هناسە فەیلی "بەتوول مەنسووری‌جوو"
شەفەق نیوز/ تاڵبان، هە لە جارانەو ئوو دە گشت دنیا جوور یەکێ لە حوکوومەتچەێلەێ ک گەنجوورێ بەش و ماف ژنەێلە پاسا کردگە و نەگرتگەسە وەر چەم دناسریا.
حوکوومەتێ ک سن و ساڵ ژن خوازین، وە جەهاد نکاح زوورەکیێگ، هاوردە نۆ ساڵان ئوو دە وەر چەم گشت دنیا، وە بێ‌شەرم و شوو، کوێخاپیرەێل شەس هەفتا ساڵان تاڵب، وە بێ‌شەرم و شوو دۆتەێلەێل نازار نازار ئەڤغانی وە نکاێ خوەیان ددەرهاوردن، جوورێ ک چمان دە شەریعەت هە ئی یەک چشتە هاتگە.
دنیا دە ئەو چەن ساڵە ک تاڵبان بی وە دەسهەلاتدار ئەڤغانستان، کارەێلێ کرد ک وەچەواشە حوقووق بەشەر بین، کارەێلێ جوور شەڵاق داین ژنەێلە، بەردەواران و سانسار کردنێیان ئوو دە بن ماڵ نیشتەجی کردنێیان و نواداری لە دەرس خوەنین دۆتەێلە هەمیش بەدتر لە گشتێ نەهوە کردن لە یە ک ژن یا دۆتێ وە تەنیا و وە بێ‌پیاگێ لە مەحرەمەێلەێ خوەێ بچوو وە دەر یا وە بێ پووشیەو و بۆرقەع لە ماڵ بدەراێگە دەر، ئەیانە دید دنیا لە تاڵبان گەنەو کرد.
تاڵبان بێ‌ژە گشت خاسی و گەنییەێلەێ، وە ئاشکرا دوتن ک بایەد ژنەێلە هە وەو بیر و باوڕە ک خوەیان لە دین ئسڵام و شەریعەت دیرن بژیین ک دنیا، وەێجوورە ژن و ژنخوازێگ جوور یەکجوور بەردەداری نوویێ دنووڕست.
ئی چینە لە تاڵبان ک دوارە هاتگەسە سەر کار، خوەێ وە دەم خوەێ وتگە؛ دۆماێ چەنی چەن ساڵ دەمتەقە وەرد دەوڵەت ئەوساێ ئەڤغانستان ئوو وە گەرد عەراوەێلە، ئامریکائییەێلە، ئێرانییەێلە، رووسەێلە، چینییەێلە داشتگە ئوو وڵاتەێلێ تر و دوفێشتر وە پێشتگری پاکستان هاتگەسە سەر کار و ئەڤغانستان داگیر کردگە. تاڵبەێلە لە سەرا وتنە ک ئی تاڵبانە دی تاڵبانەێ جاران نییە و گوڕیاگە و بەش و ماف ژنەێلە، کەمهووزەێلەێ دینی و زوانی ئوو ماف گشتی دگرێگە وەر چەم.
باوجی ئێسە دبینیمن ک هێمان هیچ نەبییە، تاڵبان داگەسە ژێر هەر چشتێ ک وتگە ئوو ئەندامەێلەێ کابینەگەێ، گشتێ مووەقەتن.
ئەڵم گشتێ وە کوڵەشکەو دنووڕن وە تاڵبان چوون ئەو وە دەم دویشێ تەش و وە چەم دویشێ وەش ئوو قسە و کردارێ یەکێ نییە چوون ک وەزیرەێلەی خوەێ لە نام سەرۆکە تۆند و تێژەێلەێ خوەێ ئەڵوژانگە ئوو هەرچەن وتگە ک ماف گشتێ دگرێگە وەر چەم لەێ‌وا نەکردگە ئوو ئەڕا یەسە ک دبینیمن دە تاکمە‌جیێ دەنگ قیژە و هاوار وڵاتوەندەێلە دڕەسێ وە گووش.
راسیەگەێ یەسە ک لەێ‌لاوە هووز تاڵبان هەر چێ دخوازن بکەن دکەن و لەولاوە دویشن ئیمە خەڵکەگە ئازاد دهیلیمن باوجی پێشت ئەڵ پێشت ئی قسەێلە ئەڕا وادەێلەێ خوەیان، قەید و بەنێ دنن و دویشن ک "ئازادی دە چوارچووەێ شەریعەت" ددەن وە وڵات ک دیارە مەبەستێیان رێ و رەوەن و فام خوەیانە لە ئسڵام، دوفێشتر وە توند و تێژی دە مل گشت ژنەێلە.
نەناین هیچ ژنێگ دە نام کابینە، نەهیشتن ژنەێلە دە سەر کار و زانکۆ و ... ئایم دخەێگە ویر ئی مەسڵەت کوردییە ک "یە هێمان لووق ئی کارەسە و داوەگەێ ماگه".
گشتێ دزانن ک داوەێ‌داو راسکانی وەختێ دکەفێ ک تاڵبان دڵنیا ببێ ک خاس خاس سەقام گرتگە و ئەوساسە ک گەن و خاس نەدکەێ.
ئەگەر دە ئی چەن وەختە چەم گل بدەیمنە مل وەز و رەوش ئەڤغانستان دبینیمن هەر چێ ک پیاگەێلە چگنەسە توولگ و کریانەسە کونا و لە زیەڵگی هووز تاڵبان نزە و فزە نەدکەن، چالاکەێل ژن سینگ سپەر کردنە و ددەن وە دەر و دژ وە کار و بارەێلەێ تاڵبان شوعار و خراو ددەن.
دە دۆما فیلمەێلێ ک دە فەزاێ مەجازی، دەس وە دەس کریاگە دیار داگە ک هووز تاڵبان وە شەڵاق وەشکیانەسە نام ژنەێل تەزاهوراتچی ئوو شەل و پەلێیان کردنە.
ئی فیلمەێلە دە دنیا گەنجوورێ وە زەرەد تاڵبان تەمام بییە ئوو بنیاتەێل ناودەوڵەتانی و وڵاتەێل گەپ دنیا، گشتێ دە وەراوەر ئی کار نائایمانەێ تاڵبانە وسانە.
چشتێ ک فرە خاس و تازە بی، یە بی ک تاڵبان ئەڕا یە ک دەم دنیا بوەسێ و بویشێ گشت ئەڤغانییەێلە دووسێ دیرن، دەێ دۆمادۆما بڕێ لە ژنەێلە هاوردگەسە مەیدان ئەڕا پێشتگری لە خوەێ.
ئەو ژنەێلە ک لە سەر تا وە پا پووشریاگ هاتنەسە دەر ئوو حەتا دەم و چەمێیانیش وە دەرەو نییە، پڵاکاردەێلێ ئەڕا پێشتەوانی لە تاڵبان و ئجرا کردن شەریعەت ئسڵامی تاڵبانی، فرەتر ئجراێ شەریعەت دە بان ژنەێلە، گرتنەسە رچ سینگ و بان دەس و دژ وە موخاڵەفەێل و نواگرەێل ئجراێ شەریعەت قسە دکەن و دەم و دژمین ددەن.
پرسیاری گەپ یەسە ک ئایا ئەڤغانستان دیرێ دبێگە مەیدان جەنگ "ژنان وە ژنان"؟ ئوو دەێ جەنگڵەجەنگییە کام بڕ لە ژنەێلە پیرووزەو دبن؟ ئەوانەێ ک داخوازێیان بەردەوام بیین تۆند و تێژی وە نام دینە؟ یان ئەوانەێ ک خوازیارییەگەێیان ئجرا بیین ماف مرۆڤ و داین بەش و مافێ ئنسانییە؟ جوور گشت وڵاتەێل ئازاد و لائیک یا لاوەکەمێ وڵاتەێل ئسڵامی پێشکەفتەسە ک ژنەێلە نەدکەنە بن ماڵ‌نشین.
چشتێ ک دە ئی باوەتە زل و دیارییە یەسە ک "جەنگ ژنان وە ژنان" دتوانێ بەشێ گەپ لە پرۆسەێ سیاسی‌سازی و مەدەنی‌سازی تاڵبان ئوو گشت ئەڤغانستان بیاێگە ژمار. ئی چشتە وە بان گشت گەنییەێلێ ک دیرێ هە یە ک ژنەێلە دکەێگە بەشێ لە پروسەێ سیاسی و دنێگەیانە شوون پیاگەێل ریش‌دڕ و پەڵتەک‌شووڕ و سەروێن لار، ئەو دووەێ گەنییەێلەێ دکەێگە ژێرەو.
ئێسە خاسە بوسیمن و ببینیمن ک ئایا ژنەێلە، سیاسەت ئەڤغانستان وەراو خاسی و ئاشتی دبەن؟ و دتوانن خاس و راسێ بکەن یا ئەوانیش ئیجارە شەڕێ ژنانە دننە مل شەڕەێل پیاگانەێ ک یە چەنی چەن دەهەسە چنگ ناگەسە قوڕگ ئەڤغانستان و هناق وڵاتوەدەێله گرتگە ئوو چۆچشتێ هناسەوڕ گشتێ کردگە.
دە ئاخرەو خووە بویشیمن؛ هە وەوجوورە ک ئەوسا دوتریا "شەڕێ ببێ ک خەیر ئیمە دەێ ببێ" هیواداریمن دە ئی شەڕە ک دوارە ریش ئەڤغانستان گرتگە و لە نوو پیاگەێلە ئی تڵابە پێچاننە وەێ، ئیجارە ژنەێلە سیاسیێیەو بکەن و چەکداری لە ناوە ئەڵبگرن و جگەجگە قسە کردن بنرێگە شوون گولە خستن هەرچەن ئی قسە کردنە لە سەرەتا، قیژەقاژ و چریکەچارکێ ژنانە ببێ.