینیان داگیركرد و خسته‌ی بان سه‌رزه‌مین فارس .له‌لایگتره‌و زینفون میژووناس یونانی ٤٢٧-٣٥٥ وه‌رجله زاین له یه‌كیگ له نویسانه‌گانی باس ملله‌تیگ كه‌یگ ك وه جه‌نگاوه‌ره‌یل دلێر و شوجاع نیشته‌جای ناوچه‌یل كویه‌ستانی كه‌یگ و ناویان وه‌كاردوخی به‌یگ ك له‌ساڵ٤٠٠ وه‌رجله زاین په‌لامار ئوردی رۆمانی داگه وه‌ختی تواستگه له باشوور خوه‌رهه‌ڵات ده‌ریاچه‌ی وان هه‌ڵكه‌فتگ له رووژهه‌ڵات توركیا‌ی ئمڕووژی هه‌رێمه‌گه‌یان ره‌ی بوود ؛ به‌عزی له مێژووناسه‌یل ، كاردۆخیه‌یل وه‌یه‌كیگ له ریشگه‌یل كویه‌نه‌ی ملله‌ت كورد زانن وه‌لی بڕیگتر له مێژووناسه‌یل له‌وانه‌یش مێژووناس كورد مه‌حه‌مه‌د ئه‌مین زه‌كی ١٨٨٠-١٩٤٩ له كتاوه‌گه‌ی ( كورته‌ی مێژوو كورد و كوردستان ) كاردۆخیه‌یل و ملله‌ته‌یل هندو ئه‌ورۆپی زانیگ ك دویاخرخوه‌یان وه‌ل ملله‌ت كورد تێكه‌ڵ كردنه ك له سه‌رده‌م فه‌ره كویه‌نتریگ له كاردوخیه‌یل بویه‌سه‌ی و ئی ملله‌ته له لوویه‌یل و كوتیه‌یل وكورتیه‌یل و جووتیه‌یل و جوودیه‌یل و كاسایه‌یل و سووباریه‌یل و خالدیه‌یل و میتانیه‌یل و هووریه‌یل و نایریه‌یل پێكهاتگه .