{{ day }}-{{ month }}-{{ year }}
{{ hourTwoDigit }}:{{ minuteTwoDigit }}
وت‌ووێژ وەل ژنێگ ک ئەدەبیات فارسی خوەنستگە و ئەوقەرە شێت و شەیداێ شێعر کوردی بییە ک دە نام‌دەمان وڵاتوەندەێلە وە نام "یەکم‌بانووی شێعر کوردی ئێڵ کەڵهوڕ" نامگیرەو بییە، خوەێ چشتێ ترەکە. خانم مەهوەش سوڵەیمانپوور وە نام نازاری "سووزان" نامدارترین و پڕکارترین ژن ئێڵ کەڵهوڕە ک هەم دە میدیاێلەگە و هەم دە دنیاێ مەجازی وە کلیپەێل شێعرخوەنی دناسرێ.
شەفەق نیوز/ دە سەرەتا لە خوەت ئەڕامان بویش
:من مەهوەش سولێمانپوورم. لە سەرەێ مانگ سەرد رێ‌بەندان وە دنیا هاتم. داڵگم ناوم نا ماەوەش تا یە بکرێگە مەزگم ک بایەدە جوور مانگ لە ئاسمان شێعر کوردی و کەڵهوڕ بنیشم.
من شاعێر و نویسکار کوردێگم، مناڵ کرماشانم وە لە شار گیەڵان‌رووژئاوا وە دی هاتمە و لە سێنزە ساڵان هاتمەسە ناو دنیاێ شێعر. ئەوسا مامووستایێگ داشتیمن وە ناو مامووستا "پەرویز بەنەفشی" ک ئاگر دڵەقرچی وە شێعر و نویسان خستە ناو دڵ و ناخ منیش.
لە سەرتاوە م ِ وردە وردە شێعر مناڵانە نووسانم و ئیکەش لە رێشتە‌ێ ئەدەبیات فارسی چیمە دانشگا و لە زانکۆ کوردستان دەرس خوەنستم و بیمە دەبیر و موعەلم دەبیرستان. یە، بیست و هەفت ساڵە‌ێش ک دە ئامووزش و پەروەرش دەرس ددەم
شەفەق نیوز/ چوونێ بی ک هاتیتە ناو شێعر و شاعری.
: م ِ لە سێزدەساڵانەو پا نامە ناو ئی دنیاێ تازە و تازەترەو بیم، هەم خوەم و هەم ویر و هەستم چوون من شێعر ئەڵنەوژانم بەڵام یە شێعر بی ک من ئەڵوژارد و م خوەم، هەر بیمە نویسەر هەست و ئێحساسەێلم.
هەر لە ئەوسا ک من وەختێ ک مناڵ‌مەدرەسە‌ییێگ بیم ئوستاد پەرویزبەنفشی فرە وە سەر شاعری من حەق دیرێ ئەڕا یە ک جوور باوگ خوەم لە لا شێعرەوە ئێوەتم کرد.
دە هەنساێ جەنگ ئێران و عراق ک ئیمە جوور گشت ناوچەێل ناوسنوورانی هەر دو کشوەرەگە، تووش ئاوارەگی ها‌ت‌بیمن ئوو منیش دەو وەختەێلە مناڵێگ بیم و هە شێعرەیڵ مناڵانە دنووسانم. باوگم ک خوەییش تەبع شێعرێ داشت و هوورەێ خاس دچڕی، هەم فرە پشتیوانم بی و چەپڵە ئەڕام دکوتا و هەمیش هە وەم دوەت: ڕووڵە، وە زوان خوەت شێعر بنووسن و وە زوان کوردی خزمەت بکە.
باوگم دوت: ژن و پیا نەدیرێ، تونیش قەڵەمت بایەس ئەڕای فەرهەنگ و زوان کوردی کووشان بکەێ.
باوگم پیاگ گەورایێگ بی، هەم دەسەسواریێ خاس داشت هەمیش فرە زانا بی و ئاموختەێ م کرد ک بزانم جنسیەت بێ‌ماناسە و کار کوردی ژن و پیاگ ئەڵنەدگرێ و بایەسە منیش ئەڕا گەشە داین وە زوان داڵگی کووشان بکەم. ئەڕا یە بی ک چیمە ناو دنیای شێعر و چیروک و نووسانن.
شەفەق نیوز/ وە چ زوانەێلێ شێعر وتیتە؟
:من خوەم دەبیر ئەدەبیات فارسییم دە ئاموزشێت و پەروەرشێت ئوو بیست و هەفت ساڵەیش دەرس ددەم و وە زوان فارسی چوار کتاو نووسانمە هەمیش وە زوان کوردی و داڵگی هەم چوار کتاو نووسانمە. فێشتر دە ئی دومادوما دەس‌کردمەسە نووسانن شێعر وە زوان کوردی ئەڕا یە ک ئی چین نووییە، رووژ وە رووژ دیرن لە زوان کوردی دوورەو دکەفن ئمجا وەزیفەی ئیمەس کە نەهیلیمن فەرهەنگ و زوانمان لە بەینەو بچوو و بایەسە ئەڕا ماین زوان کوردی کوشان بکەیمن. من وە زوان کوردی ئی چوار کتاو نووسانمە؛
- پەژارەێل کاڵ، شێعر و غەزەڵ کوردی
- هۊرد کەم، غەزڵ نئوکڵاسیک کوردی
- مانگ‌هەڵات، ئەوەلین فەراشێعر تەغەزوڵی دە ئەدەبیات کوردی جەهان
ـ ئەوین درووکانی، کوونامەگان کوردی ڕومانتیک وەگەرد هەڵگەردان وە فارسی
هە ئی کارەێلە لە سەر زوان و ئەدەب کوردی فرە دتوانێ وە بانان کومەک بکەێ
شەفەق نیوز/ تو هایتە نام ئەنجومەن "ئساڵەت کەڵەمە"، ئەڕا؟
: ژیان من، بەش‌بەش بییەسە دو دوره؛
ـ یەکم دورەگە هن مناڵیمە و دەرس خوەنستن دە دەبیرستان و زانکۆ و شوو کردن و داڵگ بیین.
- دوێیم دورەگە هن چل ساڵانمە ک هاتمە ناو "مەکتەب ئسالەت کەلەمە" و ژیانم لە باوەت فکرییەو جوور ترەکەو بی.
کەلەمە ئەساس و داڵگ تەمام ژانرەیل جەهانە.
من وە یارمەتی ئوستاد "ئارەش ئازەرپەیک" توانستم لە قاڵبەێل شێعری کڵاسیک، ژانرێگ نووی وە ناو "فەراشێعر، فەرامتن و غەزەڵ گوفتار" تەجروبە بکەم کە کارێگە مودڕن و نوو دە ئەدەبیات، چ دە کوردی و چ دە فارسی ئەڵبەت من دە زوان کوردی.
هەرسەێ م دەس وە شێوازێگ تازە دام یانێ فەراشعر تغزلی ک کەسێگ تا ئێسە ئی کارە نەکردگە، هەمجا ڵەێ کتاومە پێشوازی کریا. "مەکتب ئساڵەت کەلەمە" تازە‌ترین مەکتەب لە جەهانە و من فرە خوەشاڵم ک ڕێیێگ تازە پەێیا کردمە و دە زوان کوردی‌هەم دتوانم ئاسوو تازەیێگ بچکەنم تا دە ناو شێعرەگانم وە کەماڵ بڕەسم. زوان کوردی فەرهەنگ و ئساڵەت میللەت کورده، شیرینی زوان کوردی لە شیر داڵگ گیریاگە و منیش فرە سەختمە وەختێ ک خوەم ک کوردێگم دبینم ک چوون دیرێ زوان و فەرهەنگ و دڵنگ کوردی پەسا لە بەینەو دچوو.
ئی چین نووییە وەداخەوە وەگەرد زوان کوردی بێگانەن و خاس نەدزانن وەێ زوانە قسە بکەن. خەسپەن ِ ئیمەس کە نەهیلیمن زوان داڵگیمان لە ویرەو بچوو و بایەسە ئەڕای ماندگاری ئی زوانە فرەتر کووشان بکەیم. من خوەم داڵگێگم و یە وە خەسپەن دە مل داڵگەیل وڵات کوردەواری دزانم کە وەڵ مناڵەێلەێ خوەیان وە کوردی قسە بکەن. من خوەم دویشم بنەماڵە ئەوەڵین جیێگە ک ئایم لە تێ فێر زوانەو دکرێ خۆ ئەڕا یە بایەدە بنەماڵەێلە بایەسە فێشتر وریا بکرن و نەهیلن ک مناڵ خوەیان زوان کوردی لە ویرەو ببن. وتم ک من لە سەرا وە شێعر فارسی دەس کردمە شێعر ئەڵوەسین ئوو وەختی دیم ک زوان کوردی مەزڵوومە وتم دی بایەدە کتاوەێلەم وە کوردی بنووسنم تا بتووانم و زوان داڵگییم، وە بەش خوەم خزمەت بکەم.
وتنە ک دە تەقسیمات زوان‌ناسی، زوان کوردی 30مین زوان زینگ دنیاسە. وشەیل کوردی فرە گەورترن و هەر کەس ک وە زوان داڵگی خوەی نەزانی بخوەنێ و بنووسنێ وەڕاسی ک بێ‌سەوادە.
شەفەق نیوز/ ئایا لە چەمسار تۆنەو، ژنانەنویسی دە شێعر کوردەێل لاخوار کوردستانات باوەو بییە؟
:هەر ئەوجورە کە وتم شیعر ژنانە و پیاگانە مانایێگ نەدیرێ. شێعر شێعرە و ژن و پیاگی نەدیرێ و من هەر وە ئی شێعر ژنانە باوەڕم نییە هەرچەن ک یەێش بویشم ک دە شێعر کوردی ژنەیلەێش دیرن، زوان خوەیان، جوور شاعرێگ، نە ژنێگ، پەێیا دکەن. ئیمە شاعرەێل ژن فەرەیێگ دیریمن بەڵام شێعریگ ک تماشایێگ تایبەتی و غەیر تەقلیدی وە باس ژنانە نووسانن داشتووبێ هەر نەداشتیمە و هەر نەدیریمن ئوو باوجی فرەوە بیین شاعرەێل ژنیش نەبییەسە هووێ ئەڕا وەدی هاتن تەماشای ژنانەیێگ وە شێعر.
ژنەیلەێش جوور پیاگەێلە دە ژێر تەسەلوت فکری ئوستادیلێگن ک پیاگن و تاهەێ فەرقێ دە ناونی شێعر پیاگانە و ژنانە نەدزانن.
من لە کتاو "مانگ نووسیاگەێلەێ فەڕازەمینییەگە"م کووشان کردمە لە بووار شێعر ئیمرووژ و ئەدەبیات نوو و دیدگاێل ژنانە‌نووڕی و ئنسان‌مەدارانە وە جەهان ئافاقی و ئەنفسی تەماشا بکەم نە فمنیستی ئوو لە دیین جنس سێیمی خوەم . وە هیچ ڕەوێشتێگ وە ژنانە دیین و جەهان ژنانەێ خوەم نییم و هه یەیش وە ڕاز جنس سێیم لە ئەدەبیات دزانم.
ژنانە نووسانن وەگەرد "تەن"انە نووسان فەرق دیرێ و ئی فەرقە دتوانیمن لە سینەمای ژنانە ک سینەمای فاخر و بهەرز جەهانە و سینمای تەنانە ک موبتەزەڵ و غەیر هونەریە تەشبیهێ بکەیمن. من خوەم وە توندییەو خوەم لە تەنانە‌نووسی دوورەو دخەم و هەر تەناڕووح لە بووار ژنانە دیین ئنسان محورانە دبینم.
شێعر ژن دە ئیران و کوردی لاخوار فەرقێ نەدکەێ. ئەگەر وە جەهان سوننەت و جەهانی ک ئیمە ئێرانیەێل و کوردەێل لە تێ ژیان دکەیمن خاس بنووڕیمن دبینیمن ک تەنیا ڕی کاربردی و ئنسانی و ئێرانی و ئسڵامی هەسە هە ئەو نگاێ ژنانە و ئنسان‌محوەر جنس سێیمی ئیمەس ک من فرە کووشان کردمە وە تەحقیق و تەدقیق لە فکرەیل سوننەتی و مودڕن و پاش‌مودڕن و ئەسڵ وجوود ئێرانی و ئسڵامی و ئەو چشتە کە ژنێگ جەهانی و ئێرانی و ئەسیل و کورد و ئەدیب و شاعر بداشتووبێ بایەد نیشان بدەم و مێژوو ئەدەبیات دە بانان نیشان ددەێ ک ئی کارەێلە چەنێ دهەرزن.
ژنەیل ئمڕووژ وە خاتر سەواد زانکۆوی ک هاوردنه‌سە دەس وە نەترسیێ ک دیرن پەسا خەریکن لە حەوزەێ کوردی خوارینیش کار دکەن و دەس کەمێگ لە پیاگەێلەێش نەدیرن ئەڕا خوەیان
شەفەق نیوز/ ژنەێل کرماشانی، چەنێ شێعر و نەسر وە کوردی دیرن؟
:ئەگەر بخوازم لە باوەت شێعر و نەسر ژنەێل کرماشانی قسە بکەم دو چشت جیاوازن، شێعر قاڵب و متۆد خوەێ دیرێ و نەسر هەم وەێجوره ک من هە لە سەر شێعر قسە دکەم. دە کرماشان هەرچەن شاعێر ژن فرە دیریمن باوجی فێشتر نگا و دیدێیان تەقلیدییە و شوونڕۆو کەسەێلێ ترن و قسە و چشت نووی و تازەیێگ ئەڕا وتن نەدیرن و فێشتر هانە ژێر هێڵ و ئاڵنگ ئەنجومەنەیل ئەدەبی و لە ئەوان تەئسیر دگرن. ئەنجومەنەیلێ کە پەکەو بینەو ک سەرگەرم مافیا و باندوازییەێل خوەیانن و هیچ ئەڵکەفت هونەریێگیش نەدیرن.
ژنانە‌نووڕی دە شێعریش، باسێگە فەلسەفی و بێجگە فورووغ فەڕوخزاد و شاعێرە هامچەرخەگەێ یانێ سیمین بێهبەهانی ک خوەیان لە هووز فەلسەفە و تەفەکور بینە ئیمە شێعر ژنانەیێگ، دە فارسیش لەێ‌وا نەدیمنە. دیدگاێل فورووغ دە ئی شێعرە (اگر به خانه‌ی من آمدی برایم ای مهربان چراغ بیاور ..../ ئەگەر وە ماڵەگەێ من هاتی ئەی مێهرەبان، ئەڕام چراخ بار و دەروەچێگ تا و تلیق و زڵەێ ناو کووچەێ خوەشبەختی بنووڕم) جوور
نگاێل دکارتی و کانتی و پوزیتی‌تریستی بییە و چۆچشتێ گەورانووڕیێگ داشتگە ئەڕا خوەێ وە گشت چشتێ. ئەوی، تاکمەجارێگیش وە دیدگاێلێ هایدیگری‌یش ڕەسیە و لەو روانگەوە دە شێعرەێلەێ لە نووڕستن خوەێ وە هەستی و جەهان وتگە، راسییەگەێ یەسە ک دە کوردی لەێ‌وا نەداشتیمنە.
سەر ئاخریش بایەدە بویشم شێعر دە کرماشان بانان خاسی دیرێ و وەێ هەمگەێ کەم‌وکوڵییەێلە ک دیریمن هەمجا بایەد بویشیمن ک ئی چینەێل نووییە کە‌م‌کەم دیرن وەلیفەت زوان کوردی دگرن و ژن و پیاگیش هەم نەیرێ.
شەفەق نیوز/ خوەت وە چ دەسکەفتێگا، مەکتەب ئساڵەت کلیمە و عوریانیسم، هاوردیتە نام شێعرە کوردییەێلەت؟
:یە فرە پرسیار خاسێگە، تازە‌ترین کتاوەگەم؛ "مانگ‌هەڵات" فەراشێعر تەغەزولی کوردیێگە شاتێ لە من پرسیار بکەن ک فراشێعر دی چەسە؟ م دە شێعەێلەم جواو ئی پرسیاره دامە. ئی کتاومە هەرچەن وە زوان کوردییە باوجی چوون من دڵم دخواست ک دە شێعر کوردی کارێگ ماندگار بکەم وەێ شێوازە کارێ کردم.
فەراشێعر جامع تەمام لایەێلە و شاراوەیێگە وە تەمام سەبکەێله و گشت مەکاتب و ژانرەگان و قاڵبەئل ئەدەبی.
کتاو مانگ‌هەڵات، ڕەوشێگە نووی ک دە ئەدەبیات کوردی من خوەم بنەواێ نامە. لە ناو ئی کتاوە فەراشێعر وەگەرد شێعر کلاسیکەێلە هاوردمە و من و وێرم و وە بوێرییەو دتوانم بویشم کە ئی ئەسەر تازەسە چۆچشتێ هڵسمانێگە دە شێعر کوردی و سەرەتاێ عڵمی و زانکۆویێگ دیرێ ئوو لەێ کتاوە جوور کتاوێگ ئەڕا سەرچاوە و مەرجع ئستفادە دکرێ.
تا وەرجەێ کتاو مانگ‌هەڵات دە ئەدەبیات کوردی وەوجوورە ک دە رخنەێل ئەدەبی بکرێ دە ملێ ئیجوورە باسێ بکرێ کار تازەیێگ نەداشتیمنە و شاتێ بڕێگ هەم ئی ژانر شێعریە پەسەن نەکەن بەڵام هووز زانست و هووز فەن و تەخەسس و فەڵسەفە دفامن ک یە چەسە.
ئەگەر بڕێگیش نەخوازنەێ بایەد بویشم ک یە چارەنووس گشت شاعێر ئاوانگاردێگە ک هانە شوون نووخوازی چوون نیما وتگە: "من شەهید بیم تا چینەێل بانان تاوان خوێن من لە ئی جەماعەتە بسینێ." کتاو مانگ هەڵاتەگەێ منیش تازەسە و دمینێگەێ چوون شێعر ماندگار شێعریگە کە هەوای تازە و نگاێ تازە و کەشفێ نوو لە وەشە بیارێ وەگەرد خوەێ ئوو شێعر تەقلیدی تاهەێ ئەگەر سەقامداریش ئەڵوەسرێگەو هەمجا دە تاریخ ئەدەبیات ماندگار نییە چوون تاریخ وەگەرد واژا کردن و واژۆری و واژوڕی و کوپی ئەڵگرتن ناونی خاسێ نەدیرێ.
شەفەق نیوز/بڕێ هەمیشان ئی بوختە دکەن وە شێعر ژنان‌ک لە بار فرەوانی و لە بار ناوەڕۆک و کەیفییەت چەنە شێعر پیاگەێلە نییە وە پێیەو، تو لەێ باوەتە چە دویشی؟
:شێعر کوردی خوارین دەلیایێگە ک هەر‌کەس وە بەس و قوولناێ جام و دووڵەکەێ خوەێ لەێ ئەڵگرێ ئوو نمامەگەێ لەێ ساڵەیلە خاس رەوز کردگە و بییەسە شێعر پێشکەفتەیێگ و م باوەڕم نییە وە هەیمەێیە چوون ک نوورە و فاسڵە و هەیمەیێگ نەدبینم وە تاکمەجارێگیش دتوانم بویشم ک شێعر ژنەێلە ئەونواتر لە شێعر پیاگەێلە جمە و جوولە دکەێ. یەیش بایەدە بویشم ک وە گشتی ئوو دە بانان شێعر کوردی خوارین چ ئەڕای ژنەێلە و چ ئەڕاێ پیاگەێلە دیرێ هە وەرەو خاسی دچوو.
لە لا باوەت کەمی و کەیفییەویش؛ م دزانم ک کەمیەت شێعر گرینگ نییە و کەیفیەت ئەسەر ئەدەبی موهمە هەرچەن دە دنیای ئمرووژ فێشتر وە کەمیەت دنووڕن تا کەیفیەت. هەر ئێسە کتاوەێل فرەیێگ وە کوردی چاپەو کریاگە ک قسەێ تازەیێگ نەدیرن و هەر کەمییەت لە وەر چاو گرتنە تا کەیفییەت کار و ئەسەر ئەدەبی.
شەفەق نیوز/ بنزار کوردی کرماشانی ئەو هنە دیرێ ئەڕا شێعر سەقامدار وتن؟
:کوردی کرماشانییش بەشێگە لە زوان کوردی بەڵام تەوان و کیشێشت فرەیێگ دیرێ. وەێ خاترەسە ک من دە ناو شێعرەگانم وشەیڵ قەدیمی وە کار دبەم تا لە یادەو نەچن. زوان کوردی پتانسیڵ فریێگ دیرێ و ئیمە دتوانیمن فێشتر کار دە بانێ بکەیمن لەبوار وشە ئی بنزار چشتێ کەم نەدیرێ، کەم و کوڵییەێلەێ هن ئیمەسە نە هن بنزارەگەمان.
شەفەق نیوز/ ئایا ژن بیین ئیوە، دە مل شاعر بیینتان ئاڵنگ نەناگە؟ تەئسیرێ چە بییە؟
:لە جارانەو وتنە "ژن ژیانە" و من ژنێگ شاعێرم ک لە گشت چشتێ نووسنم، لە ئەوین و گێچەڵ کومەڵگا و گوورانی و دین و هەمەباوەتێگ باوجی ئەگەر ژن نەبییاتام ڕاحەت ترەک بیم، ژن بیین فرە سەختە و ژن شاعێر بیین فرە سەخت‌ترەک. تا ئێسە هە لوتف خودا یارمەتییم داگە ئەگینە لە ناو ئی کومەڵگای پیاسالارە سەختە لە ئێحساس و زەوقێگ ژنانە بنووسنی.
ئەگەر بخوازم لە سەر ژنانووگی قسە بکەم خاسە یەیش بویشم ک ژن بیین بییە وە هووێ ک وە خاتر مەحدودیت بنەماڵەیی کەمتر کار بکەم ئەگەر ژن نەبییاتام دتوانستم فێشتر لە یە وە زوان کوردی خزمت بکەم.
ژن بیین فرە دەس و باڵ شاعر دبەسێ. هەمیشان ئاوەخت دخوازم ک خوەزیەو ژن نەبییاتام چوون ئی کومەڵگا وە ژن نگاێ ترەک دیرێ و رەسم و رسووم عەشایری هەم خوەێ بییەسە هووێگ تر ک ژنەێلە فرەتر گیروودە بکرن بەڵام من ئەوینم، دڵم، خوێنم، وجوودم، زنەییم، چوون گشتێ کوردییە وە بان ئی هەمگەێ گیچەڵ و دووزە، لە کووشان ئەڕا زوان کوردی دەس ئەڵنەگرتمە هەرچەن سەختە و زام فرەیێگ وەێ خاترە وە گیان دیرم باوجی هێمانیش هە وەو ئومید و ئەوینە دنووسنم و بیر و باوڕم یەسە؛ خودایێگ ک ها بان سەرمەو هەمیشە هە ویرێ ها وە پێما و هەرگز لە تەنگ نەدهیلێگەم، خودایا شوکر.
هەرچەن ژن بیین، وە بەش خوەێ لە شاعێر بیین تەسیر داشتگە خوو لە شێعر و هونەر ژن و پیاگ، چشتێ ک مەترەح نییە، هە رەگەزە ئوو گرینگ زەوق و ئستعداد شێعرییە ک خودا ناگەسەێ دە وجوود هەر کەسێ ئوو وتم وە خزمەتتان ک من، خوەم شێعر نەڵوژانمە و یە شێعر بییە ک من ئەڵوژانێیە تا بنووسم و خزمەت بکەم
شەفەق نیوز/ ئیوە شاعرێگن ک وه دو زوان کوردی و فارسی شێعر وتنە، وە چەمسار خوەتانەو دە کامەیان فرەتر دەسکەفت داشتنە و ئەڵکەفت ئەڕاتان بییە؟
:شێعر کوردی و فارسی هەر دوگیان دەلیاێلێگن بێ‌بن و قوول دە هونەر. من چوار‌کتاو وە فارسی نووسانمە و وەێجوورە دزانم ک زوان فارسی زوان میللی کشورەمانە هەرچەن زوانەوار فرەترێگ دیرێ باوجی شێعرە کوردییەێلەێ م ِ وەردەنگەێل فرەیێگ داشتنە و مەردم‌پەسەندترن.
بێ‌ژە ئەوانە من لە کتاو مانگ‌هەڵات ک فەراشێعر و رەوایەت‌مێحوەرە لە تەرکیب شێعر سپید و شێعر کڵاسیک توانستمە رێ تازەترێگ پەێیا بکەم تا وە جەهانی کردن زوان داڵگییم کومەک بکەم ئوو وە یارمەتی لە وشە توانستم ک خوێن تازە‌ترێ لە ڕەگ و گیان زوان کوردی تەزریق بکەم تا بەشکەم وە ئی جمە و جوولەێ تازەمە زوان کوردی تەکانێ بخوەێگ و قسە تازەیێگ ئەڕا وتن بداشتووبێ.
دە بنزارەێل خوارین و دە کوردی کەڵهوڕی تا ئێسە جەریانێگ سەروەخوەێ و جیا لە زوان فارسی نەداشتیمنە. جمە و جوولەێ عوریانیسم؛ مەکتەبێگە ئەدەبی و فەڵسەفی و سیستم موڵتی فونیکێگە ئوو وە زوان فارسییەو، شێعرەێل مەکتەب عوریانیسم دە سەرەتاێ دەهەی هەشتاێ هەتاوی چاپەو بییە. ئی سیستمە خوتە و خونە و واگویەێل دەروونی و مونولووگ دسازێ و مەتنێگ چەن‌‌دەنی دیرێ چشتی ک لە شێعر جەهان هەرگز نه‌بییە و ئەڕا یەکم جارە ک دە کتاو جنس سێیم ئوستاد ئارەش ئازەرپەیک لەێ‌وا وتگە ئوو منیش لە کتاو مانگ‌هەڵات ژانر تازەێگ نووسانم و بەش خوەم ڕێ تازەیێگ دە شێعر کوردی خوارین وازەو کردم و همێدوارم ک هووز شێعر و ئەدەب کورد وەێ ڕێ نوویە دریژە بدەن.
شەفەق نیوز/ تو هەم شێعر وتیتە و هەم گوورانییەێل فرەیێگ ئەڵوەسیتە، چ فەرقێ ها دە نامنی ئی دوانە؟
: هەێمەی لە بەین شێعر و تەرانە منێگە هەێمەی ناوبەین ئاهوو و سم ئاهوو ک جیاوازی نەدیرن. ئیمە ژانرێ وە ناو تەرانە نەداشتیمە و نەدیریم ئوو دە قاڵب دوخشتی بڕێ لە سوننەت‌خوازەێل گوورانی وتنە ئەڕا یە ک بپووڕە و دەمپووڕ ئەگەر قەرار وە پێوەند شێعر و موسیقی ببێ ئیمە دە ئێران، لە دەورەێ ئنقڵاب مەشروتە وەرەو ئیلا "ته‌سنیف" داشتیمنە و هووز مووسیقی‌وانەێل وەگەرد بڕێ لە شێعرەێلەێ حافز و سەعدی و مەولانا تەسنیف خوەنستنە و مولوودییەێل فرە ڕەنگینێ نانه‌سە ملێیان. تا ئەورەێلە ک م دزانم شێعر لە تەرانە جیا نییە و گوورانی هە ئەو شێعرە‌سە وە ریتم مووسیقاییێگ
شەفەق نیوز/ تو موعەلمێگیت، لە چەمسار تونەو تەدریس وە زوان کوردی دە مەدرەسە و رانکۆ، چەنێ بییەسە داخوازێ ئەڕا گشت وڵاتوەندەێله دە کرماشان؟ ئوو ئەگەر بهیلن ئی ناوچە‌وەندەێلە دتوانن ئی کارە بکەن؟ ئەڕا خوەیان.
:هەرچەن وە خاتر خواز دڵگ و باوگەێلە، فارسی وتن وەرد زاڕووەێلە دە ناو ماڵ فرەو بییە باوجی وە بووار ئی پرسیارە بایەسە بویشم ک فرە لە چین نووی و نمام و نوونمامەێل کوردی خوەشێیان دیاێ و دووس دیرن وە کوردی بخوەنن ئەگەریش بهیلنەمان هە وە ساڵێگ نەکیشاگە گشت نمامەێلەمان هووکارەێ کوردی نووسانن و کوردی خوەنستن دبن ئوو ئەوان خوەیان تامەزروو خوەنستن و نووسانن ئوو دووسخواز فەرهەنگ و ئەدەب کوردیین.
وەداخەوە ئێسە دە کرماشان و ئیلام، تەدریس وە کوردی لە هیچ مەدرەسە و دانشگاهێگ نییە هەرچەن ک دزانیمن زوان کورد زوان زینگێگە.
منیش وە بەش خوەم لە دەوڵەت ئێران دخوازم ک تەدریس کوردی دە مەدرەسە و زانکۆوەێلەێ کرماشان و ئیلام بنێ چوون یە فرە ئەڕا ئی چین نووی و نمامە خاسە و ئی زوان خاس و قەدیمیە ک فرە گەور و ئێرانییە نەبایەد بهیلن ک لە ویرەو بچوو ئوو بیلا بزانن یە وە سوود هیچ کەسێ نییە.
زوان کوردی زوان داڵگ زوان فارسییە و فرە وە زوان پەهلەوی وەرین نزیکە. وەشەیلێ جوور "وەفر"، "وەڵگ"، "واران" ک ئێسە ئیمە دە کوردی خوەمان دویشیمنەیان دە زوان گەور پەهلەوی هەم هەسەیان و هە لەووا دە کوردی ماگەسەیان.
زوان پەهلەوی نزیکی فرەیێگ وە بنزارەێل زوان کوردی فەیلی و ئەورامانی و لەکی و کەڵهوڕی ئیمەیش دیرێ و هەر یە بییەسە دەسپێچگانێ ک ئیمە بویشیمن ک ئەسڵی‌ترین زوان دە ناوبەین زوانەێل کوردی ئی زوان ئیمەسە و ئی کوردییە ئەو سادەگی، رەوانی و نزیکی فرە وەگەرد پەهڵەوی وەرین و زوان فارسی ئێسە و ئەو بن و بنچەک باوانی زوانەێل ئێرانییە وەگشتی دیرێ و بایەدە ک ئی زوان بنچینەداره لە بەینەو نەچوو و لە ناو کرماشان تەدریس بکرێ. یەیش بویشم هەرسەێ کەم و کوڵی فرەسە باوجی ئوو وە دەوڵەتی سەر دنیای مەجازی ئی چین تازە خوەیان دیرن دیان وەرەو زوان داڵگی و ئێسە زوان کوردی لەێ دو پارێزگا دیرێ وەرەو نوواتر دچوو و یە جی شانازیێگە ک ئی هەواڵ خاسە دژنەویمن و خوزیەو دەوڵتیش ئی هەمگەێ داخوازە بژنەوێ.
شەفەق نیوز/ ئیوە وە نام "یەکم بانوو شێعر کەڵهوڕ" نامگیرەو بیتە، دە بارەێ ئی لانامتە بویش ئەڕامان.
:بانوی ئەوەڵ شێعر کەڵهوڕ، یە پرسیار فرە خاسێگە چوون من فره دڵم دخواست لە گوڤارێگێ ڕەسمی جوور "گوڵ‌سوو" وە ئی پرسیارە جواوو بدەم.
دە دنیا شاخس و لاناو و نازناو فرەیێگ هەس ک لە لایەن مەردم دریاگە نە لە لای هیچ ئیدارە و مەقامێگ، یەێش لاناوێ بییە ک مەردم قەدرزان خوەمان نانەسەێ مل م هە وەوجوورە ک وە کەسێ یا وە بڕێ تر لاناوەێلێ جوور عەڵامه، ئوستاد و لەقەبەیل ترەک دانە. م خوەم ناوم "مەهوەش سولێمانپووڕ"ە و ناو نازاریمیش "سووزان"ە ک ساڵیان فرەیێگە لە گیان و دڵ ئەڕا زوان کوردی کووشان دکەم هەرچەن تا وەرجەێ یە کە کتاو مانگ‌هەڵات‌یش بنووسنم هەم وە ناو "خاتوون شیعر‌کەڵهوڕ" دناسینەم.
م ئەلبەت هە یە دویشم ک م شاعێر کوردێگم و خوەم هە وە پاوەنەێ ئێڵ و ئێڵ‌وازی و هە هن ئێڵ کەڵهوڕ نەدزانم.
شەفەق نیوز/ ئێسە جوور بانوو ئەوەڵ، تایبەتی تر بویش ک لەێ جیگاوە چە کردیتە ئەڕا شێعر کوردی؟
: هاتێ ئەڕا یە ک تێکووشان ژنەێل فرەتر ها وەر چاو، هەرسەێ دە شێعر کەڵهوڕی کەسێ وە ناو ”ئاغای شێعر کەڵهوڕ" نامگیرەو نەکریاگە، مەردم وە م ئی لوتفە داشتنە و م وەێ ناوە ناساننە. شێعر کەڵهوڕ، ساڵیان ساڵه چ لە لق کڵاسیک ئوو چ شێعر نوو بییەسە شوونڕۆو و موقەلد زوان فارسی و تاهەێ زوان فارسی هەم موقەلد جەهان غەربە ئوو تا ئێسە وەێجوورە نەداشتیمنە ک یەکمین شێواز ک گشتێ کەڵهوڕی ببێ ئوو دە زوان فارسییش دە ناو ئیمە سەوز و رەوز بکرێ ئەوەێش دە لاێ ئیمە ک پیاگەێلەییش فرەترێیان موقەلدەێلێگن بێ‌چەنە و چوون دە شێعر ئەڵوەسین، چ بڕەسێ وە ژنەێلە ک خوەیان وە دوماڕۆو و موقەلد پیاگەێلە دزانن.
یەکم‌شێوازێ ک گشتێ کەڵهوڕییە و نە دە زوان فارسی و نە وە جەهان ئتفاق نەکەفتگە دە لقێ لە مەکتەب عوریانیسم و ژانر فەراشێعر بییە ک ناوێ نریاگەسە فەراشێعر تەغەزۆڵی و م خوەم بنەڕانەر یە دە کوردی خوەمان بیمە ئوو یە ئەوەڵین جمێشت ئوو جەریانێگە تازە ئەڕا شێعر کەڵهوڕ و پیشنێیارێگە لە لاێ منەو ئەڕا گشت پەل و پووەێل زوان کوردی جوور سوورانی، فەیلی، کرمانجی وە گشتی. وەێ خاترەسە ک م جوور بانووی ئەوەڵ، تەنیا بانووێ ئەوەڵ بێ‌پیاگێگم دە گشت دنیا چوون ک هیچ ئاغایێگیش وەرژە م نەوسیاگە و م خوەم دە پشت هیچ پیاگێ نەشاردمەسەو هەر من خوەم بیمە و هەر خوەمم و بەڵگه‌نامەگەمیش کتاوەێ مانگ‌هەڵات منە. تا کەسێ مانگ‌هەڵات نەخوەنێ نەدتوانێ وشەیێگیش قسە بکەێ.
من ژنێگێگم ک کار عڵمی و مەکتووب دکەم ئوو جوور بڕێ قارەمان درووکانی شەواچەێل مەجازی و نویسەرێگ ئەڕا باس دنیای مەجازی نەبیمە و نییم. من دە ئی شێعرەێلمە وە یە دنووڕم ک وە نەقد عڵمی و ئاکادمیک جواو بدەم ئەوەیش دە ژێر چاو فەرهەنگستان کوردی ک گشتێ پیاگن و نگاهەێلێ پیاگانە دیرن. خاسە یەیش بزانن، تاهەی بڕێ لە ئەساتید ئەدەبیات، ئەوقەرە وە من لوتف دیرن ک ناو "بانوی ئەوەڵ"یش ئەڕا من کەم و شکەست نەفسی دزانن. یەیش بویشم ک من خوەم هەر خوە وە خزمەتگۆزار زوان کوردی دناسم و دە ئی رێگە کووشان دکەم ئەڕا تەوزیح عوریانیسم ک دە نام فەرهنگستان کوردی و سایت مەکتەب ئەدەبی وازاێ کردمە.
شەفەق نیوز/ یه خاس، ئێسە دەبارەێ مەکتەب "ئساڵەت کەلیمە" ئەڕامان بویش، بویش ک دە فەراشێعر وە چە رووکردێ رەسیتە؟
:دە بووار "ئساڵەت وەشە" بایەد بویشم ک تا وەرجە هاتن عوریانیسم گشت مەکتەبەێڵ ئومانیستی و ئەدەبی و هونەری دە جەهان ئەدەبیات، هونەر ئوو وشە دە سێ جی بەش‌بەشەو بین، لەێ‌وا
1ـ وشە وە وێنەێ وەسیلە
2- وشە وە وێنەێ مەتریاڵ
3 -وشە وە وێنەێ ئەبزار
دە ئی سێ ڕەوەشە؛ وشە لە ئەسڵا وەشە، هەستی خوەێ دە ناو مەتن یا شێعر یا قسە و چیرووک دخەێگە دەر.
دە مەکتەب ئساڵەت وشە؛ شێعر و چیرووک؛ هەستی خوەیان لە سەرچەوک بێ‌بن وشە دگرن.
وشە خوەێ؛ داڵگ و سەرچاوەسە. وشە ڕووح و گیان هەرچێ سیستم و هونەرەێل ئەدەبیە ئوو بێ‌وەشە هیچ وەلیفەت و هوویەتی نەدیرێ.
م خوەم دە فەراشعر وە ئی روویکەردە رەسیمە ک تا پێشاعوریانیسم دە شێعر جەهان ئیمە وەگەرد نگایێگ شەریعەتمەدارانە وەرەوەر بیمنە ئوو شەریعەت لەێرە و مانای چوار‌چووەیل بەسریاگ ئەدەبییە باوجی دە کتاو "جنس سێیم" ئوستاد "ئازەرپەیک" وتگە ک شێعر نە یەک سیستم بەڵام جوورێگه لە نگاێ هەستی‌ناسانەیێگە. فەراشێعر حەرەکەتێگە ک فەراڕەوەندە دە سیستمەێل شێعر‌مێحورانە و دە بان سەرچاوەێ داڵگ و ئەسڵ و ئەساس وۆجوود بێ‌بن و هونەری وشە. فەراشێعر سیستمەێل فرەیێگ دیرێ جوور غەزەل مینی‌ماڵ، غەزەل وشەگەرا ئوو دو سیستم پولی‌فونیک. وشەگەرا و موڵتی‌فونیک دو سیستم و دو حەرەکەت عەرزی و توولی جەهان‌بینی بەسیتن دە جەهان ک وشە ئیجاد کردنە.
دە سیستم توولی ئیمە دە دنیاێ شێعر‌محورانەو جەهان وشە‌محوەر حەرەکەت دکەیمن.
شەفەق نیوز/ یانێ هەمیشە و هەر وەشە‌مێحورە؟
:وشە سەرچاوەێ هەرچێ ژانر و رەوشەیل ئەدەبییە دە سەرانسەر تاریخ، چ دە شێعر‌چە و چ دە چیرووک و ژانرەیل ترەک کە وە پێ دویشیمن: "فەرامەتن"
شەفەق نیوز/ فرە فرە خوەشاڵەو بیمن ک وەگەرد یەکتری وت‌ووێژیێگ پسپۆری و زانستی داشتیمن، ئەڕا نووخوازی و نووهاوردن دە شێعر بەردەوام بمینی.
:منیش ئەڕا ئیوە و خزمەتەێلەتان ئوو ئەڕا گشت کوردەێل فەیلی دە گشت دنیا سەربەرزی دخوازم. سپاستان ئی پەت و دەرفەتە هیشتن ئەڕام ک نووخوازییەێلەم شییەو بکەم. هەر بژین.