له‌بان ملله‌تیگ دابه‌ش بوین ، ده‌سه ده‌سه له‌ناوچه‌یل جووراوجوور ئیران په‌خشه‌و بوین. ئمجا ماده‌یل و فارسه‌یل و پلرته‌یل گرینگترین یاموهمترین ئه‌و مه‌ردمانه بوین ك هه‌وڵ پیكهاوردن ده‌وڵه‌ت گه‌ورایگ دان.
یه‌كم مه‌ردمیگ ك له‌و ڕیه‌وه گام نان. ئه‌ویش ماده‌یل بوین ك له‌گشت سه‌ده‌ى هه‌فتم وه‌رجه زایین ده‌وڵه‌ت بته‌و ماد له‌ناوچه‌ى ئازه‌ربایجان و خاك كوردستان دامه‌زرانن. ئمجا پاشایه‌یل ماد ده‌وڵه‌ت بته‌ویگ دروس كردن ك له‌دونیاى كویه‌ن بوینه دامه‌زرنه‌ر شارستانیه‌ت كلتوورى ئیران له‌ناو به‌شه‌یل و پیكهاته‌یل ئیران. هویچ شوونیگ له ئازه‌ربایجان زیاتر له‌ئیران ناوبانگ نه‌یاشتگه ، ناو ئازه‌ربایجان وه‌رجه 2400 ساڵ وه‌رجه ئیسه وه‌ناوبانگترین و ناسریاگترین ناوه‌یل جوگرافیایى ئیران بویه. ئمجا ئازه‌ربایجان ك له‌سه‌رده‌م هه‌خامه‌نشیه‌یل و له‌وه‌رجه ئه‌وانیش وه وڵات ماد ناوبریاگه‌و بیجگه ئه‌وه‌یش گرینگترین به‌ش وڵات بویه.
به‌رهه‌مه‌یل سترابۆن جوگرافیانویس یۆنانى ، له‌باوه‌ت ئازه‌ربایجان له‌گشتیان خاستر و ڕاستره. ئمجا وه‌گووره‌ى نویسریاگه‌یل سترابۆن ، له‌وه‌ختى كووتایى وه سه‌رده‌م سه‌ڵته‌نه‌ت هه‌خامه‌نشیه‌یل هات ئه‌سكه‌نده‌ر مه‌قدۆنى په‌لامار ئیران دا ، وه‌لى له‌و سه‌رده‌مه سه‌ركرده‌یگ وه‌ناو (ئاترۆپات) له‌بان زه‌وى ماد (ئازه‌ربایجان) هه‌ڵسیاو مقه‌یه‌تى له‌و وڵاته كرد و نه‌یشت یۆنانیه‌یل داگیرى بكه‌ن و شكه‌ست وه یۆنانیه‌یل هاورد. ئمجا خه‌ڵك وڵات ماد وه‌سه‌به‌ب ئه‌و بویرى و ئازاییه‌وه (ئاترۆپات) كردنه شاى خوه‌یان و دى له‌شوون ئه‌وه وه وڵات ماده‌یل وتیان ئاترۆپاته‌یل (وڵات ماد) ، وه‌ى جووره مقه‌یه‌تى له‌سه‌روه‌خوه‌یى وڵاته‌گه‌یان كردن.
سترابۆن ك كتاوه‌گه‌ى خوه‌ى له‌سه‌رده‌م پاشایه‌تى ئه‌شكانیه‌یل (نزیك وه له‌دایگبوین مه‌سیح) نویساگه ، ئویشیگ: ئیسه‌یش ئه‌وه جینشینه‌یل ئاتۆپاتن و سه‌روه‌خوه‌یى خوه‌یان دیرن. (ئه‌دوین رایت)یش رووژ مه‌رگ ئه‌سكه‌نده‌ر وه‌ڕووژ له‌دایگبوین ئاترۆپاته‌یل زانیگ و له‌جواو ئه‌وانه‌ك ك ناو ئازه‌ربایجان وه وه‌رگریاگ له‌ناو ئاترۆپات زانن ئویشیگ: هویچ گومانیگ له‌وه نیه ك ناو ئازه‌ربایجان له‌ناو ئاترۆپات وه‌رگیریاگه ، چوینكه شوونه‌واریگ له‌و ناوه له‌سه‌رده‌م وه‌رجه ئه‌سكه‌نده‌ر نیه‌كریه‌یگه دى بیجگه له خاك ماده‌یل. (فرده‌وسى)یش وه (ئازه‌رئاباگان) ناوى تیه‌ریگ ك عه‌ره‌به‌یل وه‌پى ئویشن (ئازه‌ربایجان) و ئه‌رمه‌نه‌یلیش وه (ئازه‌ربایاقان) ناوى بردیان و له‌كتاوه‌یل كویه‌ن په‌هله‌وییش وه(ئاتۆرپاتكان) هاتگه ك هه‌مان ئاترۆپاتكانه. ئمجا له‌یرا ده‌ركه‌فیگ ك ئازه‌ربایجان زویتر (ئاترۆپاتكان) بویه‌و دویاخر (ئازه‌ر ئابادگان)و له‌شوون ئه‌وه‌یش بویه‌سه ئازه‌ربایجان.