(٢٠) ، ئه‌و تاريخنويسه زانايگ پايه‌به‌رز گومبوی ئاماده‌س ، ك راسه وه‌لاشه له‌ژيان نه‌مه‌ندگه ، وه‌لی كاره‌يلی هه‌ر وه زنگی مينيگه‌وه ، له‌وه‌ر ئه‌وه كاره‌يل جوان و ئاشكراو خزمه‌ت گه‌ورايگ پيشكه‌ش كرده‌سه ملله‌ته‌گه‌ی و گشت ژيان خوه‌ی له‌وه‌ر خاتر تاريخ كوردو كوردستان ته‌رخان كرد له‌بان بنه‌مای زانستی و بيلايه‌نی ك نموونه‌ی فره كه‌مه و له‌هه‌مان وه‌خت نموونه‌ی له‌ناو هاوسه‌رده‌مه‌يل خوه‌ی له‌تاريخنويسه‌يل كورد فره كه‌مه ، له‌وه‌ر ئه‌وه يه‌كم تاريخنويس كورد بوی پسپۆر له تاريخ كويه‌ن داشت ، ك خوه‌يشی كۆليژ ئاداب (به‌ش شوونه‌وار و شارستانيه‌ت) وه‌پله‌ی ئمتياز ته‌واو كرد له‌ساڵ ١٩٦٠ .
له‌ماوه‌ی (١٠) ساڵ يه‌كم دويای ده‌رچگنی له كۆليژ يا كوليه‌ی ئاداب گشت هه‌وڵه‌يلی ئه‌را نويسانن تاريخ شاره كويه‌نه‌گه‌ی (هه‌ولێر) خسته‌كار ، ئه‌و شار سه‌ربه‌رزه ك ده‌ور دياری و خاسيگ داشت له رويداگه‌يل ناوچه‌گه‌و ئاڵشتكردن ريڕه‌و تاريخ ، له‌وه‌ر ئه‌وه ساڵ ( ١٩٧١) ئه‌و تاريخنويس قه‌درداره سه‌نته‌ر كلتوور عراقی و كوردستانی سه‌رسامكرد له‌وه‌ختيگ كتاوه ئه‌هميه‌تدارو گه‌وراگه‌ی په‌خشكرد وه‌ناو ( هه‌ولێر له له قوناغ تاريخيه‌يلی ) ، ك رووژنامه‌ی (ته‌ئاخی) ئه‌و وه‌خته له‌باوه‌تيه‌وه وت : فه‌رهه‌نگيگ تاريخی نرخداره‌و هويچ رووشنهويريگ ده‌س له‌لی وه‌رنيه‌يگ .
له‌ساڵه‌يل دوياخريش چه‌نه‌ها كتاو خاس و سه‌ده‌ها شيه‌وكردن زانستی له‌باوه‌ت تاريخ كورد و كوردستان نويسا ، ك له‌بان لاپه‌ڕه‌ی گووڤاره‌يل عراقی و كوردی په‌خشكريان . ئمجا له‌موهمترين كتاوه‌يلی ك له ساڵه‌يل هه‌فتای سه‌ده‌ی گوزه‌يشت ده‌رچين و په‌خشكريان ئه‌ويش كتاو( تاريخ زوان كوردی)ه ، ك ناوبانگی فره‌يگ ده‌ركرد و ئسپات ئه‌وه‌يش كردگه وه‌به‌ڵگه‌وه ك زوان كوردی زوانيگ كويه‌ن و سه‌روه‌خوه‌يه‌و ريشگ ديريگ له قويلايی تاريخ .
زوبێر تاريخنويس كورد ، ئه‌هميه‌ت فره‌يگ دياگه زاناو تاريخنويس و فكرمه‌نه‌يل كورد و له‌ساڵ (١٩٧٩) كتاويگ له‌بان ژيان و كاره‌يل تاريخنويس كورد و نه‌وه‌ی هه‌ولێر (ئبن خه‌له‌كان) ده‌ركرد ك له ئاواييگ نزيك شار هه‌ولێر له‌دايگ بويه ، يه‌يش وه‌رج له‌وه‌ك ئه‌را گه‌ردين له شوون زانست روی بكه‌يگه وڵاته‌يل عه‌ره‌بی و ئسلامی ، وه‌ل ئه‌وه‌يشا له‌ساڵ ( ١٩٨٧) كتاويگ له‌بان ژيان (شێخ چۆڵی) ده‌ركرد ك يه‌كيگه له ديارترين و ناودارترين شێخه‌يل ريڕه‌و سۆفيگه‌ری له‌كوردستان و مزگفته‌گه‌ی تا ئيسه له هه‌ولێر مه‌ندگه‌و مه‌يدانيگيش هه‌ر وه‌ناو ئه‌و زاته نرياگه . زوبێر تاريخنويس وتياگ : هه‌ولێر شار زانست و ماريفه‌ت و چه‌نه‌ها زانای پايه‌به‌رزيش يشكه‌ش كرده‌سه جه‌هان ئسلامی . له‌وه‌ر ئه‌وه كتاوه‌گه‌ی (زاناو مه‌دره‌سه‌يل هه‌ولێر) ناو شماره‌ی فره‌يگ له زاناو مه‌دره‌سه‌و حوجره‌يل هووكاره‌كردن يا ته‌عليم ئه‌و شاره گريگه خوه‌ی . ئمجا هه‌رچه‌نی ئه‌و تاريخنويس گه‌ورا ئه‌را تاريخ كويه‌ن كورد و كوردستان گشت هه‌وڵيگدا و ته‌رخان ژيان خوه‌ی كرد ئه‌ڕای ، وه‌ولی به‌شيگ له وه‌خت و هه‌وڵه‌يليشی ئه‌را تاريخ ميرنشينيه‌يل كوردی وه‌ك (سۆران و بابان و ميرنشينيه‌يل تر) ته‌رخان كردويگ .
تاريخنويس گه‌ورامان چه‌و له‌بان ئه‌و هه‌مگه چشته‌يله گڕدا ك په‌يوه‌ندی داشتن وه شوونه‌وار ناوچه‌گه‌وه‌و فره‌يش وه جوانی ئه‌و شيه‌وكردنه‌يله ئه‌نجامدا له‌بان شوونه‌واره‌يل كوردستان و رووشنايی خستياگه بان شوونه‌واره‌يل و لايه‌ن زانستييش له‌باوه‌تيانه‌وه ئاشكرا كردياگ ، ئه‌ويش له‌وه‌ر ئه‌وه‌ك تاريخ كويه‌ن كوردستان وه به‌ڵگه‌ی راس و دروس وه‌ك نويسرياگ ئسپات بكه‌يگ ، ئمجا له‌وه‌ر رووشنايی ئه‌و ئاكامه‌يليشه وه‌رجه مردنی وه‌چه‌ن مانگيگ كتاوه پڕ نرخه‌گه‌ی وه‌ناو ( تاريخ هه‌ولێر) ده‌ركرد ، ك له‌ڕوی ناوه‌ڕوكه‌وه كتاو تازه‌يگه‌و تا راده‌ی فره‌يگيش له كتاو ( هه‌ولێر له قوناغ تاريخيه‌يلی) جياوازه .
له‌مانگ شوبات (١٩٩٩) له شوون نزيكه‌ی (٢) مانگ له دويای كووچكردنی ، ئمجا وزاره‌ت رووشنهويری هه‌ريم كوردستان يادنامه‌يگ ئه‌را ئه‌و تاريخنويس پايه‌به‌رزه ريكخست و چشته‌يل فره‌يگيش له‌باوه‌تيه‌وه ئاشكرا كريا ، له‌وانه‌يش هه‌ڵه‌وگه‌ردانن كتاوه‌گه‌ی ئه‌را بان زوان ئنگليزی و خوه‌ندنی وه‌ك په‌يڕه‌و له مه‌دره‌سه‌يل كوردستان .
كيشه‌ی كورد وه‌تايبه‌ت جموجويل رزگاريخواز كوردستان له ئه‌هميه‌ته‌يل زانستی و نيشتمانی ئه‌و تاريخنويس گه‌ورای كورده دوير نه‌وی ، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش به‌شيگ له‌وه‌خت و هه‌وڵه‌يلی ئه‌رای ته‌رخان كردويگ و زياتر له كتاويگ و ده‌يه‌ها له‌يه‌كه‌وهداين له‌بانی نويساگه ، له‌وانه‌يش كتاوه نرخدار و جوانه‌گه‌ی له‌باوه‌ت ( شووڕشه‌يل بارزان) ك وه ماوه‌ی كه‌ميگ له‌شوون كووچكردنی ده‌رچی و ئسپات ئه‌و راسيه كرد ، چوينكه هه‌رچه‌نی ئه‌و وه‌خته فره نه‌خوه‌ش بوی و له‌بان جی كه‌فتويگ ، وه‌لی خوه‌ی سه‌په‌رشی پاكنويسی و غه‌ڵه‌ته‌يل و راسه‌وكردن غه‌ڵه‌ته‌يل چاپداينی كرد ك ئه‌را كه‌سيگ نه‌خوه‌ش كار ئاسانيگ نه‌وی .يه‌كيگ تر له‌و مه‌يدانه‌يله ك زوبێر تاريخنويس ئه‌هميه‌ت وه‌پيدا ئه‌ويش گه‌ردين بوی له‌شوون سه‌رچه‌وه‌يل كويه‌ن تاريخ كورد و كوردستان ، له‌وه‌ر ئه‌وه‌ك ئی سه‌رچه‌وه‌يله فره وه‌كه‌می كه‌فتيانه ده‌س ، چوينكه وجوود كتاويگ تايبه‌ت وه‌و جووره مه‌يدانه زه‌حمه‌ته‌و ئه‌و زانياری يا مه‌علووماته‌يله ك له‌بان كوردوكوردستانيش نويسريانه وه‌ك به‌شيگ له‌ناو كتاوه‌يل تر هاتنه‌و فره‌يش كه‌من ، وه‌لی ئه‌و تاريخنويس گه‌ورا له‌شوون گه‌ردين فره‌يگ تويه‌نست په‌رده له‌بان چه‌نه‌ها سه‌رچه‌وه‌ی ره‌سه‌ن لابه‌يگ له‌باوه‌ت كورد و شوون نيشته‌جابوينيان ، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش چه‌نه‌ها له‌يه‌كه‌وداين له‌بان ئه‌و باوه‌ته نويسا ، له‌وانه‌يش كتاو ( كورد له كتاو وڵاته‌يل موسڵمان ) ، يه‌يش موبادره‌ی گرنگ ياموهميگ بوی و چه‌نه‌ها تاريخنويسه‌يل تر له‌شوون ئه‌و كردنه‌ی ريڕه‌و خوه‌يان . زوبێر له‌ساڵه‌يل كووتايی عومری وه‌ك شاره‌زا له وه‌ڕيه‌وبه‌رايه‌تی گشتی شوونه‌وار كار كرد ك سه‌ر وه وزاره‌ت رووشنهويری كوردستانه و ده‌ور خاس و ئاشكرايگ داشت له پيشكه‌شكردن ئامووژگاری له‌باوه‌ت گه‌ردين له‌شوون شوونه‌وار له‌كوردستان . وه‌ل ئه‌وه‌يشا چه‌نه‌ها شيه‌وكردن تاريخی و شوونه‌واری پڕ له‌ئه‌هميه‌ت له گووڤار (شانه‌ده‌ر) په‌خشه‌و كرد ك تايبه‌ته وه شوونه‌وار و تاريخ كويه‌نه‌وه .
له ماوه‌ی كاركردنی له‌و وه‌ڕيه‌وبه‌رايه‌تی يا موديريه‌ته ساڵ ( ١٩٩٨) دو ريگه نيشاندا له‌بان هه‌ر يه‌ك له ( قه‌ڵای هه‌ولێر) و (شار هه‌ولێر) و ئه‌وانه‌يش چاپكرد . زوبێر تاريخنويس گه‌ورای كورد ئاماده‌بوين وه‌رده‌وام و كارا يا فه‌عاليگ داشت له‌بان مه‌يدان كلتوور كوردستانی و عراقی و به‌شداری داشت له ده‌سه‌ی به‌حسكاری و شماره‌ی فره‌يگ له گووڤاره‌يل كوردستان و ده‌يه‌ها شيه‌وكردن و له‌يه‌كه‌وداينيش له‌باوه‌ت كلتوور كوردی و عراقی له گووڤاره‌يل گه‌ورای كوردستان و عراق نويساگه ، له‌وانه‌يش : گووڤار (رووشنهويری) له به‌غداو گووڤار (كاروان) و چه‌نه‌ها گووڤار تر .
ئی تاريخنويس گه‌ورا وه‌و كاره‌يل جوان و ئاشكرا ناوبانگ له كوردستان و عراق و سه‌نته‌ره‌يل خوه‌رهه‌ڵاتناسه‌يل په‌ياكردو بويه سه‌رچه‌وه‌يگ زانستی ئه‌را شماره‌ی فره‌يگ قوتابيه‌يل خوه‌ندن باڵاو باحسه‌يل تر جوير ئه‌وانه‌ك ئه‌را گه‌ردين له‌شوون زانياری و ده‌وڵه‌مه‌نكردن باوه‌ت و به‌حسه‌يليان هه‌وه‌جه وه‌پی داشتن و له‌كيشه‌يل جووراوجوور تاريخ كورد و كوردستان پرسيار له‌لی كرديان . ئمجا مامۆستا زوبێريش هويچ وه‌ختيگ بی ئوميديان نه‌كرد و هه‌رچی زانياری بوی دياگه‌ی پيان .
شايه‌ت روبێر ره‌حمه‌تی يه‌كيگ بووگ له‌و تاريخنويسه‌يل كه‌موينه ك كاره‌يلی ئه‌را چه‌ن زوانيگ تر هه‌ڵه‌وگه‌ردياگه و شيوه‌ی ژيانيشی له‌چه‌نه‌ها فه‌رهه‌نگ تاريخی نويسياگه ، له‌وانه‌يش فه‌رهه‌نگ (ناوداره‌يل عراق) يش لاپه‌ڕه‌ی ته‌واويگ ئه‌را ژيان ئی كه‌سايه‌تی و ناودار كورده ته‌رخان كردگه .
مامۆستا زوبێر بيجگه كتاوه‌يل فره‌و چاپكرياگی ، (١٤) كتاو ده‌سنويس چاپنه‌كرياگيش ديريگ ، له‌وانه‌يش گتاويگ گه‌ورای سێ وه‌رگی وه‌ناونيشان ( ناوداره‌يل هه‌ولێر)و كتاو ( تاريخ كويه‌ن كوردستان) و (تاريخ هووز بڵباس) و( ميرنشينی هۆزه‌بان كوردی) و چه‌ن كتاويگ تر . زوبێر له‌ژيانی چه‌نه‌ها هه‌ڵويست يا موقف نيشتمانی داشتگه‌و له‌وانه‌يش : وسيان له‌ڕوی پياگه‌يل رژيم به‌عس له‌وه‌ختيگ تواسن قه‌يريگ له ماڵه‌يل بان قه‌ڵای هه‌ولێر بڕمنن ، ئه‌وه بوی مامۆستا زوبێر و چه‌ن رووشنهويريگ تر داوا له ده‌سڵاتداره‌يل كردن ئه‌و كاره نه‌كه‌ن و ده‌س له‌و ماڵه‌يله نه‌يه‌ن چوينكه له‌و وه‌خته وه‌كاريگ پڕ له مه‌ترسی دانريا . بيجگه ئه‌وه‌يش له‌وه‌خت ده‌سڵات سه‌دام له‌ساڵ (١٩٨٠) ريگه وه‌پی نه‌يان كتاو (ميرنشينی هۆزه‌بان كوردی) په‌خشه‌و بكه‌يگ .
زوبێر بيلال ئسماعيل رووشنهويريگ خاوه‌ن هه‌ڵويست و تاريخنويسيگ ئازاو چه‌ونه‌ترس بوی و گشت ژيان خوه‌ی له‌وه‌ر خاتر مقه‌يه‌تيكردن له‌تاريخ كوردو كوردستان ته‌رخان كرد ك نزيكه‌ی چاره‌كه سه‌ده‌يگ له به‌حس و له‌يه‌كه‌وداين و نويسانن بی وچان كار ئه‌را تاريخ ملله‌ته‌گه‌ی كرد ، وه‌ل ئه‌وه‌يشا كه‌سيگ بوی خاوه‌ن نه‌فسيه‌ت به‌رز و پاك و ئارام و چه‌و نه‌وڕيه چشته‌يل ماددی و گووش نه‌يا ماڵ دونيا و هه‌ميشه حه‌ز له قسه‌ی راس كردياگ ، بيجگه ئه‌وه‌يش په‌يوه‌ندی كوومه‌ڵايه‌تی فراوانيگيش داشت وه‌ل گشت جووره چين و لايه‌نه‌يل كوومه‌ڵگای كوردستانی و عراقی و زانياری فره‌يگيش له‌بان شاره كويه‌نه‌گه‌ی (هه‌ولێر)يش داشت ، وه‌لی ئه‌وه بوی مه‌رگ ته‌نگ له‌لی هه‌ڵچنی و ساڵ (١٩٩٨) ماڵئاوايی يه‌كجاری له‌ليمان كردو خاك و ملله‌ته‌گه‌ی هيشته‌جی ، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش زبێر تاريخنويس فه‌خر و شانازی گه‌ورايگه ئه‌را ملله‌ته‌گه‌مان و هه‌ميشه زنگه له دڵ و ده‌روينمان ، هه‌زاران سڵام له گيان پاك زوبێر رووشنهوير و ناودار كوردمان .