به‌ش فره‌ێگ له زويه‌يل وه ده‌س عه‌بده‌يل و نه‌وكه‌ره‌يل كشتوكاڵ كريايه، كه‌مێگ له‌لێ وه ده‌س خاوه‌نه‌يل زوی(جفتياره‌يل مالك) كاڵيايه. له سه‌ده‌يل يه‌كم، هه‌ر وه‌وجووره‌گ كشتۆكاڵ و كار له سه‌رده‌م سان نوو ره‌سم بويه، زه‌وی وه بێڵه‌يل چه‌فت سان وه‌رده‌و بڕيايه. كوينه‌ترين نه‌خشێگ دوينياسه‌و، وه دی هاتن گاوه‌سن له بابل نيشان ئه‌ده‌ی، روخسار نه‌خش كريای وه روی مۆهرێگ ك مێژووی ئه‌را نزيكه‌يل ١٤٠٠ وه‌رجله زايين ئه‌چێ.
شايه‌د ئه‌ی وه‌سيله‌ی خاس به‌هره‌ره‌سنه كوينه، له ئه‌و سه‌رده‌مه مێژووی درێژ له وه‌خت په‌يا بوينێ له ناو دوچه‌مان(مزۆپۆتاميا) ناويده پشت سه‌ر خوه‌ی.
وه سه‌ر يه‌وه‌و، بايه‌د وت ك گاوه‌سن له ئه‌و سه‌رده‌م وه‌سيله‌ی تازه‌ی وه هساو هاتيه، چ له وه‌خته‌گ باوگ و باپيران ئيمه ئه‌ی گاوه‌سنه‌يل به‌سينه‌سه گايه‌و هه‌چوی گاوه‌سنه‌يل سۆمری وه لويله‌ی به‌سيايوين و ك چوی گاوه‌سنه‌يل نه‌وه‌يل ئيمه، ئه‌ی لويله دانه رشانيه‌سه زوی و له ناوێ كاڵيه‌سه‌ی.
مه‌ردم بابل هه‌چوی مه‌ردم ميسر، ئاو فره‌و بوين چه‌مه‌گه وڵ نه‌كردنه تا ته‌مام زويه‌له‌گيان بگرێده‌و وه‌رو زويه‌گه نۆقم ئاو بكا، به‌ڵكو هه‌ر كشتۆكاڵ كه‌رێگ جفتيارێ وه‌ل دروس كردن خه‌رگ رێژيايگا له هاتن ئاو نوا گرتيه، هه ئمروويش بڕێگ له ئه‌ی خاكرێژه‌يليشه تويه‌نيم بويمنان.
ئاوه‌يل فره خسنه‌سه‌و ناو كه‌ناڵه‌يل يا له ئاو ئه‌نباره‌يل، ئه‌ی ئاوه ئه‌نبارێ كردنه‌و هه‌روه‌خت تواسنه يا رێ ئاوه‌گه وه ناو كشتۆكاڵ خوه‌يان واز كردنه يا وه دوڵ(شادۆف) ك به‌سيايه وه ده‌سگ درێژێ ئاوه‌گه كێشانه‌سه بان و ئاو كشتۆكاڵ خوه‌يان وه پێ دانه.
يه‌كێگ له كاره‌يل فره وه‌ه قازانج له سه‌رده‌م به‌خت نسر ئه‌وه بويه ك فه‌رمان ئه‌ده‌ی كه‌ناڵه‌يل فره‌ێگ بكه‌نن و ئاوئه‌نباره‌يل گه‌ورای ئه‌را ئه‌نبار كردن ئاو دروس بكه‌ن ك پيه‌نی ٢٢٥ كه‌يلۆمه‌تر بويه. وه ئه‌ی كاره، هه‌رچێگ ئاو زيای له ئه‌نجام توقين چه‌م بويه، له ناو ئه‌ی ئاوئه‌نباره‌يله گونجيانه‌و وه‌پێان زه‌ويل په‌ين خوه‌يان ئاوياری كردنه.
هه ئمروويش له ناونی دوچه‌مان فره له‌ی كه‌ناڵه‌يله‌گ خراو بوينه هه‌سان و دوينه‌ينيش، ئه‌را وه‌گ ديار بوود په‌يوه‌ندی گوزه‌يشته‌و ئيسه، مه‌ردگه‌يل و زينگه‌يل، هێمان وه‌ل يه‌كا په‌يوه‌سته، شادۆفه‌يل سه‌ره‌تا ئيسه‌يش له لوی چه‌م فورات و چه‌م لۆار فه‌ره‌نسا دوينيه‌ن.
زويه‌يلێ ك ئه‌ی چنه ئاوياری بوينه، جووره‌يل جياوه‌جياو هويرده‌دان و سونزيجات له ناوێان بارهاتيه. هه‌ر وه‌یجووريشه باخه‌يل فره‌ێگ له ئه‌ی ئاوه، تێرئاو بوينه، ميوه‌يل ره‌نگاره‌نگێ و گشتی گرنگ تره‌كيش خورمای فره‌ی وه بار هاتيه.
بابليه‌يل له ليسك خوه‌ر و زوی پڕپێت و به‌ره‌كه‌ت سوود وه‌رگرتنه، نان و هه‌سه‌ڵ و نان شرينی و چشته‌يل تره‌ك خوه‌ش تام دروس كردنه. وه‌ل تێكه‌ل كردن ئاردوهه‌سڵا، خواردنه‌يل فه‌‌ر تامدارێگ دروس كردنه، ئه‌را يه‌گ داره‌يل خورما بار بگرنه‌و خوه‌يان، گه‌رته‌ی دار نێر پاشانه‌سه داره‌يل مای خورمايا. دار مه‌وێ و زه‌يتون له مزۆپۆتاميا ئه‌را يونان و رۆم و له‌وه‌ريشه‌و چيه ئه‌را خوه‌رهه‌ڵات ئورووپا. زه‌ێد يه‌كمين كۆخ ئيرانی له‌ی سه‌رزه‌مينه نزيكه، لۆكۆلۆس له نزيكه‌يل لوی ده‌ريای ره‌ش گيه‌ڵاس وه رۆم هاورد. شير له سه‌رده‌مه‌يل دوير له خوه‌رهه‌ڵات فره‌ناياب بوی، له ئه‌ی سه‌رده‌م چوی خوراكێ ئه‌ساسی وه‌پێ هات، گوشت كه‌م وپڕبه‌ها بوی، وه‌ل ماسی له ناو كه‌ناڵه‌يل ئاو فره نێچير كريا و هه‌ژارترين قاته‌يل جه‌مگا زگ خوه‌يان وه‌پێ تێر كرديان. وه‌ختێگ شه‌و هاتيا، جفتياره‌يل له‌يه ترسيان ك هويره كردن له باوه‌ت مردن و ژيان، ئاسايشيان به‌ی له‌يه‌ك، وه جام شراو خورما يا بێره‌ی ك له هويرده‌دانه‌يل وه‌ده‌س هاتێ خوه‌یان دروسێ كردياد، په‌نا وه‌پێ برديادو دونيا و هه‌رچێ له ناوێ بوی له هويره‌و بردياد.
له ئه‌و سه‌رده‌مه بێجگه له‌وه‌رزێره‌يل، مه‌ردم تره‌كيش ئه‌را ده‌س وه‌پێ په‌يا كردن نه‌فت و درهاوردن مس و سرفت و ئاسن و نقره و ته‌ڵا، ئه‌ی زويه ژێربان كرديان.
ئسترابۆن له كتاوه خوه‌ی ئويشێ: چشتێگ وه قه‌وڵ ئه‌وان نه‌قت يه قيل ئاوه‌كی ناوداشت، چوين له زه‌وی دراورتنه‌سه‌ی و ئه‌ی كاره ك هه‌ر ئيسه‌يش ئه‌نجامێ ده‌ن.
وه قسيه‌يل ئه‌وی، وه‌ختێگ ئه‌سكه‌نده‌ر ژنه‌فت ك ئه‌ی ئاوه‌كی ئه‌ڵاجه‌ويه، ئاويش له ناوێ سزيه‌يد، ئه‌را دپێه‌كه‌وكردن فه‌رمان دا يه‌كێگ له نه‌وكه‌ره‌يلێ بژه‌ننه ناويا و ئاگرێ به‌ن.
وه‌سيله‌يل كار ك له سه‌رده‌م حه‌مۆرابيه‌وهێمان كوچگين بوی، له سه‌ره‌تای هه‌زاری يه‌كم وه‌رجله زايين، هويرده هويرده ئاڵشته‌و ئه‌ده‌ی و ئه‌وان وه مسوار و دويا وه‌يشه وه ئاسن سازنان، تكنيك قاڵب رشاننيش هه‌له‌و سه‌رده‌مه‌و ده‌س وه‌پێ ئه‌كا.
ويل دۆرانت