له سه‌رده‌م ده‌سڵات ساسانى له ساڵ 484 – 459 زایینى كلیسا له ده‌وڵه‌ت جیا كریاو ده‌وڵه‌تیش له‌بان دو لایه‌ن "رووحانى و ئنسانى" دامه‌زریا . ئمجا له ساڵ 590 زایینى خوسره‌و دویه‌م ك له‌لایه‌ن جه‌نراڵیگ خوه‌یه‌و له‌بان كار لاوریاوید داواى ده‌سمیه‌ت له "مۆریتۆس"كرد، دى وه به‌خشین ئه‌رمه‌نستان تویه‌نست تاجه‌گه‌ى باریده‌و.
وه‌ختیگیش مۆریتۆس كوشیا خوسره‌و ئه‌رمینیاو كاپادو وسیه‌و سوریاو فلستین و مسر گرت و چه‌ن ساڵیگ دویاى ئه‌وه بیزانتیۆمیه‌یل وه‌سه‌ركردایه‌تى "هى ركلۆس" و هاوكارى ئۆسترۆمینیه‌یل ئه‌و سه‌رده‌مه فارسه‌یل تا ئه‌وپه‌ڕ دجله راونان.
خوسره‌و له‌ى حاڵه‌ته ئاشتى قه‌بول نه‌كرد و له‌لایه‌ن له‌شكر خوه‌یه‌و راپه‌ڕینیگ له‌دژى به‌رپا بوى و یه‌یش ناچار بوى و هه‌یواى، ئمجا فره وه‌پى نه‌چى وه‌ده‌س كوڕه‌گه‌ى خوه‌ى كوشیا.
دویاى 14 ساڵ پاشایه‌تى ئیران په‌یا بوى و ئاڵشتوئوڵشت پاشایه‌تى فیشتره‌و بوى، له ساڵ 632 زایینى"یه‌زدگورد سێیم" دویا پادشاى ساسانى ره‌سیه ته‌خت پاشایه‌تى و فریه وه‌پى نه‌چى عه‌ره‌به‌یل په‌لامار ئیران دان و تا خوه‌راسان گرتنه‌ى، یه‌زدگوردیش سه‌ر خوه‌ى هه‌ڵگرد رویكرده شار " مه‌رو" له خوه‌رهه‌ڵات ئیران و له ساڵ 651 زایینى له‌ورا كوشیا.
له ساڵ 1508 زایینى فارسه‌یل له بار ناوچه‌گه ره‌سینه‌وه‌و كووتایى وه‌ده‌سڵاتدارێتى عه‌ره‌ب هاوردن له ئیران، ئه‌ویش له‌و وه‌خته بوى ك وڵاته‌یل ئۆرپایى له له‌نده‌ن و پاریس خواستن عه‌ره‌به‌یل له ئیران ده‌ركه‌ن و خوه‌یان فه‌رمانڕه‌وایى له‌و وڵاته بگرنه ده‌س.
له ساڵ 633 ساڵیگ دویاى مردن په‌یغه‌مبه‌ر ئسلام موحه‌مه‌د (س خ) له‌شكر فریه‌یگ رویكرده وڵات میزوپۆتامیا"وڵات ناونى دوچه‌مان" و له‌و شوونه ك ئیسه وه‌پى ئویشن قادسیه ك ئه‌كه‌فیده باكوور به‌سره چه‌وه‌ڕى له‌شكر فارسه‌یل كردیان، ئه‌وه بوى عه‌ره‌به‌یل له‌شكر خوه‌یان ریكخستن و جه‌نگ ده‌سكرده‌پى.
له جه‌نگیگ چوار رووژه وه هاوكارى مه‌ردم ناوچه‌گه له‌شكر ئیران شكیاو میزوپۆتامیا داگیر كریا و بویه وڵاتیگ عه‌ره‌بى ئسلامى و عه‌ره‌ب هاته وڵاته‌گه.
مه‌لا جه‌میل رۆژبه‌یانى
ج . أ