وه‌گووره‌ى ئه‌و نویسانن و ره‌سمه‌یله ك له‌چه‌رخ وه‌رجه زایین ئاماژه وه‌پیان كریاگه، باس له هووزه‌یلیگ ئه‌كا ك له‌و ناوچه‌یله ژیانه‌و فه‌رمانڕه‌وا بوینه‌و سه‌ده‌ها ساڵ حوكمڕانى ئه‌و ناوچه‌یله كردنه‌و گام وه‌گام له‌شارستانیه‌ت نزیكه‌و بوینه‌و له‌وه‌ر خاتر مقه‌یه‌تیكردن له خاكه‌گه‌یان روى وه روى ده‌یه‌ها په‌لامار جووراوجوور بوینه‌سه‌و، له‌وانه‌یش: په‌لاماره‌یل ئه‌كه‌د و سۆمه‌ر و بابل ...هتد.
هه‌ر له‌ى باوه‌تیشه‌و له‌یه‌كه‌وداین و نویساننه‌یل فریه‌یگیش رى پاكه‌و كردنه ئه‌را شاره‌زایه‌یل ئه‌و مه‌یدانه وه‌خاتر ئاشنابوین بنه‌ماو بنه‌چه‌ك مێژوو راسكانى ملله‌ته‌گه‌مان و ئه‌تویه‌نیم بویشیم تا ئیسه‌یش ده‌یه‌ها سه‌رچه‌وه‌و بگر سه‌ده‌ها لاپه‌ڕه‌یش له‌ى رویه‌و كه‌فته‌سه وه‌رده‌س تا ره‌سیمنه‌سه ئه‌و راسیه ك زوورم ئه‌و هووزه‌یله له‌ناوچه‌ى میزۆپۆتامیا ژیانه بنه‌چه‌كیان كورد بویه‌و له‌وانه‌یش" لۆلۆ، گووتى، كاسى، میتانى، نائیرى، سوبارى...هتد".
دى وه‌گووره‌ى سه‌رچه‌وه‌یل ئه‌وه ده‌ركه‌فت ك وجوود و ژیان هووزه‌یل لۆلۆ له ناوچه‌ى میزۆپۆتامیا چووده‌و ئه‌را فیشتر له هه‌فت هه‌زار ساڵ و له شوونه‌یل جوور شاره‌زوور و زه‌هاو ژیانه.
وه‌ل ئه‌وه‌یشا ئه‌یانه وه‌خاكه‌گه‌ى خوه‌یان وتنه"لۆلۆبۆم"و دویاى ئه‌وه‌یش وه‌پى وتنه "زاموان – زه‌میان"و تا ئیسه‌یش له‌ناو زووان كوردى شوونه‌وار ئه‌و ناوه‌یله هه‌ر مه‌ندگه، وه‌لى جوور ئه‌وه‌ك ئاشكراس هه‌ر له‌زویه‌و ملله‌ت كورد دوشمن فریه‌یگ داشتنه‌و هه‌میشه ده‌س داگیركه‌ر له‌لیان نه‌وریاگه‌و نه‌یاره‌یلیان ته‌ما وه خاك و نیشتمان كورده‌یل داشتنه‌و گشت جاریگ هه‌وڵ ئه‌وه دانه شوونه‌وار كورد له‌ناو بووه‌ن و هووزه‌یل كورد نه‌یلن له‌بان خاك خوه‌یان، ك هه‌ر وه‌و خاتریشه لۆلۆوه‌یل چه‌نه‌ها جار له‌لایه‌ن ده‌سڵات سۆمه‌ر و ئه‌كه‌دو بابله‌و په‌لامار دریانه‌و "لۆلۆبۆم" داگیر كریاگه.
لاپه‌ڕه‌یل مێژوو باس له‌وه ئه‌كه‌ن ك"ئانوبانین"یه‌كیگ بویه له سه‌ركرده‌یل ناودار لۆلۆوه‌یل و له‌بان ئه‌و كوچگ تاشریاگه ك ئاماژه وه‌پى كردیم ره‌سمى دروسكریاگه‌و "بابلین"یش ئسپات ئه‌و به‌ڵگه ئه‌كا ك لۆلۆوه‌یل په‌لامار دریانه‌و ئه‌وانیش وه‌رگرى له‌خاك خوه‌یان كردنه.
ئه‌و تاشه كوچگیشه ك له ده‌ربه‌ند گاور له‌ناوچه‌ى قه‌ره‌داغ دوینریاسه‌و له‌لایه‌ن شوونه‌وارناسه‌یله‌و ، یه‌یش ئسپات ئه‌وه ئه‌كا ك له سه‌ده‌ى 28 وه‌رجه زایین له‌لایه‌ن "نارامسین"پادشاى ئه‌كه‌ده‌و خاك لۆلۆبۆم داگیر كریاگه‌و له‌و سه‌رده‌میشه ئانوبانین پادشاى گشت وڵات لۆلۆبۆم بویه‌و دویاى چه‌ن ساڵیگ وه‌هاوكارى هووزه‌یل گووتى له‌دژ ده‌سڵات ئه‌كه‌د هه‌ڵسیانه‌و خاك لۆلۆبۆم له داگیركه‌ر قورتار كردنه‌و هه‌ر له‌و وه‌خته‌یلیشه تا ئیسه وڵات لۆلۆ ناسریاگه وه زاموان.
وشهى (لۆلۆ) له زووانه‌یل لۆلۆیى ماناى ئاده‌میزاد ئازا ده‌ید، وه‌لى هووزه‌یل جوور (سۆمه‌ر و ئه‌كه‌د وبابل و ئاشوورى )ك ده‌یه‌ها جار په‌لامار خاك لۆلۆ دانه بیگومان شیه‌وكردن و ئه‌راى چوین لۆلۆوه‌یل وه‌دڵیان نه‌ویه له‌باوه‌ت وشهى لۆلۆ، ك له زووانه‌یل كویه‌ن سۆمه‌رى وه‌ماناى (ئاده‌میزاد ره‌گه‌ز نیر) له‌یه‌كه‌ودریاگه‌و له زووان ئاشووریه‌یليش وه‌ماناى(ناڕه‌سه‌ن، بیگانه، بى بنه‌چه‌گ) له‌یه‌كه‌و دریاگه‌و له زووان فارسه‌یلیش وشهى (لۆلۆ) ماناى (رخه‌وبه‌ر، كه‌وڕخن) به‌خشاگه.
بیگومان ئه‌و هه‌مگه شیه‌وكردنیشه ئه‌ڵڵاجه‌وى نین له‌لایه‌ن دوشمنه‌یل و ناحه‌زه‌یل كوردستانه‌و ك تا ئیسه‌یش دوشمنه‌یل ملله‌ت كورد گه‌ردنه شوون ناوزڕانن ملله‌ت كورد وه‌هه‌ر شیوه‌یگ بوود و فريه‌جاریش وتنه‌سه ملله‌ت كورد نه‌وه‌ى (دیو) یا (تورك جه‌وه‌ڵى) یا (نه‌وه‌ى یه‌زید كوڕ معاویه...هتد)، وه‌لى مێژوو ئسپات ئه‌وه كردگه ك هووزه‌یل لۆلۆ یه‌كیگ بوینه له‌و هووزه‌یل كورد ره‌سه‌نه ك وه ئازایه‌تى و نه‌ترس له مێژوو ناویان مه‌ندگه‌و مێژوونویسه‌یلیش هووز (لاله‌یى یا لالۆیى)و هووز (لوڕ) وه نه‌وه‌ى لۆلۆوه‌یل زانن و ئى ئه‌راى چوینیشه فريه له‌راسیه‌و نزیكه، چوینكه ئه‌گه‌ر وشهى (لوڕ) شیه‌و بكه‌یم له زووانه‌یل زينگ و له‌بنه‌ڕه‌ته‌و ئه‌وه بیگومان مه‌رام له لوڕه‌یل ئمڕوون، له‌زوان كوردى ئیسه‌یش شوونه‌وار لۆلۆوه‌یل هه‌ر مه‌ندگه جوور (لالۆ، خاڵۆ). له‌لایگ تريشه‌و وشهى(لۆ)تا ئیسه‌يش له‌جیاى(بۆ)له‌ده‌یشت هه‌ولێر و ده‌ورگردى وه‌كار تیه‌ید ك ئه‌ویش ماناى وشهى(ئه‌ڕا) ده‌ید.
لۆلۆوه‌یل سه‌رده‌مه‌یل فره‌یگ ناو وڵاته‌گه‌ى خوه‌یان نانه (زاموان، زه‌میا، زه‌میان یا زه‌ویان)، ئمجا وه‌گووره‌ى زانیارى ئه‌گه‌ريش ته‌ماشاى زووانه‌یل هندوئۆرپى بكه‌یم وه‌تایبه‌ت زووان سلاڤیه‌یل تویه‌نیم بڕیگ گریه‌كووره واز بكه‌یم و ئه‌گه‌ریش هویر بخه‌یمنه لاى مێژوو هووزه‌یل لۆلۆ ئه‌وه ئه‌رامان ده‌ركه‌فید ك ته‌نیا له سه‌رده‌م (ئاشوور بانیپاڵ دویم 880 – 884 و . ز) لۆلۆوه‌یل زیاتر له چوار جار په‌لامار دریانه‌و خاكیان داگیركریاگه‌و له‌و سه‌رده‌ميشه وه نیشتمان خوه‌یان وتنه(زاموان یا زه‌مینیان یا زه‌ویان).
زاموان وشهى غه‌ریبیگ نیه له زووان ئیسه‌ى كوردى هاوچه‌رخ و ته‌نیا بڕیگ ئاڵشتكارى هاته‌سه بانى، وشهى (زام) ماناى (زه‌خم) ده‌ید، وشهى(وان)یش جوور تایبه‌ته‌ندى مقه‌یه‌تیكردن و خاوه‌ندارێتى لكیه‌یده بڕیگ وشه‌وه جوور(پاسه‌وان، گاوان، شوان...هتد)، ماناى ئه‌وه‌سه وشهى زاموان ماناى (وڵات زه‌خم) یا خاك زه‌خمدار به‌خشید، ئمجا وڵات لۆلۆبۆم ئه‌و وه‌خته ك ناوى زاموان یا زه‌میانى بویه چه‌نه‌ها جار نه‌عره‌ته كریاسه بانى و داگیر كریاگه‌و خوین هه‌زاران ئاده‌میزاد لۆلۆیى له‌تى رشیاگه، ئه‌و باوه‌ڕيشه وه‌ته‌مامى وه‌ل ئه‌و ناوه یه‌كه‌و ئه‌گرید و ئیسه‌یش له‌نویسریاگه‌یل فريه‌یگ وه كوردستان ئویشن وڵات(وه‌فر و خوین).
زه‌میان یا زه‌ویان، ئه‌گه‌ر ئى دو وشه له‌جیاى(زاموان) وه‌كار هاتوید ئه‌ویش هه‌ر غه‌ریب نیه له‌زووان ئمڕوو كوردى، وه ماناى زه‌وى یا زه‌مین، ك گشت ئه‌یانه ماناى خاك به‌خشن، چوینكه ئه‌ڵلاّجه‌وى ئه‌وه‌سه ك له زووانه‌یل سلاڤى جوور زووان(سربى، كرواتى، چیكى)ك بڕیگ له‌و ملله‌ته‌یله بنه‌وبنه‌چه‌ك خوه‌یان به‌نه‌و ئه‌را كورد وه‌ك كرواته‌یل ك له‌زووان ئه‌وان وشهى خاك یا نیشتمان وه (زێم) ده‌س وه‌پی كه‌ید، ئه‌را نموونه: وه زووان چیكى وه خاك و نیشتمان ئویشن (زێمنیا). وه زووان سربى و كرواتى وه خاك و نیشتمان ئویشن (زێملیا). وه زووان سربى وه هاووڵاتى یا هاوشار ئویشن (زێمۆ). بیگومان بنه‌ڕه‌ت ئه‌و وشه‌‌یله یه‌كه‌وگرن وه‌ل وشهى( زاموان، زه‌میا، زه‌مینیان، زه‌ویان) لۆلۆوه‌یل.
ئه‌را نموونه: دویا وشهى ناوه‌یل فره‌یگ له وڵاته‌یل وه(ئان، ئین، یا) كووتایى تیه‌ید ك له(زاموان، زه‌میا، زه‌مین)ه‌و هاتگه جوور(پاكستان، هندستان، رووسیا، سربیا، مه‌قدۆنیا، ئه‌رجه‌نتین، فلستین ...هتد)، ئمجا ئه‌گه‌ر لۆلۆوه‌یل ناو وڵاته‌گه‌یان ناوین وه(زه‌میان، زه‌میا، زاموان) ئه‌وه بیگومان ئه‌و وڵاته‌یل ئمڕوویشه ك ناوه‌یلیان وه( ئان، ئین، یا ) كووتایى تیه‌ید تویه‌نیم بویشیم: كاریگه‌رى زووان لۆلۆوه‌یل بویه ك تا ئیسه‌یش شوونه‌وارى هه‌ر مه‌ندگه له‌بان زووانه‌یل زينگ جه‌هان وه‌تایبه‌ت زووانه‌یل هندوئۆرپى.
رزگار ره‌نجه‌ڕۆ