وەگورەی توێژینەوەگە، هەڵمژین ئەسر سووزداریی خانمەیل، شەڕانگیزی پیاوەیل وەڕیژەی زیاتر لە 40% کەمەو کەێد لە وەشکینە ئاشکرایل، گاڵ ئاڵشتکاری هاوشیوەی مێشک لەلی کەفێدەو، هەرچەن ئەو زانایلە ئی توێژینەوە ئەنجامدانە نووڕن کە گشت ئەسرەیل مرۆڤ کاریگەرییگ هاوشێوەی هەس، وەگورەی ئەوەگ لە توێژینەوەگە هاتیە کە رووژنامەی گاردیان باسی کەێد.

نوام سۆبێل، مامووستای زانستی دەمار لە پەیمانگای زانستی وایزمان لە ئیسرائیل ئویشێد: "کەموبوین شەڕانگیزی ئەرا ئيمە سەرنجڕاکێش بوي، و هاتێ واقیعی بوود، گشت چشتیگ لەبارەی گیرسن لەڕاسی شەڕانگیزی کەمەو کەێد".

چارلز داروین زانای سروشت لە مدوو گیرستن سەری لەلی شیویا، لە کتاو “نشاندان هەسەیل لە ئایەم و ئاژەڵ” لە ساڵ ١٨٧٢ راگەیان کە گیریە “ئەوەگ دەردان ئەسر لە تەکانی وەرەو دەیشت چەو چشتیگ بی ماناس”.

"کارەیل ئەسر"

بەڵام لەماوەی 150 ساڵ لەو وەختەو، توێژەرەیل ڕۆڵ جیاوازیگ ئەرا ئەسر پێشنیار کردنە، لە ئاماژەدان وە لاوازی و کەمئەندامیی تا لاوردن بەکتریا لە چەو.

لێکۆڵینەوەیل وەرین تاقیگەی سۆبێل دەرکەفتیە کە هەڵمژین ئەسر خانمەیل هۆرمۆن تێستۆستیرۆن لە پیاوەیل کەمەو کەێد، بەڵام دیار نەویە ئایا یە کاریگەری لەبان ڕەفتارەیل دیرێد یا نە،  لەباوەت ئاژەڵەیل، وینەگە ڕوونترە: ئەرا نموونە مویش رویت، خوەیان وە ئەسر داپووشن تا خوەیان لە دەسدرویژکارەیل دویر بخەن.

لە نووترین لێکۆڵینەوە، دکتۆر شانی ئاگرۆن و کەسەیلیگ ترەک لە تاقیگەی سۆبێل ئەو ئەسرەیلە گردەو کردنە کە مەوقەی تەماشاکردن فیلمە خەمناکەیل لەبان دەموچەو ژن رشێد.

توێژەرەیل وە تایبەتی ئەسر بەخشەیل راگەیاننە، بەڵام نزیکەی گشت ئەوانەگ داواکاری پیشکەش کردنە ژن بوینە و شەش کەسیان هەڵوژیانە ئەرا بەرهەمهاوردن ئەسر.

 بازی کۆمپیوتەری

 تاقیکردنەوەیل لە ٣١ پیاو بوین کە یا گیراوەی خوەی یا ئەسر ژن هەڵمژینە و ئەو پیاوەیلیش بەشداری لە بازییگ کۆمپیوتەر کردن کە لە دەروینناسی وەکار تیەێد ئەرا وروژانن رەفتار شەڕانگیزی وە بڕین خاڵەیل بازیکەرەیل وە شیوەیگ نادادپەروەرانە.

زانایل لە گۆڤار پلۆس بایۆلۆجی نویسانە؛ ڕەفتار شەڕانگیزی، لە شیوەی تۆڵەسەنین، هەناێ پیاوەیل ئەسر ژن هەڵمژن وە بەراورد گیراوەی خوەی، وە ریژەی 43.7% کەمتر بویە.

یەکیگ لە نموونەیل کە کەفتە نوای زانایل ئەوەس کە هەرچەن مویشەیل سیستەمیگ هەستیاریی دیرن کە توەنێد ئەو جویرە ماددەیلە دەسنیشان بکەێد، بەڵام هویچ رییگ ناسریاگ نییە تا ئایەم ئەو کارە بکەێد.  

سۆبێل دان وەوە نەێد کە ماددە کیمیاییەیل ناو ئەسر چماێ کاریگەریی وەرچەویگ لەبان پەیوەندی کۆمەڵایەتییە گەورەیل نییە، بەڵام مەزەنە کەێد کە پیکهاتەی ئەسر هاتێ ئەرا مقیەتیکردن مناڵەیل لاواز پەرە سەنیە.  تاقیگەی سۆبێل ئومید دیرێد پیکهاتەی گورج لە ئەسر دەسنیشان بکەێد، یەیش دەر دروسکردن ئەو مادە واز بکەێد و هاتێ وەکارهاوردن ئەرا کەمکردن مەیل شەڕانگیزی.