ئيمه دوينيمن فره‌تر ئه‌ی سه‌رچه‌وه‌يله و ئه‌و به‌ڵگه‌يله‌گ هاوردنه گشتيان خاوه‌نه‌يل ده‌سڵات بوينه‌و ئه‌وه‌گ دياره ئه‌ی ده‌سڵاته‌يله خه‌م يه‌كمين و دوياييان يه بويه هه‌ق كورد بخوه‌ن و ژێرپای بخه‌ن. فره به‌ڵگه له سه‌ر ئه‌ی جووره كاره‌يله هه‌س ك ده‌سڵاتداره‌يل ئه‌ی كاره په‌يڕه‌وی كردنه، وه‌لی ئيمه له‌يره باسمان چێشت تره‌كه‌و نيه‌چيمنه بان ئه‌ی باسه‌يله.
ئه‌و زانياريه‌گ له ژێرهاوردمه‌سه‌ی، له كتاوێگه وه ناونيشان(گشت نويسريايل ته‌وفيق وه‌هبی ك چاپ دويمی له گرده‌و كردنه‌يل ره‌فيق ساڵح- الآثار الكاملة ط- 2 ئاماده‌كردن ره‌فيق صاڵح ) نويسياس: ك مه‌مه‌ر زيايه‌و كردن ٦١٢ ساڵ وه مێژوو ئه‌را يه‌سه ك له‌ی ساڵه ماده‌يل نه‌ينه‌وا گرن و ئه‌ی شوونه ها له باكوور عيراق ئيسه. سنوره‌يله ده‌سڵات ماده‌يل: له باكوور زه‌نجيره كويه‌يل حه‌مرين تا ره‌سيده لوی خوه‌رهه‌ڵات چه‌م دجله تا سنور سه‌رزه‌مين كه‌ردوخی. وه‌ره باكوور به‌شێگ له نيشته‌جييه‌يل ماد له ئاخره‌يل سه‌دی په‌نج وهرجله زايين بويه. له ئاخره‌يل سه‌ده‌ی هه‌فتم زايينی ك ئه‌ی مه‌ردمه‌گ ناوێان وه ماد نرياس له ئيران، دی ناوه‌ێگ له ليان نيه‌منێد. له ئاخره‌يل سه‌رده‌م ساسانييه‌يل ناو ماد وه جووره‌يلێگ تره‌ك وه شێوه‌ێگ پێشكه‌فتگ چوی: مای يا ماس هاروياييه. ئمجا له سه‌ره‌تای سه‌رده‌م ئيسلام ئه‌ی ناوه وه‌يجووره(ماه) هاوردنه‌سی ك ئه‌را نموونه، ماه الكوفة و ماه البصرة تويه‌نيم ناو باريم. ئه‌ی ناوه له به‌ڵاگه‌يل ئارامی هن مه‌سيحيه‌يل وه شێوه‌ی(مادای) هاتيه. ئمجا ته‌وفيق وه‌هبی له‌يره پێشنيار ئه‌كا، ئه‌گه‌ر ناو ماده‌يل له ناوه‌يل چيه، له سه‌ر يه جه‌خت ئه‌كا ك ماده‌يل خوه‌يان هه‌سان و ئه‌وانه‌گ مه‌ردم نيشته‌جی شارن له ماده‌يلن. له دوياخره‌يل ده‌سڵات(فارسه‌يل) شوونه‌يلێگ هن ماده‌يل بويه ك مه‌ردمان كورد ئاری شوونيان گرتنه‌و ته‌مام ئه‌ی ناوچه‌يل كويه‌سان ماد گرتنه‌سه‌و وه‌ر.
له ناو كتاوه‌گه‌ی وه سه‌رچاوه‌ی چوی كتاو وه ناونيشان(كارنامه كی ئه‌رده‌شيری پاپه‌كان) هاورديه. ئه‌ی كتاوه مێژوو ئه‌فسانه‌يل هاله ناوێ و سه‌ركه‌فتنه‌يل ئه‌رده‌شير له ناويشێ نويسياس وه رووشنی ته‌مام ئه‌ی دوناوه(ماسی) هه‌ر ئه‌وه ماد و كورده‌نه( له په‌راوێز لاپه‌ڕه‌ی كتاوه‌گه نويسياس: ناو كورد وه پێت تای په‌هله‌وی نويساس نه وه داڵ) وه‌ختگێ نويسه‌ر ئه‌ی باسه له ناو په‌راوێز هاودريه‌سه توايد يه وه پيمان بويشێد: ماد و كورد هه له يه‌ك ره‌گ و ريشه‌ن.
له‌سه‌ر هێرشه‌گه‌ی ئه‌رده‌شير وه مل ماد، وه‌يجووره نويسيايه: ئه‌دره‌شير دويای وه‌گ ئه‌ردوان په‌نجم پادشای فارسه‌يل كوشيا، سوپای گه‌ورای له‌ناوچه‌ی زابۆڵ گرده‌و كرديه‌وچينه‌سه جه‌نگ پادشا كوردان شاهی ماسی(ئمجا هه‌ر ئه‌ی شاهی ماسييه، توفيق وه‌هبی له ناو كتاوه‌گه‌ی خوه ناسه‌ی ناو كه‌وانه‌و توايد يه بويشێد ك ك ماسی هه‌ر مادييه).
سوپای مادی وه يه باوه‌ر داشتن ك له ده‌س سوپای ئه‌رده‌شير رزگاريان بوود. يه‌كمجاريش ك شه‌ر ناوه‌ين ئه‌ی دوسوپا رويدا، ئه‌دره‌شير سه‌رنه‌كه‌فت. ئمجا ئه‌را جار دويم وه‌ل چوارهه‌زار سه‌ربازا له‌نوو هاته جه‌نگ ماده‌يل و نزيك وه هه‌زار كورد له‌ی شه‌ڕه كوشيا و ئهودويانيش ده‌ستگير و ئه‌سير كرد. وه هه‌ر چێ ئه‌ی پادشای كورده داشت گێشتێ داگير كردن و بردنه‌ی. بايه‌د يه بزانيمن ئه‌ی نويسريايه‌گ له ناو كارنامه‌ك نويسايه له سه‌ده‌ی شه‌شم زايينی بويه‌سه‌ی و له‌ی نويسانه خوه‌ی له وه‌خته نويسيايه ك ماد و كورد له يه‌ك نه‌سه‌وه‌ن.
كتاوه‌ێگ له سه‌ر مێژوو ئاراميه‌يل ك له سه‌ده‌ی په‌نجم زايينی نويسياس: پادشای ساسانی وه ناو شاپۆر يه‌كم له ساڵ يه‌كم حوكمڕانی خوه‌ی وه‌ل ماده‌يلا جه‌نگ كرديه. يانه‌گ له واريوه‌ر پادشا شكست خواردن ك ته‌ماميان نيشته‌جی كويه‌يل بوين له ساڵ ٤٢ وهرجله زايين بويه‌و وه ئه‌وانه ئويشن ماده‌يل كويه‌سان. له ئه‌ی كتاوه جه‌خت له بان يه كريه‌يد ك يانه كوردن.
پ.مينۆرسكی نويسێ: وه‌ختێگ بتوايم له سه‌ر كورد له‌يه‌وكدانه‌يلێگ داشتويم، ره‌چه‌ڵه‌ك كورد ئه‌ڕه‌سيده ماد. له سه‌ده‌یهه‌فتم وهرجله زايين، مه‌ردم ماد له رووژه‌يل جه‌شن و عه‌يده‌يل چينه ئه‌را سه‌ر كويه پيره‌مه‌گرون. ئمجا وه‌ل ئاڵشته‌و بوين وه‌رزيه‌ل ساڵ، وه‌هاره‌يل و تاوسانه‌يل چن ئه‌را بان ئه‌ی كويه. وه‌ختێگيش داره‌يل ميوه و گه‌نم و جويه ره‌سن هه‌م چن ئه‌را بان ئه‌ی كويه. ئمجا له وه‌ختێگش وه‌ران نه‌وارێد يا وشكه‌ساڵی بوود يا بيماری باتا، هه‌م چێن ئه‌را سه‌ر ئه‌ی كويه. ته‌نانه‌ت ئه‌وه‌گ نه‌تويه‌نسيه مناڵدار بوود هه‌م چينه ئه‌را سه‌ر ئه‌ی كويه. ئه‌ويشه‌گ تواسياد له مردن رزگار بوود يا وه‌ی مانا نه‌مر بمينێدو له دژمنه‌يليشێ له ئه‌مان بوود و بتواسيان له وه‌اريوه‌ر دژمنه‌يليان سه‌ركه‌فتێ بوون چينه‌سه ئه‌را بان كويه. يه ئمجا له‌يوا نيشان ئه‌ده‌ی ك چه‌نی جی به‌رز و كويه به‌رز له لايان پيرۆز بويه. ئمجا وه‌ختێگ چينه‌و بان كويه‌گه ئه‌را خودای خوه‌يان وه‌ناو دياوس پيتر(خودای ئه‌سمان) و خودای رووشنايی و خودای په‌يمان و خودای وه‌فاداری و خودای راست وه‌تن و خودای ك پشتێوان وڵات و ئاوايی و باخ(ميترای گه‌ورا) ك وه خودای خه‌وه‌ر نايسنه‌سه‌ی، قوروانی ئه‌رايان كردنه.
ئمجا خودای ميترا هويرده هويرده بوود خودای مێهر و ئمجا دويا يه‌يشه وه ئه‌ڵاهه‌ی ئاناهيتا(ناهيد) و ئهودويانيش قوروانی ئه‌رايان كردنه.
وه‌ختێگ ناو ماد له ناوه‌يل كه‌فيد، ئمجا ناو كورد جێ ناو ماد گريده‌و خوه‌ی، ئمجا ئه‌ی ئاڵشته‌و بوينه يه خه‌يده‌و هويرمان ك ئه‌وسا وه فرانسه‌وه‌يل وه‌تنه غال ك هويرده هويرده بويه‌س فه‌ره‌نگسه.
ئه‌وانه‌گ ئويشن ئيمه كورديمن، ئمجا وه مه‌ردمان ئه‌ی ناوچه وه پيان وه‌تنه كرمانج، ناو كرمانج هه له بانيان مه‌نيه‌و ئه‌مجا كرمانجه‌يل هه‌ر ئويشن ئيمه كرمانجيم و زازايه‌يل له ورايوه‌ريان ناو كورد بوين هاوردنه‌و چوی ئه‌وان جه‌خت له سه‌ر كرمانج بوين نه‌كردنه‌و ده‌سه‌واژه‌ی كورد زازايل وه‌كاری هارودنه. ئمجا زازايل وه كرمانجه‌يل ئويشن كورداسی.
ته‌وه‌فيق وه‌هبی له سه‌ر يه ئويشێد: شايه‌د به‌شێگ له واژه‌ی(ئاسی) له به‌شێگ له ئاسا هاتويد. ئه‌گه‌ر له‌يوا بوود، ئمجا كورداسی شايه‌د وه شێوه‌ێگ وه زووان هاوردن كوردی( كورده‌يل وه كوردی توانه‌د).
درايڤه‌ر ئويشێد: م باوه‌ر وه يه نه‌يرم ك له نويسايه‌يل كتێبه‌ی خه‌ڕگين سومر ك سێ هه‌زار ساڵ وهرجله زايين بويه ك ناوێ وه ناو سه‌رزه‌مينێگ وه ناو(كه‌ره‌ده) هاتيه، ناو كورده‌يل بوود.
ئمجا ته‌وفيق وه‌هبی جوواوێ ئه‌ده‌ی: ئه‌ی كتێبه‌ی خه‌رگينه مێژووی ئه‌را سه‌رده‌م ده‌سڵاتداری پادشا اور شورسين چووده ك له ساڵه‌يل ١٩٧٨ – ١٩٧٠ وهرجله زايين بويه‌و ئه‌ی ناوه شايه‌د وه‌يجووره بخوه‌نيده‌يد(كه‌رده‌كه يا كورده‌گه).