ساڵ کوردی : مێژو کوردی له گشت وڵات کوردستان یه‌ێ جووره و بنه‌واێ مێژومان هه‌ڵگه‌ردیه‌ێده‌و وه هه‌فسه‌د ساڵ وه‌رجه له داڵگ پێیا بۊین حه‌زره‌ت مه‌سیح ک له‌و ساڵه، دیاکو یه‌کمین سه‌روک حکومه‌ت ماد وه ده‌نگ گه‌ل بۊیه پاتشا و ئه‌و ڕووژه بۊیه بنه‌واێ میژوو و تاریخ کورد ک تا ئێرنگه 2714 ساڵ له لێ چوود.
وه‌رزه‌یل کوردی: له کوردستان تۊیه‌نیم چووار وه‌رز بۊنیمن ک یه‌کمین وه‌رز وه پێ (وه‌هار) ئۊشن و یه‌کمین رووژ له وه‌رز وه‌هار و سه‌ر ساڵ نوو کوردی پێ نه‌ورووز ئۊشن ک رووژ خوه‌شی و هه‌ڵپه‌ڕینه وه جی فەره ره‌نگینێگ له ناو کوردستان دێرێد. له دۊیای به‌هار وه‌رز (تاوسان) تیه‌ێد ئه‌ڵبه‌ت له ناوچه‌ێ که‌ڵهۆڕ وه پێ تاوسان ئۊشن، له ناوچه‌ێ سورانی جوور سلێمانی له باشوور کوردستان وه پێ (هاوین) ئۊشن. له دۊیای تاوسان وه‌رز (پایز) تیه‌ێد له پایزی ده‌رچیم، وه‌رز زمسان تیه‌ێد .
مانگ کوردی : مانگه‌یل کوردی له گه‌رمه‌سێر چۊن به‌هار زۊتر تیه‌ێده‌و جی وه‌ل ئێڵاخا جیاوازی دێرن. ناوچه‌ێ که‌ڵهۆڕ له هه‌ر د به‌ش گه‌رمه‌سێر و ئێڵاخ مه‌زریاس بێگومان ناو مانگه‌یل کوردی له خانه‌قین وه‌ل شاباد (ئسلام ئاواێ روژئاوا) ک دێرتر به‌هار تیه‌ێده‌و جی جیاوازه. له شاره‌یل که‌ڵهۆڕی گه‌رمه‌سێرجوور گیه‌ڵان، قه‌سر، خانه‌قین، که‌لار و... وه‌رز به‌هار د مانگ زۊتر له ساڵ نوو تیه‌ێده‌و جی وه یه‌کمین مانگ به‌هارێان (گیاخێزان) وه پێ ئۊشن، ئێ مانگه چۊن یه‌کمین مانگ وه‌رز به‌هاره گیا سه‌ونز که‌ێد و وڵات سه‌ونزه‌و بوود ئه‌وه‌سه ئۊشنه پێ گیاخێزان. مانگ دوێم وه پێ (نه‌ورووزمانگ) ئۊشن، چۊن رووژ نه‌ورووز که‌فێده‌و ناو ئێ مانگه و رووژ تایبه‌تی‌ێگه ناو نه‌ورووز نریاس ئڕا ئێ مانگه. مانگ سیێم (گوڵه زه‌رده ) وه پێ ئۊشن، چۊن له ناو ئێ مانگه گوڵ و دیشت و ده‌ر زه‌رده‌و بوود ناو گوڵه زه‌رده ئڕا ئێ مانگه نریاس . مانگ چووارم وه یه‌کمین مانگ تاوسان وه پێ (که‌وکڕ) ئۊشن، له ناو ئێ مانگه که‌و کۊیه‌ی کڕ بوود ئه‌وه‌سه وه پێ ئۊشن که‌وکڕ و یه‌کمین مانگ له وه‌رز تاوسانه. مانگ په‌نجم وه پێ (گاقووڕ) ئۊشن، ئێ مانگه وه پێ ئۊشن مانگ ناوڕاس تاوسان وه چۊن فره گه‌رمه گا له گه‌رما قووڕنێد و نه‌مادێگه ئڕا گه‌رمی هه‌وا. مانگ شه‌شم وه پێ (شه‌رت شوان) ئۊشن، ئاخرین مانگ وه‌رز تاوسانه . مانگ هه‌فتم وه پێ (واهێڵان) ئۊشن یه‌کمین مانگ له وه‌رز پایزه وه هه‌ر ئه‌وجووره‌گ له ناوێ دیاره له‌ێ مانگه واهێڵان فەرەێگ تیه‌ێد وهه‌وا سه‌رده‌و بوود . مانگ هه‌یشتم وه پێ (وه‌ڵنگه ڕێزان) ئۊشن، هه‌ر ئه‌وجووره‌گ له ناوێ دیاره له‌ێ مانگه وه‌ڵنگ داره‌گان ڕزیه‌ێد و یواش یه‌واش زمسان خوه‌ێ نیشان ده‌ێد. مانگ نووم وه پێ (سه‌رده‌وا) ئۊشن، له ناو ئێ مانگه وایل سه‌ردێگ تیه‌ێد ک وه‌ل خوه‌ێیا زقم (سه‌رما) تیه‌رێد ئه‌وه‌سه ئۊشنه پێ سه‌رده‌وا، مانگ داهم وه پێ (هه‌ساوات) ئۊشن،چۊن له ناو ئێ مانگه هساو کتاو کاره‌یلێان کردنه ئه‌وه‌سه وه‌تنه‌سه پێ هه‌ساوات ک یه‌کمین مانگ له وه‌رز زمسانه. مانگ یانزه‌هم وه پێ (سیه‌مانگ) ئۊشن، له ناو ئێ مانگه وه‌فر فره وارێد و وشه سیه وه کاربردن ئڕا ئێ مانگه وه ماناێ سه‌ختی و زلیمه‌ته. مانگ دوانزه‌هم وه پێ (کیسه ته‌کن) ئۊشن، چۊن له ناو ئێ مانگه وه‌فر و به‌نان فەره‌س و مه‌ردم درامه‌دێگ نه‌ێرن و هه‌رچێ دێرن خه‌رج که‌ن ئه‌وه‌سه وه پێ کیسه ته‌کن ئۊشن . به‌ڵام له ناوچه‌ێ که‌ڵهۆر ک له به‌ش ئێڵاخ مه‌زریانه مانگ کوردی له سه‌ر ساڵ نوو کوردی تیه‌ێده‌و جی و یه‌کمین مانگ کوردی وه پێ (جێژنان) ئۊشن وه یه‌کمین روژ ئێ مانگه نه‌ورووز کوردیه گ یه‌ێ رووژ جیاوازه له گیشت وڵات کوردستان و جێژنان وه کار بردن وه ماناێ یه‌سه ک ئێ مانگه جه‌ژن و خوه‌شی دێرێد ک هه‌ر ئه‌و نه‌ورووزه‌سه. مانگ دوێم وه پێ (گوڵان) ئۊشن ک له گشت وڵات کوردستان وه پێ گوڵان ئۊشن ته‌نیا له هه‌ورامان وه پێ (پاژه‌ره‌ژ) ئۊشن چۊن ئێ مانگه گوڵ و گیا سه‌ونزه وه پێ گوڵان ئۊشن. مانگ سیێم وه پێ (زه‌ردان) ئۊشن،چۊن له ناو ئێ مانگه سونزایی و گوڵان گێشتێ زه‌رده‌و بوود ئه‌وه‌سه وه پێ زه‌ردان ئۊشن. مانگ چووارم وه پێ (په‌رپه‌ر) ئۊشن، یه‌کمین مانگ له وه‌رز تاوسانه. مانگ په‌نجم وه پێ (گڵاوێژ) ئۊشن، ک ناو هه‌ساره‌ێگه گ ته‌نیا له ناو ئێ مانگه له ئاسمان کوردستان دیاره . مانگ شه‌شم (نه‌خشان) وه پێ ئۊشن، ک ئاخرین مانگ وه‌رز تاوسانه و ئێ ناوه ئڕا ناو دۊیه‌تیش نریه‌ێد. مانگ هه‌فتم وه پێ (به‌ران) ئۊشن، له ناو ئێ مانگه واران و په‌ڵه ده‌س پێ که‌ێد. مانگ هه‌یشتم وه پێ (خه‌زان) ئۊشن، چۊن خه‌زان و پایز فره له ناو ئێ مانگه دیاره مانگ نووم وه پێ (ساران) ئۊشن، ک ئاخرین مانگ وه‌رز پایزه و چیمه پیری وه‌رز زمسانه‌و . مانگ داهم وه پێ (وه‌فران) ئۊشن،له ناو ئێ مانگه وه‌فر ده‌س پێ که‌ێد ئه‌وه‌سه ئۊشنه پێ وه‌فران . مانگ یانزه‌هم وه پێ (به‌ندان) ئۊشن، چۊن ئه‌قره وه‌فر له ناو ئێ مانگه تیه‌ێد ڕێ له مه‌ردم کپه‌و که‌ێد وه ڕێ به‌سێد . مانگ دوانزه‌هم وه پێ (ڕمشان) ئۊشن، مانگ فره سه‌ردێگه و ڕه‌شه‌مه وزقم وه‌ل خوه‌ێا دێرێد
رووژه‌یل کوردی: له وڵات کوردستان هه‌فته، هه‌فت رووژه ک ئه‌ێ جوره‌سه (شه‌مه- یه‌ێ شه‌مه - د شه‌مه - سێ شه‌مه - چووارشه‌مه - په‌نج شه‌مه - جمه ، ک له ناوچه‌ێ سورانی وه پێ هه‌ینی ئۊشن).
رووژه‌یل تایبه‌تی: یه‌ک تا په‌نج جێژنان وه پێ (په‌نجه) ئۊشن، ۲۷ گیاخێزان وه پێ (کوڕسیاێ) ئۊشن ، ۲٤ گیاخێزان وه پێ (بزن قوتگه) ئۊشن ئڕا یه ئۊشنه پێ بزن قوتگه ک بزن قوتێگ بۊیه ک وه‌تیه دی به‌هاره بچم ئڕا ده‌یشت ته‌وێگ ته‌یر گرتیه‌سێ و کوشتیه‌سێ ، ۱۱ گیاخێزان (چله بۊچگه‌گه) تیه‌ێده‌و جی ، بیس کیسه ته‌کن (چله گه‌وراگه) تیه‌ێده‌وجی.
شه‌هرام ئه‌کبه‌ری