شەفەق نیوز/ رودوس فەیلی (مسته‌فا به‌یگی)
ئی رووژه‌یله بڕێ هانه شوون یه ک قانوون ئه‌ساسی عراق بگۆڕنن و فدراڵ له‌ی بخه‌نه‌و ک تا ئێسه نه‌توانستنه عراق وه ده‌وران به‌ڕبه‌ڕییه‌ت و شڤنیستی وە ژە عراق نووی ئەڵگەردننەو.
دە لاختار عراق نووی بێ ژە فدراڵ کردن عراق وە دو اقلیم عەراوی و کوردستانی، مکانیزمەیلێ تریش ئەڕا یە ک ماف و حوقووق ئنسانی بڕوەچە و کە‌مه‌ووزەیل یا ئەقلییەتەیل دینی و هووزی و زوانی بپارێزرێ و پاساوە نەبێ، نریاگە ک یەکێ لە دیاری‌ترینەیلەیان ئەیانەن:
-وه‌و چوونه ک دیاره، قانوون‌نه‌ره‌یل سه‌ره‌تای دامه‌زریان عراق نویی، دۆمای ئەڵرووخیان ده‌وڵه‌ت به‌عس سه‌دامی، وه‌یجووره فرمانێ نان ده قانوون ئه‌ساسی ک مکانیسم ئه‌ڵبژاردن نوێنه‌ره‌یل ئه‌ڕا پارلمان عراق جوورێ بنرێ ک له سێسه‌د و بیس و نۆ کورسی پارلمان عراق عه‌راوی، سیسه‌د و بیس کورسی وه رێگه‌ی ئنتخابات گشتێ بنرێ و هه‌ر عراقیێ دتوانێ ئه‌ڔا ئی کورسییه‌یه په‌ڵتاف ئه‌ڵگرێ، نۆوانێ تر له‌یان ک دمینێ هن که‌م‌هووزه‌یل یا ئه‌قلییه‌ته‌یلن ک ده قانوون ئه‌ساسی عراق نووی وه‌یجووره نام له‌یان بریاگه:
-په‌نج کورسی ئه‌ڔا که‌م‌هووزه‌یل مه‌سیحی
-کورسیێگ ئه‌ڔا که‌م‌هووزه‌یل شه‌به‌ک
-کورسیێگ ئه‌ڔا که‌م‌هووزه‌یل سائبی
-کورسیێگ ئه‌ڔا که‌م‌هووزه‌یل ئێزه‌دی
-کورسیێگ ئه‌ڔا که‌م‌هووزه‌یل کورد فه‌یلی
وه‌داخه‌وه ئی قانوونه، مکانیزمه‌یل دیاریێ ئه‌ڕا ئجرا نه‌دیرێ، چشتێ جوور یه ک که‌س نه‌دزانێ ک له راسی ئه‌وانه‌ی ک گل‌و‌خێز دکه‌ن ئه‌ڕا گرتن یه‌ک کورسییه‌گه‌ی نوێنه‌ری کورد فه‌یلی ده کووت و ئوستان واسطت، له راسی کورد فه‌یلین؟ یا نه وه دروو دکه‌ن؟
ئه‌ڔا چه؟
ئه‌ڔا یه ک کورد فه‌یلی، ده ده‌وران سه‌ددام، هه‌رچێ کاره‌سات ک بی وه سه‌رێ هات، هه‌م ته‌عریب، هه‌م کووچ داین وه نام عه‌شیره‌یل عراقی ده‌ره‌وه‌ی کورده‌واری خوه‌یان ک زێد و ماوای باوگ و باپیرانی ئه‌وان بییه، هه‌م تاڔانن له عراق، هه‌م ناسنامه داین وه نام عه‌شیره‌ته‌یلێ تر جه‌بووری، عان و مالکی و زه‌رگانی جه‌یزانی و ... ک بێ ژه یه کوت ئه‌ڵه‌یان کریاگه ک کوردی قسه نه‌که‌و و وه زوور وه‌یان وتنه ک عه‌راوی بویشن، ئێسه خوه‌تان بویشن که‌سێ ک یه‌ک و دو پێشته ناسنامه وه نام عه‌شیره‌ی تر دیرێ و عه‌راوی قسه دکه‌ێ و کوردی نه‌دزانێ و نه‌دفامێ و چووزانم هاده‌ێ دشداشه‌ی دڕێگیش ده وه‌رێ ببێ و عه‌گاڵیش جه‌ڕان‌بی، بیاێ بویشێ م کورد فه‌یلییم، ده ئی جوغرافیای چۆچیاگه ک قاوم و حه‌تا برا و خوه‌شکیش خوه‌یان له یه‌کتری ئه‌وشاردنه تا نه‌گیردرن و ساوق نه‌کرن کێ ک دتوانێ مه‌ین و منای بکه‌ێو بویشی ک تو کورد فه‌یلییت یا نه؟ چوون بایه‌د یه سابت بکرێ؟
یه که‌م‌وکوڵی قانوونه ک ئه‌ر چاره‌سه‌ر نه‌کرێ، ئی کورسییه ک دریاگه وه کورد فه‌یلی، یه‌یش جوور ماڵ و ماواگه‌یان وه تاڵان دچوو، هه‌رچه ئیجاره وه ده‌سێ ک خوه‌ێ ئه‌ڔا خوه‌ێ دویشێ ک ده‌س دموکراسیه و یه فره‌تر زوور دیرێ و وه راسی دی ستمه‌مه و بایه‌د قانوون‌زانه‌یل و NGOه‌یل و گەپەیل کورد فەیلی و حەتتا گشت عراقییەیل ئازادە و وە‌کار ک کەڵکەڵەی دموکراسی و ژیانێ پڕ لە هێمنی و ئاسایێشت ئەڕا گشت عراقییەیل دیرن، دوفێشتر دەوڵەت‌ئایمەیلە و پارلمان‌ئایمە‌یلە ویر و هرزێ ئەڕا ئەڵگوڕانن ئی قانوونە و خاس و ڕاس کردنێ بکەن.
پرسیار گەپێ تر ک بایەدجواوێ ئەڕا پەیدا بکرێ یەسە ک ئەڕا کورد فەیلی بەغدا لەی قانوونە، بایەد بێ‌بەش بمینێ؟ هەرچەن ئەر وە هەق‌خوازی بویشیمن بایەد بویشیمن ک دە بەغدا هەمیشان بایەد سێ چوار کورسی بدرێ وە کورد فەیلی تا بەشکەم بەشێ لە مسیوەتەسلێک وەسەرێ هاتگە، ئەڵگەردنن وە دۆما.
قانوون ئه‌ساسی، سازریاگ ده‌س و زه‌ین ئایمه‌یله و چشت موقه‌ده‌سێ ئه‌ڔا په‌ڔه‌ستین نییه و هه‌ر وه ساڵێ واڵێ، جار و بار بایه‌د بلڕێ و هامتراز وه‌رد گۆڕیان وڵات و خه‌ڵک و تکنولوژی و ئاوات گه‌له‌گه، بگۆدرێ چشت سابت و هه‌میشانیێ نییه، چوون نما و نوونمامه‌یله ک دیانە نام جامێعە، خواز و دڵخواز خوەیان دیرن و پیر و پاتاڵەیل ئە‌و مافە نەدیرن وەردێیان ململانە بکەن ک ماف خاس و راس کردن قانوون لەیان بسینن.
ئەر لەی‌وا نەبێ، قانوونش جوور ئاو شە‌ومەن و گوڵەمئاوێ مەنە دگەنێ و وڵاتێ وەرد خوەێ دگەنن و بەرد دە مل بەرد نەدوسێ و مەردم لە رێ ئنقڵاب و بشێوبشێو و قەڵوۆقوڵوو کردن وڵات، قسەیلەێ خوەیان دبەنە رەسەت.
حوکم بایەد رەوادار داشتووبێ و حوکم ناڕەوا، رەوا نییە و رەواداری نەدیرێ و ئێقە یە گرینگ و موهمە ک ئمڕووکە گشتێ دیرن قانوونه‌یلە‌یان چوونە نە‌رمەو دکەن ک وە جی ئدارە و مودیرییەت وڵات و حوکمڕانین حاکمەیل، حوکمڕە‌وایی خاس و شایێستە، باو بکرێ دە وڵات چوون دزانن وە زوور وتن و زووران و زوور مل مێیار نەدچوو و حوکوومەت ئەڕا خزمەت کردنە نە ئەڕا بایەد و نەبایەد وتن حاکمەیلە ک مەردم وە زاڕوو و وەنەفام، دە لای خوەیان فەرز بکەن.
حوکم وەختێ رەواداری دیرێ ک حەق گشت خاون‌حەقەیل و نەفع گرد خاون‌نەفعەیل بیارێ وە شوون خوەێ نە هه هن دەوڵەت و حکوومەت، چوون ئەوان هە یەکجوور رێوازکارن و بەرگر لە پاسا کردن حەق وڵاتوەندەیل و خوەیان ئەڕا خوەیان حەقێ نەدیرن، وە چەواشە‌ی ئی زەێن و زەێنیاتە ک حاکمەیلە ئیمە بان ئەڵ بان دیرن و داشتنە.
مانای دموکراسی راسکانی یەسە.