شەفەق نیوز/ "دوکتور ئسماعیل شەمس" مێژووناس کورد ئوو بەرپرس "دپارتمان کوردی دایرە ئەلمەعارف ئسڵامی" دە وتارێ باسێ وە بان ئی هنە کردگە ک یەکێ جوور "سەڵاحدین ئەیووبی"، تەنیا کوردێگ ک دە دەوران ئسڵامی وە جیێگ رەسییە، تا کاملا دە شکڵ و شێوە گرتن زەێن و دیدگاێ ئورووپائییەێلە وە زد کوردەێلە نەخش داشتگە.
گشتێ دزانیمن ک ئەو سەردار گەوراێ ئسڵامە دە دەورانێ ک دتوانیمن بەشێگ دە دریژاێ "جەنگەێل سەلیبی" بزانیمنەێ یانێ دە دەوران شەڕ کردن موسەڵمانەێلە وەرد ئوروپاییەێلە ک وە خاتر مەسیحی بیین وە "سەلیبی" نامگیرەو کریانە، گەورا سەرکردەێ بسەڵمانەێل بییە، دە ئی چەن ساڵە ک حەجم کامنتەێلە دوفێشتر کامنتەێل تاریخی دە فەزاێ مەجازی چگەسە موولەق، بڕێ لە چالاکەێل کورد، بوخت وە سەڵاحدین ئەیووبی کردنە ک ئەر تۆند و تێژی سپاگەێ سەڵاحدین نەبییا؛ ئورووپائییەێلە دە سایسپیکوو ئێقەرە پاملەێ یە نەدبین ک نواداری لە داین دەوڵەتی وە کوردەێل بکەن و شەڕ ئەڕا دین کردن و خوێن‌ڕژانن سپاێ سەڵاحدین، دۆماێ چەنی‌چەن سەدە بی وە دەسپێچگانێ ئەڕا حەق سەنین دەوڵەتەێل ئورووپایی لە کوردەێل چوون لە خوەیانەو کورد مانا، بڕێ توندەمەزاون و ئەوان وە تۆندوتێژ‌ی‌کەر دناسن.
ئی رخنەگرییەێلە یانێ یە ک ئیمە بایەد بتوانیمن وەێ جواو بڕەسیمن ک ئایا سەڵاحدین بییە وە بائس یە ک دە شوون میرکان ئمپراتووری گەوراێ عوسمانی یا دە شوون میوون ئتەحاد شەورەوی "سۆڤیەتی"، نەهیلن دەوڵەت کوردیێگ بنرێ؟
هیچ کەسێ نەدتوانێ بویشێ سەڵاحدین، جوور هەر فەرمانفەرمایێگ تر هیچ گونا و خەتاێ نەداشتگە، باوجی وە بان یەوە جواو م وەێ پرسیارییە "نە"سە، وە دو دەسپێچ. یەکمگەێ یەسە ک گەوراترین داشکیان ئورووپائییەێلە لە سەڵاحدین نەبییە ئوو لە تورکەێل سەڵجووقی بییە ئەوەیش دە "مڵازگرد" و ئوو هن وە دیلی گرتن ئمپراتوور "رووم رووژهەڵات" یا "بیزانس" وە دەس "ئاڵب ئەرسەڵان سەڵجووقی" ئمجا داپاچیان ئمپراتووری رووم و داڕمیان قوستەنتەنییە ک دۆماجار نامێ نان "ئستامبووڵ" وە دەس "سوڵتان موحەمەد فاتح"، سوڵتان تورک عوسمانی بی، نە سەڵاحدین.
ئەوی بی ک وە چەنی چەن سەدە حوکوومەت "رووژئاوائیەێلە وە مل گشت ناوچەێ "رووژهەڵات " کووتایی دا و دەس ئەوان لەێ‌لاوە بڕی و تاڕانەیان ئەڕا ئورووپا، خوەێ. "سوڵتان موحەمەد فاتح" بێ ژە یە تا نام‌ڕاس ئورووپا، چگ و مەجارستان و ئوتریشیش داگیرەو گرت و ئاڵاگەێ ئمپراتوورییەێ عوسمانی دەورەێلە کوتا و تا ساڵیان ساڵ تورکەێلە شەکاننەێ و کریان وە بەشێ لە دنیاێ ئسڵام یا خاستر بویشم قەڵێ لە ئمپراتووری عوسمانی.
ئەگەر خاس وە میژوو بنووڕیمن دبینیمن ک هیچ هووزێ چەنە هووز تورکەێل سەڵجووقی، بۆچگ و سۆوک و سەرخستەێ ئورووپائییەێلە نەکردگە و ئوستوورەێ ئورووپاێ هێزدار و رێزدار دانەشکانگە.
دوارە ئەگەر چەم بخەێمن ئەڵە میژوو ئەو سەردەمە دبینیمن ک سپاێ سەڵاحدین، هیچ وەختێگ خوەێ دە وەراوەر ئورووپائییەێلە نەوسیاگە ئوو هە وەرد دەوڵەتەێل نیابەتی ئەوان شەڕ کردگە و بەس. ئەوی هیچ وەختێ جوور تورکەێلە، بیزانس ئەسیر نەکردگە و دەوڵەتێگ لە ئەوان نەشێوانگە. بێ‌ژە یەیش یە تورکەێل سەڵجووقی بین ک ئەڕا یەکم‌جار چگنە گژ ئورووپائییەێلە نە سەڵاحدین ئوو لە قەرار جەنگەێل سەلیبی، چۆچشتێ هنێ بین ئەڕا حەق سەنین ئورووپائییەێلە لە سەڵجووقییەێلە.
سەڵاحدین ئەیووبی خوەێ لە سەرەتا وەردەس عماددین زەنگی، فەرماندەێ گەوراێ تورک‌زوان بی ئوو دۆماێ ئەوی وە خاتر خاسییەێل و شایستەگییەێلەێ خوەێ کریا وە جیگر ئەوی و خوەێ بی وە گەورافەرماندەێ سپاێ ئسڵام.
چشتێ ترێ ک هەسە یەسە ک دە دەورەێ فەرزەندەێلەێ سەڵاحدین ک نیشتنە شوونەێ ئەوی، ئورووپائییەێلە سەر لە نوو "بیت المقدس" داگیر گرتن. چشتێ تر ک گشتێ بایەد بزانن یەسە ک دە ئەدەبیات غەربی، وە خاسی لە سەڵاحدین ویر کریاگە و لە گەنی سەڵاحدین چشتێ نەوتنە.
وەێ خاترەسە ک دپووڕێ بویشیمن ک ئەگەر قار و قین و دژمنی ئورووپائییەێلە دەسپێچگانێ ئەڕا نواگیری لە دەوڵەت‌سازی دە شوون میرکان عوسمانی بویاتا، خۆ ئەوان ک ئی هەمگە داشکیان و خوسە لە سەڵجووقییەێلە و عوسمانییەێلە دە دریژاێ میژوو داشتنە، وەر ژە یە ک نواێ دامەزرانن دەوڵەتێگ کوردی لە خوسەێ سەڵاحدین بگرتان بایەد نواێ دامەزرانن دەوڵەتێگ تورکی بگرتان لە خوسەێ هووز سەڵجووقییەێل و هووز عوسمانییەێل تورک‌زوان.
ئمجا ئێسە ئەر وە مێژووی سەردەم دنیا و پەسنییەێل سازمان میللەل بنووڕیمن دبینیمن ک ئی شەڕەێل تاریخییە نواێ بنەڕاناین چوار دەوڵەت تورکی دە ناوچەگە نەگرتگە دوفێشتر دەوڵەتێگ تورکی وە نام تورکیە ئەوەێش دە دڵ دەوڵەت ئەوساێ بیزانس و دە بان زێد و ماواێ گەپترین ئمپراتووری غەربی. دوارە دبینیمن ک گشت ئی چەن دەوڵەتە دە سازمان میللەلیش وە رەسمییەت ناسریان و دەوڵەتەێل غەربی وە هیچ جوورێگ دەنگ و رایێ دژ وە داخواز وە رەسمییەت ناسینێیان دە سازمان میللەل نەداشتن.
٭خاڵ دوێیم
دوێیم چشتێ ک فرە دیارە و سەر ئایم لەێ سڕ دمینێ یەسە ک ئەڕا ئی چالاکەێل کوردە، گشت تاوانەێل نەداشتن دەوڵەتێگ کوردی دخەنە مل غەربییەێلە و هیچ وەختێگ وە نەخشێگ ک دەوڵەت رووسیە دە ئی هنە داشتگە هیچ هشارەیێگ نەدکەن؟ جوورێ ک هەر کەس نەزانێ چمان رووسەێلەگە هیچ بەشێ دە ئی بێ‌بەش ماین کوردەێلە لە دەسهەڵاتداری و داشتن نێشتمانێگ سەروەخوەێ نەگرتنەسە مل. ئی چشتە وە ماناێ یە نییە ک دەوڵەتەێل غەربی دوفێشتر ئنگلیس و فەرانسە تاوانبار نەبینە، نە. یە وەێ ماناسە ک نەبایەد وە راس یا وە دروو چەم بنۆقنیمن وە مل تاوانەێلێ ک دە مل رووسەێلە بییە.
خاسە بزانن ک ئی دۆمادۆما دە سەنەدەێلێ ک خریاگەسە دەر وەێجوورە دیار ددرێ ک فرەترین گەنییەێلە و نواگرییەێلە لە دامەزرانن "دەوڵەتێگ کوردی" دە شوونەێ عوسمانی جاران، دە مل رووسەێلە بییە نە غەربییەێلە.
غه‌ربییەێلە، وە چەواشەێ رووسیە یا سۆڤیەتی ئەوسا هیچ سنوورێ دە هامسایەری وەرد کوردەێل نەداشتنە ئوو هن‌تر لە ئەوە یەسە ک بەشێ لە شەورەوی "سۆڤیەتی" ئەوسا خوەێ ئوو وەر ژە دامەزریان ئی ئمپراتوورییەێش، دە ژێردەس "دەوڵەتێگ کوردی" و سەروەخوەێ بییە وە نام "دەوڵەت رەوادی" ئوو وەورەێلە خوەێ شوون تۆمارەێ هووز سەڵاحدین ئەیووبی خوەێ بییە.
هەمجا نزیکەێ چەن سەد ساڵ وەر ژە داڕووخیان ئمپراتووری عوسمانییش، کوردەێلە خوەیان شەڕ و ماشەڕ فرەیێگ وەگەرد رووسەێلە داشتنە، فرەتر دە دۆماساڵەگەێ یەکمین هزارەی قەمەری.
وەو جوورە ک دە تاریخیش دبینیمن یە رووسیە بییە ک وە بەسین پەێمان‌نامەێل فرەیێگ، پاگۆشەێ ئاڵمانییەێلە و فەرانسەوییەێلە وە کوردستان کردگە و خاس نییە ک بوخت گشت تاوانەێلە وە دەوڵەتەێل غەربی بکەیمن و دەم رووسییە دە ئی ناوەکییە بسڕیمن و چۆچشتێ تەتهیرێ بکەیمن و ئاو پاکی بڕشیمنە ملێ.
هیوادارم ک ئەگەر کەسێ دخوازێ باسێ دە مل هەر کەسایەتیێ ئوو نەخشێ دە دریژاێ میژوو بکەێ لە سەرا ئوو لە وەرا بچوو ئەڵە سەرچاوەێل دیاری و پەسەنیەدار، خاس هیردەو ببێ ئمجا ئەڵکەفت خوەێ لەو بارەوە یا رخنەگری خوەێ