وه‌ختى رویداگیگ سیاسى، كوومه‌ڵایه‌تى، ئابوورى و فكرى په‌یا بوودو پا گرێد، وه‌ماناى له‌دایگبوین تاریخیگ نیه ریشگ دریژیگ داشتوود، به‌ڵكوو خه‌تیگه‌و ده‌س وه‌پیكردگه وه‌ره‌و خاڵیگ چوود ك كووتایى دیرێد.
له‌یرا بایه‌سه وه‌جوانى و دویر له‌تاریخ جیوازكریاگ و مه‌ته‌ڵ بچیمنه بندروس رویداگه‌یل و شیه‌وكردن ته‌واویگ ئه‌ڕاى بكه‌یم نه‌ك هه‌ڵویست سووزدارى و لایه‌نگرى، چوینكه تاریخ پیك ناتگه له‌ڕۆمان و داستان و نه‌قڵكردن زووان و قسه‌ى ئه‌ى و ئه‌و.
ئه‌وانه‌ك له‌سه‌رده‌م كویه‌ن تاریخنویس بوینه، ئه‌وانه زیاتر له‌باوه‌ت شاو میرو سوڵتانه‌یل نویساننه، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌یش تاریخ ئه‌وان تاریخ پاشاو میره‌یله‌و تاریخیگ زاره‌كى بویه. ئنجا هه‌رچه‌نى نزیك بوینه له‌ده‌سڵاتداره‌یل، وه‌لى ئه‌را ئه‌وه‌ك ئه‌سپ خوه‌یان تاو بیه‌ن و خوه‌یان وه ته‌نیا سوار مه‌یدان بزانن ده‌رفه‌ت فره‌یگ وه‌پیان دریاگه جوور قه‌ڵه‌م وه‌ده‌سه‌یل و شاعر و تاریخنویسه‌یل و دى له‌ئه‌وانیشه‌و تاریخ هه‌ر وه‌زووان باس كریاگه، وه‌لى ئاینده باوگ گشت تاریخه‌گه‌و باوه‌ڕ ئنسانیه‌ت له‌وه‌رده‌م ئاینده‌یگ رووشن باوه‌ڕیگ قه‌بولكریاگه.
تاریخ نه‌ته‌وه‌و نیشتمانیگ نه‌وه‌یگ نویسێده‌ى نه‌ك ته‌نیا كه‌سیگ ، ئنجا ئه‌گه‌ر بایگ و كه‌سیگ یا دووان و قسه‌ى زووان شماره كه‌سه‌یلیگ بووده تاریخ هاوچه‌رخ كورد، ئه‌وه بیگومان غه‌ڵه‌ت گه‌ورایگه‌و هه‌ڵگرتن ئه‌و وه‌رپرسیاریه‌تیه زه‌ره‌دى له قانجازى فره‌تره، تویه‌نیم بویشیم هه‌ر نه‌ته‌وه‌یگ و هه‌ر نه‌وه‌یگ وه‌گووره‌ى تواناى فكرى و پیشكه‌فتن ئاست كوومه‌ڵایه‌تى و سیاسى و ئابوورى و زانستى و كلتوورى خوه‌ى تاریخ دوباره نویسنێده‌و، تاریخ وه‌شیوه‌یگ گشتى پیكهاتگه له‌خوه‌ندنه‌وه‌و شیه‌وكردن له‌نویسانن و پاشمه‌نده‌یل گوزه‌یشت ئاده‌میزاده‌یل و كوومه‌ڵگاى ئنسانى.
تاریخ ئنسانى وه‌ختى ده‌س وه‌پى ئه‌كا، ك نویسانن و هونه‌ر دروسكردنى كه‌فێده چوارچیوه‌ى وجووده‌و، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌یش سه‌رده‌م وه‌رجه ئه‌و تاریخه وه قوناغ وه‌رجه تاریخ ئاشنا كه‌ن، چوینكه هونه‌ر خوه‌ندن و نویسانن وجوود نه‌یاشتنه.
تاریخ پیك ناتگه له‌وه‌ك ئه‌را نموونه سه‌رۆك كوومار ئیسه‌ى عراق چوین ته‌ماشاى رویداگه‌یل گوزه‌یشت خوه‌ى ئه‌كا، كیشه‌ى فره گرینگ و خاڵ دیارى له‌نویسانن تاریخ ئه‌وه‌سه ك تاریخنویس یا كه‌سیگ خوه‌ى وه‌تاریخنویس ده‌ێده قه‌ڵه‌م بایه‌سه بزانید ك دویاڕووژ پڕه له‌راسى. ئنجا تاریخ هاوچه‌رخ كورد تاریخیگ وه‌رفراوانه‌و ئه‌وه‌ك له‌زاره‌كى ژنه‌فیه‌ێد دویره له‌گشت په‌یمانه‌ى زانستى سه‌رده‌م.
ئه‌گه‌ر تاریخ سیاسى نه‌ته‌وه‌یگ نویسریه‌ێد و بووده ده‌ق شیه‌وكردن زانكۆیى یا ده‌ق مه‌ركه‌زیگ له‌یه‌كه‌وده‌ر، ئه‌وه له‌یرا بایه‌سه شیه‌وكردن له‌بان بنه‌ڕه‌ت رویداگه‌یل كوومه‌ڵگا بوودو له‌هه‌مان وه‌خت قسه‌ى زاره‌كیه‌گه‌یش وه‌لیا بگونجیه‌ى.
ئیمه ئه‌گه‌ریش هات و ئه‌و تاریخه وه‌پیمان خاسه‌و نه‌وى بیلا خراوى نه‌كه‌یم، چوینكه قسه‌و پرسیاركردن كاریگ نرخداره، وه‌لى له‌بازاڕ زانستى وه‌ناو تاریخ هاوچه‌رخ بسین یا موشته‌رى نیه‌و ئه‌گه‌ر ئمڕوویش وجوود داشتوود، ئه‌وه ئه‌را ئاینده بوده كاڵایگ وه‌سه‌رچگ ، چوینكه تاریخ له زات خوه‌ى ژیه‌ێد و باس زاره‌كى و داستان تا ڕاسیه‌یل ئاشكرا بوون هه‌ر عومر كه‌ن.
عه‌زیز شێخانى