له‌و جه‌نگه ئوردوان په‌نجم شكیا، ئمجا وه‌شكه‌ست ئوردوان زنجیره‌ى پاشایه‌تى ئه‌شكانى كووتایى وه‌پیهات و زنجیره‌ى پاشایه‌تى ساسانیه‌یل ده‌سكرده‌پى و ئه‌رده‌شیر پاشایه‌تى خوه‌ى ئاشكرا كرد.
ئه‌رده‌شیر وه په‌لاماره‌يلى "روومیه‌یل و ئه‌رمه‌نیه‌یل و سكیته‌یل" شكان، كوڕ ئه‌رده‌شیر وه‌ناو "شاپوور یه‌كه‌م" له ساڵ 260 زايينى سوریا له روومیه‌یل گرت، له خوه‌رهه‌ڵاتیش "قوچان و باكتریه‌و تاشكه‌ند"یش گرت.
له ساڵ 350ى زایینى شاپوور دویه‌م ئه‌رمينيا گرت و جه‌نگ سه‌ختیگیش له دژ كریستیه‌یل ده‌سكرده‌پى، ساسانیه‌یليش مه‌زه‌و "مه‌زداى" په‌ره‌سیان، له سه‌رده‌م هه‌خامنشینیه‌یلیش مه‌ردم په‌يڕه‌و ئايين زه‌ره‌ده‌یشت كردیان و خوداوه‌ن خاسیان یه‌زدان یا (ئاهوورامز) بوى و خوداوه‌ند خراوه‌یش (ئه‌هریمه‌ن) بوى له‌لایان .
له ساڵ 421 – 438 زایینى، شاى ساسانى (فه‌هران) په‌نجم ، دژ نه‌ته‌وه‌ى هۆن (Hunnen) ك له باكوور ئیران بوین په‌یمانیگ وه‌ل روومیه‌یلا به‌سا، فه‌هران ئازادى مه‌زه‌و ئاشكرا كرد و ئیران كرده مسیح كریستیان، جیا له روومیه‌یل و بیزانتیۆم.
له سه‌رده‌م ده‌سڵات ساسانى، له ساڵ 484 – 459 زایینى كڵیسا له ده‌وڵه‌ت جیا كریاوه‌و ده‌وڵه‌ت له‌بان دو لایه‌ن "رووحانى و ئنسانى" دامه‌زرياو له ساڵ 590 زایینى "خوسره‌و دویه‌م" له‌لایه‌ن جه‌نراڵیگ خوه‌یه‌و له‌بان كار لاوریاوید و وه‌ل ئه‌وه‌یشا داواى ده‌سميه‌ت له "مۆریتۆس" كرد ، ئمجا وه به‌خشین ئه‌رمه‌نستان تویه‌نست تاجه‌گه‌ى باریده‌و.
هه‌ناى ك مۆریتۆس كوشیا، دى خوسره‌و ئه‌رمينيا و كاپادوسیه و سوریاو فلستین و مسريش گرت و چه‌ن ساڵیگيش دویاى ئه‌وه بیزانتیۆمیه‌یل وه‌سه‌ركردایه‌تى "هى ركلۆس" و هاوكارى ئۆسترۆمینیه‌یل ده‌سكردنه راوناين فارسه‌یل تا ئه‌وپه‌ڕ دجله.
خوسره‌ویش له‌وه‌ختیگ ك ئاشتى قه‌بوول نه‌كرد، له‌لایه‌ن له‌شكر خوه‌یه‌و راپه‌ڕینیگ له‌دژى ئه‌نجام دريا و ناچار بوى و هه‌یواى و دوياى ماوه‌ى كه‌ميگ وه‌ده‌س كوڕه‌گه‌ى خوه‌ى كوشیاو دویاى 14 ساڵ هه‌ره‌ج مه‌ره‌ج له‌ناو ده‌وڵه‌ت پاشایه‌تى ئیران په‌یا بوى و ئاڵشتوئوڵشت پاشایه‌تى فيشتره‌و بوى.
له ساڵ 632 زایینى "یه‌زدگورد سێیم" دويا پادشاى ساسانى ره‌سیه پاشایه‌تى و فره وه‌پى نه‌چى عه‌ره‌به‌یل په‌لامار ئیران دان و تا خوه‌راسان گرتنه‌ى، یه‌زدگوردیش سه‌ر خوه‌ى هه‌ڵگردوید ئه‌را " مه‌رو" له خوه‌رهه‌ڵات ئیران و له ساڵ 651 زایینى كوشیا.
دى ئه‌وه بوى له ساڵ 1508 زایینى فارسه‌یل له وه‌زعه‌گه ره‌سینه‌وه‌و كووتایى وه‌ده‌سڵاتدارێتى عه‌ره‌ب هاوردن له ئیران، ئه‌ویش له‌و وه‌خته بوى ك وڵاته‌یل ئۆرپایى له له‌نده‌ن و پاریس خوازيار ئه‌وه بوين عه‌ره‌به‌یل له ئیران ده‌ربكه‌ن و خوه‌یان فه‌رمانڕه‌وایى له‌و وڵاته بگرنه ده‌س.
جه‌بار بيركه‌يى