عه‌لی حسێن فه‌یلی - هیچ رووژ و مانگێگ، خوەێ ئەڕا خوەێ، نگریس یا بمارگ و پیرووز نەکریاگە. بوونه‌یل روخسار خوه‌شی و ناخوه‌شی دیاری ئه‌كه‌ن.
ئەگەر دە 21 وڵات، ئەڵگەردیان و واز هاوردن لە دین رەسمی، خوەێ تاوان سەختێ دیرێ و لە دوانزه وڵات تریش ئی کارە خوەێ حوکم ئێعدام دیرێ، دە عراق (تاوانن) و ناچار کردن کەسێ، بڕێ یا هووزێ وە ئنکار کردن هوویەت قەومی خوەیان هیچ سزایێگ ئەڕاێ نەنریاگە. بازاڕ تاوان فرووشی ره‌سمی و ئاشكرا نییه باوه‌جی تاوانه‌یل گه‌ورا فره‌ن. ئوو ئه‌وانه‌ێ وه هه‌ر ناونیشان ناڕوایێگ مه‌ردم وه بی تاوان ئه‌كوژن، فره‌ن. ژنوساید فه‌یلییه‌یل ته‌نیا له مانگ نیسان ساڵ 1980 ده‌س وه‌پی نه‌كردیه. ساڵه‌یل فره‌یگه گشت عراقییه‌یل بینه‌سه خاوه‌ن چه‌ند ملیۆن ئاواره ، سه‌دان هه‌زار قوربانی و میرات‌ئەڵگر قلار کریانەێل بێ‌هچان سیاسی و قەومی و دینی.
یه 18 ساڵه ك كورد فه‌یلی وه‌راوه‌ر حكومه‌ته‌یل پشت ئه‌ڵ پشت عراق چمان له بان ئاسن سه‌رد كوتێ وه‌ختێگ ئه‌خوازێ ده‌سه‌ڵات نواێ شووردن شوون زوڵمەێل و ئاسه‌وار تاوانه‌یل رژیم به‌عس وه‌رین بگرێ . چه‌نی چه‌ن ساڵه ئه‌خوازێ ئەو هەمگە گیریاگەێلە، بێ‌سەر و شوون کریاگه‌ێلە ئوو کوژریاگەێلەێ ئی قەوم عراقییە، لە بیرەو نەچێ. ئی باسە، باسێگە تاریخی چوون کورد فەیلی هەر وەختێ ک یادێگ لە ژینووساید فەیلییەێلە بکا، بڕێ لە دەسهەڵاتدارەێل عراقی ، کلگ بوختانباری و شەرمەساری، وەرەو خوەیان، وە کیشریاگ ئەبینن.
ئا، "عەراو سوننە" خوەێ ئی بوختە ئەکیشێ وەرەو خوەێ چوون رژیم بەعس خاوه‌ن بیر و باوەڕێگ ناسیووناڵیستی عەراوی بی و یە بەشێگە دەردناک لە میژووی سەردەم عراق ک ئەوناشارێگەوە
. هەناێ "عەراو شیعە" هاومەزهەب کوردەێل فەیلی، ، ئی کەمهووزە وە ناو "عەراو فەیلی" ئەخوازێ نە وە ناوە راسکانییەگەێ ک "کورد فەیلی"یە، هەمجا دە ژێر نگریسی میرات رژیم سەددام مه‌نستیه. بایەدە هەر یە وە یەکم باسەگەێ ئمڕووژ عراق بزانیمن و بەس ئوو بێژیمن ک خوەزەو رووژێ بیاێ ک دە عراقیش هەرکەسێ وە ئازادانە و هەر وەختێ ک خوەێ بخوازێ بتوانێ دین و مەزهەبەگەێ ئوو بیر و باوەڕەێلە سیاسیەگەێ خوەێ بگوڕنێ بێ ئەوەێ ک کوت ئەڵەێ بکرێ تا هوویەت قەومی خوەێ ئنکارەو بکا.
ئەگەر هیردەو ببیمن وە تاریخ ناوچەگە ئەبینیمن دە رووژهەڵات ناوڕاس؛ هیچ کارەساتێگ چەنە کوردکوژی به‌ردەوام نەبییە، ئەڕا؟ وەختێگ ئەوانەێ ک گیان لە دەس ژینووسایدەگە دەرکردنە و دەرچگنە، ناخوازن یا ناوێرن ک دی ئەڵگەردنەو ئەڕا زێد و ماواێ باوانی و تاریخی خوەیان، دیارە ک تەعریب دەو شوونەێلە بەردەوام ئەمینێ ئوو کارەساتەگە شوون‌بڕەو نابێ.
وەختێ ک وەوچۆنە چگەسە ناو حافزەێ تاریخی خەڵکەگەمان ک دە ناوچە تەعریب کریاگەێلە حەتتا هەژدە ساڵ دوماێ سەددامیش هێمان هەم زیەڵەیان نییە ک کەسێ وە ناو "کورد فەیلی" بچڕێگەیان، باوجی ئێسەیش ئەبینیمن ک وە شێوەیێگ ئمڕووژین و ئەڕا یە ک ئەو کەسایەتی کورد فەیلییە حەزف نەکرێ و پوست و مەقامەگەێ دە حوکوومەت یا دە ناو حزبەگەێ لەێ نەسینرێ ، خوەێ وە دەس خوەێ "ئنتحار سیاسی" نەکا و لە نان خواردن نەکەفێ ئمجا خوەێ "ئنتحار نەتەوەیی و ئنکار قەومییەتی" خوەێ ئەکا.
کارەساتەێل نەتەوەیی و ئەو گیچەڵەێل قەومییەتییە ک وە سەر کورد هاتگە دە دەرەوە و دەێشت کوردستان فرەن.
سیەباێ وەز و وەزیات سیاسی ک وە دڵخواز دەسهەڵاتدارەێلە دە بەغدا جمیا، ئمساڵ جوورێ بی ک نەهیشت فرە لە سەرکردەێلەێ حوکوومی و سیاسی حەتتا پەیامێگیش ئەڕا ئی وە "یاد هاوردنە" کل بکەن.
هەرچەن ک پەتاێ کورونا یە دو ساڵ بان‌ئەوبانە نواێ جەمەو بیین وڵاتوەندەێلە ئەڕا رێزداری قوربانییەێلەێ کورد فەیلی گرتگە باوجی ئەپووڕێ ئەگەر بێژیمن ئی لە بیرەو بردنەێلە خوەێ چۆچشتی "کورونایێگ سیاسی" بییە و "کورونای سیاسی نەتەوەیی" ئەڕا کوردەێل فەیلی خسار دە بان خسار بییە. فرە ساڵە پێکهاتەێل کورد دە دەێشت و دە ناو هەرێم کوردستان پەخش‌وبڵاوەو کریاگە ئوو نواڕۆوەێل ئایین و مەزهەب دە کوردەواری، بنەواێ میللەت‌سازی ئەڵتەکاننە و بێ‌دەنگی بییەسە شەرمێگ کوردانە ئوو هەمیشەیش سیمای کزئەڵهاتگ یاد گشت ژینووسایدەێلە ئەپووشنێ. ئمساڵیش دیار دا ک ئایمەێل بێ‌پێشتەوان دە عراق، هەرجوورێ ک زووردارەێلە دە عراق بخوازن و بتوانن؛ هەمجا ژینووسایدێیان ئەکەن ئوو یا وە بوغزەو ئەکوژنەیان یا وە گەوجی و جهاڵەت لانەوێزێیان ئەکەن. رووژگارێ بی ک کورد فەیلییش جوور گشت "وڵاتوەند" عراق، وە عراقی ئەناسریا نە خەریوە. کوردەێل فەیلی وە دڵسووزییەو کار ئەکردن و عاقڵانە ئەڵس‌‌وبنیش ئەکردن و عاشقانەێش ئەژیان ئوو وە بان ئی هەمگەێ خووییەێلە، کوت‌وپڕ و وە بێ هیچ دەسپێچگانێ، کۆچگ نفرەت، جام و جامخانەێ دڵێیان هڕووش و پراش پراشەو کرد ئمجا دڵسووزییەگەیان ئەڕا تاریخ ئی وڵاتە بی وە کۆتەکێگ و شڤنیستەێلە کوتانەێ وە مل سەرێیان.
وە خاتر دڵتەزن بیین ئەو هەمگەێ ستەمە ؛ یە دە عراق بییەسە مەسڵەتێ ک گشتێ ئێژن: "شەهیدە بێ‌مەزارەێلەێ کورد فەیلی یەکم کەسەێلێگن ک ئەچنە بهێشت." وەداخەوە کەسێ نییە ک ئی پرسیاری بکا: "ئەنی زینگەێلەێ کورد فەیلی چە؟ عراق دیرێ زینگەیلە بێ‌کیانەگەێ کورد فەیلی وە کاملا ئەبە‌ێ؟" یاد شەهیدەێل ئنسانییەت، ئەڕا هەمیشان بەرز و بڵن بمینێ.