شاژن ئێران و يه‌كی له گله‌وژن ژنه‌يل تاريخ ئێران كۆێنه‌س. ئه‌وی دويه‌ت كۆرش گه‌پ و كاساندان، خوه‌شك كه‌مبۆجيه، ژن دو پادشای هه‌خامه‌نشی، كه‌مبۆجيه و داريۆش يه‌كم و، داڵگ خه‌شايار شاس. ئاتۆسا خانمێگ قه‌شه‌نگ و جوان بويه ك هه‌م شاعر و هه‌م ئه‌ده‌ب په‌روه‌ر بويه و وه جاێڵه‌يل ماد و پارسی ده‌رس ئه‌ده‌بيات دايه. وه خاتر هوير و ئه‌نديشه‌ی خاس و پاكی، داريوش وه‌ليا له مه‌سه‌له‌ی حكوومه‌تی و چاره‌نويس وڵاتێ شه‌ور كرديه‌و ئه‌ويش وه په‌یێ باوه‌ڕی ته‌مام داشتيه. ئه‌گه‌ر داريۆش وه مه‌نيتقه‌ی له‌شكه‌ر بكيشا و بتواسا شه‌ر بكردا، ئه‌نجوومه‌ن ئيمپراتۆری ئه‌را وه ڕيه‌و بردن كشوه‌ر دامه‌زران و سه‌رداڵ و بان ده‌س گێشتيان له‌ی ئه‌نجوومه‌نه شاربانو ئاتۆسا بوی. هردۆت له سه‌ر ژيان سياسی ئاتۆسا ئويشی: له قووه‌ت و هويرگه‌واری به‌هره داشت و فره‌يش خوه‌ش هاتيه له مه‌يدان جه‌نگيش وه‌ل هاوسه‌رگه‌يا بووت. ئه‌و وه‌رده‌وام مه‌يه‌ت ده‌ر فكری درايۆش گه‌پ بويه وه له چه‌ندين گه‌وار خوه‌ی فه‌رمانده بويه ويا وه نه‌قشه‌يل جه‌نگی ك خوه‌ی كيشاس ئه‌نجام بويه. له وه‌خت و زه‌مان مردنێ هويچ خه‌ورێگ و زانايێگ نه‌كه‌فتيه‌سه ده‌س، ته‌نيا يه زانيم ك ئه‌و وه‌ختی خه‌شاير له جه‌نگ وه‌ل يۆنانا هاتيه‌سه‌و زێنگ بويه. شايه‌د قه‌ور ئاتۆسا له په‌ڕ قه‌ور داريۆش گه‌پ له نه‌قش ڕووسه‌م بووت. ئويشن ك له ئه‌ساتير ئێران، وه ئه‌ساس يادگاريه‌يل له و رويدايل ده‌وران داريۆش و خه‌شايار شا، هاوسه‌ر و كوڕه‌ی دروس بويه و شكڵ گرتيه. هۆما له ئه‌فسانه‌يل مه‌ردمی مامرێگه موبارك ك وه پێشی ئويشن و ئه‌گه‌رئه‌و بان سه‌ر هه‌ر كه‌س بنيشێ ئه‌و كه‌سه ڕه‌سێگه پادشايی يا شه‌هرياری وه شايه‌د واژه‌ی وه‌ی ناوه په‌يوه‌ند دێرێد. وێنه‌ی ئاتۆسا ژن كورد ئێرانی ئينگه هه‌سه‌ی له ئه‌نتيكخانه‌ی (زينت الملوك شيراز) و ئه‌نتيكخانه‌ی سنه(سنه‌نه‌ده‌ج).