كوردستان ناو يه‌كه‌ێگ له ئياڵه‌ته‌يل ئيران بويه. جه‌نگ چاڵدران ك له ناونی سه‌ربازه‌يل شا ئسماعيل صه‌فه‌وی و سوڵتان سه‌ليم يه‌كم عوسمانی له ساڵ ١٥١٤ زاينی كريا، عوسمانه‌يل تويه‌نستن ئيرانيه‌يل بشكنن و له ئاكام به‌شێگ كوردستان له ئيران جياو بووده نه‌صيب عوسمانيه‌يل(كوردستان عوسمانی).
ئمپراتۆری عوسمانی ساڵه‌يل فره‌ێگ چوی گه‌ورا هێزيگ، سويكێ له‌ی دونيا ئه‌را خوه‌ی داوڕويد. سه‌رزه‌مينه‌يل عه‌ره‌بی، ئاسيای بويچگ و باڵكان فه‌رمان ڕانی تا يه‌گ وه‌ل ئه‌و دوياهاتن جه‌نگ يه‌كم جه‌هانی و له ناوچين ئمپراتۆری عوسمانی، ئه‌ی جيه‌يله جوور كوردستان عوسمانی و سه‌رزه‌مينه‌يل عه‌ره‌بی و ئاسيای بويچگ و باڵكان تووزه تووزه سه‌روه‌خويه‌و بوين.
كوردستان عوسمانی ئمڕوو له ناو نه‌خشه‌ی جۆگرافيای سێ وڵات توركيا و عراق و سوريا جی گرتيه(ئه‌ڵبه‌ت له گشت ناوچه‌يل كوردی ته‌نيا كورد نيشته‌جی نيه و له نه‌ته‌وه‌يل تره‌كيش له‌ی ناوچه‌يل كوردنشينه نيشته‌جان).
فێشتر مێژووناسه‌يل ناودار هانه بان ئه‌ی باوه‌ڕه ك كورده‌يل ئمڕوو له نه‌وه‌يل ماده‌يل دويه‌كه‌ن. تا جييگ مينۆرێسكی ئويشێد: ئه‌گه‌ر كورده‌يل له دويا مه‌نه‌ی ماده‌يل نه‌ون، خوو ئمجا چه وه سه‌ر ئه‌ی نه‌ته‌وه‌ی كويه‌نه‌و وه توانا هاتيه!؟. ئه‌ی هه‌مگه خێڵ و ئيڵ و تايفه‌ی جوورای جوور كورده ك وه زووانی ئيرانی و جيای له زووانه‌يل تره‌ك ئيرانی قسيه كه‌ن له كوو هاتنه!؟.
فره له شييه‌وكه‌ره‌يلێگ چوی (تێئۆدۆر نۆلدكه) خوه‌رهه‌ڵاتناس گه‌ورای ئه‌ڵمانی، هانه بان ئه‌ی باوه‌ڕه ك ئه‌گه‌ر ڕووژێگ زووان مادی بناسيه‌ێد، بی گومان قه‌ومی نزيكێگ وه‌ل زووان پارسی كويه‌نه‌يا دێرێد. وه باوه‌ڕ بڕێگ له زانايه‌يل ئێڵه‌يل ماد و پارس هاوزووان بوينه و هردوگيان وه يه‌ی زووان قسيه كردنه، وه‌لی وه داخه‌و تا ئيسه‌يش له ماده‌يل ئه‌را ڕخته‌ی قه‌سه‌م به‌ڵگه‌ێگ نه‌كه‌فتيه‌سه ده‌س.
ئيسه چنه فه‌رز كه‌ن ك كورده‌يل به‌ش سه‌ره‌كی له دويامه‌نه‌يل نه‌سه‌وه‌يل خوزماڵی خوه‌رهه‌ڵات ناوڕاس و ماده‌يلن و وه زووان كوردی به‌ش باكوورخوه‌رئاوای زووانه‌يل ئيرانی قسيه كه‌ن. ئه‌ی خاڵه‌گ زووان كوردی پاشمه‌نه‌یگ له زووان ماديه و ئه‌وه‌گ كورده‌يل ئمڕوويش له ڕووڵه‌يل مادن تا وه‌ختێگ زووان مادی وه درسی ته‌مامه‌و نه‌ناسيه‌ی، هه‌ر ئه‌ی جوور باوه‌ڕێگ مينێد.
له خشته‌يل سۆمه‌ری دوهه‌زارساڵ وه‌رجله وه دیهاتن مه‌سيح، وڵاتێگ وه ناو (كاردا) ناو له لێ برياس. ئه‌ی نه‌ته‌وه هه ئی كه‌سه‌يله بوينه ك وه و‌تن گزنفۆن مێژووناس يونانی، ڕێ له (تيلاس پيلسه‌ر) شای ئاشوور ك وه‌ل خێڵه‌يل گۆتيا له جه‌نگ بويه به‌سينه و له‌شكركيشانێ وه‌ره‌و ده‌ريای ناوڕاس وساننه ك گزنفۆن ئه‌ی ئێڵه وه كاردۆ ناو له ليان ئه‌واد.
ناوچه‌ی ئمڕوو كوردستان عراق له سه‌رده‌مه‌يل كويه‌ن، به‌شێگ سه‌ره‌كی له ئمپراتۆری ئاشوور پێكهاورديه. ئاشوور بانيپاڵ له ساڵ ٦٣٣ وه‌رجله زايين مرديه. شای ماد ئه‌را پشتيوانی كردن له بابل وه ئاشوور بانگ جه‌نگ داس.
هۆ‌خشته‌ر له ساڵ٦١٤ وه‌رجله زايين له كويه‌يل زاگرۆس ڕه‌ی بويه له‌بان ئه‌وه‌گ ئاواييه‌ل ئاشوور له بان ڕێ خوه‌ی گرتيه، شار ئاشوور پايته‌خت ده‌وڵه‌ت ئاشووريش گرتيه. له‌دويای له ناو چين ئاشوور، نبۆپله‌سه‌ر شای بابڵ هاته ديدار هۆ‌خشته‌ر و په‌يمان دووسی وه‌ل ئيران و بابڵ نووه‌و كرد. له ساڵ ٦١٣ وه‌رجله زاين، شای ئاشوور له نه‌ينه‌وا بوی و ئه‌ی شاره له ساڵ ٦١٢و.ز گيرياو نبۆ پله‌سه‌ر سه‌رۆك بابليه‌يل وه‌ل ماده‌يلا ئه‌را گرتنێ هاوكاری كرد.
كورده‌يل به‌شێگ له دويامه‌نه‌ی ئێڵه‌يل و نژاده‌يل خوه‌رهه‌ڵات و ماده‌يلن. ماده‌يل وه پا نان وه ناو زاگرۆسا، ئێڵه‌يل خۆزماڵی يانی: كاسيه‌يل و لۆلۆبه‌يل(له لوڕستان) و ئه‌و دويای ئێڵه‌يل خۆزماڵی ئاسيايی له ناو خوه‌يان تاواننه‌و و زووان ئيرانی كردنه باو. له ده‌وره‌يل دويای ئه‌وان، ئه‌ی ناوچه‌يله، به‌شێگ له ئمپراتۆرهه‌خامه‌نشی، سلوكی، ئه‌شكانی و ساسانی بويه. وه گوره‌ی نويسايه‌يل مێژوونويسه‌يل و جۆگرافيازانه‌يل موسه‌ڵمان جوور: به‌لازه‌ری، ته‌به‌ری وئبن ئه‌سير، تايفه‌يلێگ ك له‌ی دوياييه وه ناو كورد ناسيه‌ن فێشتر له ناوچه‌يل خوه‌رهه‌ڵات چه‌م بۆتان و باكوور چه‌م دجله تا ره‌سێده ناوچه‌يل جزيره (جزيره‌ی ئبن عومه‌ر) له ژێرده‌سه‌ڵات و ژيانيان بويه.
وه گوره‌ی بڕێگ ماڕگه‌ی فارسی ك تاريفێگ قه‌ديمی له ئه‌ی ده‌سه‌واژه كه‌ن، ئه‌يانه گرووپه‌يلێ له گورده‌يل يا گوردانن ك وه مانای پاڵه‌وان و جه‌سه قه‌وی يا جه‌نگاوه‌ره‌يلێگ نه‌ترس مانایان كه‌ن. ناو گور له شانامه هه‌م له بنه‌ماڵه‌ی گورده ك وه ئاسانی له ناو زووانه‌يل تره‌ك هاتيه‌سه سه‌ر زووان يا له زووان عه‌ره‌بی وه كورد ئه‌ڵگه‌ردياس. هه‌ر وه‌يجووره‌يش كورد تويه‌نێد وه كوڕ مانا بكريه‌ێد.
وه گوره‌ی مێژوو شه‌ره‌فنامه‌ی به‌تليسی، كوينه‌ترين هووزه‌يل كورد باجناويه‌یل و بۆتيه‌يلن ك ئه‌ی ناويشه وه مه‌مه‌ر ناوچه‌ی باجان و بۆتان نرياسه بانيان.
له ده‌وره‌ێگ نه فره دوير، مه‌ردمانێگ وه زاراوه‌ی كرمانجی(زاراوه‌يگ ك فێشتر كورده‌يل وه‌پی قسيه كه‌نو له ئاناتولی نيشته جين) ، ناو خوه‌يان نانه كرمانج و ناو كورد ئه‌و‌قه‌ره له ناويان ره‌واج نه‌يرێد.
مه‌ردمانێگ وه زاراوه‌ی زازا قسيه كه‌ن (يانێ زاراوه‌ێگ ك ئه‌را كورده‌يل تره‌ك فره نيه‌فاميه‌ێد) وه دو ده‌سه به‌شه‌و بوون: بڕێگيان خوه‌يان وه كورد ناسنن و بڕێگش له ليان خوه‌يان له نژاد و ناسنامه‌ی تره‌ك زانن. شه‌ره‌فدين به‌تليسی سنوره‌يل كوردستان له ده‌وره‌ی صه‌فه‌وی له كتاو خوه‌ی وه‌ل زيای كردن ئياڵه‌ت لوڕستانا له يه‌ی جی هاورديه و لوڕ و كورد وه يه‌كێگ ئه‌زانێ.
گشت كوردستان تا ساڵ ١٥١٤ زاينی يه‌كێگ له ئياڵه‌ته‌يل ئيران بويه. بڕێگ كه‌سه‌يل چوی رێبه‌ر نه‌مر كورده‌يل ( مه‌لا مسته‌فای بارزانی) چنه ئويشن: له هه‌رشوونيگ كورد بژيه‌ێد، ئه‌و جييه ئيرانه. له بان يه‌يش جه‌خت كه‌ن ك په‌يوه‌ندييگ نه‌وڕيای مێژوويی و نژادی وه‌ل ئه‌ودويای ئيرانيه‌يلا دێرن.